موشک های بالستیک تاکتیکی توچکا،اوکا

نگاهی به سه موشک بالستیک تاکتیکی شوروی و روسیه

توچکا

موشک بالستیک تاکتیکی  او تی ار 21 توچکا که ناتو ان را اس اس 21 اسکارب نامید  جهت جایگزین راکت فراگ با برد 45 کیلومتر ساخته شد. توجکا موشک بالستیک  سوخت جامد تک مرحله ای   کوچکی است که دارای  دقت  بالای  بوده و میتواند با ان اهداف مختلفی مانند انبارهای سوخت ، ساختمان های  مهم، اشیانه  ها و …. را هدف قرار داد.موشک دارای طول 6.4 متر بود و یک کلاهک 500 کیلوگرمی انفجار شدید ترکش شونده بود  ولی می توانست کلاهک شیمیایی و اتمی را حمل کند.می شد تنها با باز کردن شش پیچ  کلاهک موشک را تعویض کرد.موشک دارای  چهار بالچه بزرگ میانی جمع شونده در هنگام حمل و نقل و و چهار بالچه برای حفط تعادل  ایرودینامیک  به صورت شبکه ای و چهار نازل  تیتانیومی برای تغییر رانش برای  تغییر مسیر موشک.موشک داری ژیروسکوپ جهت هدایت و یک واحد پردازش  انالوگ که  روش پرواز و زاویه پرواز را برای  برخورد به هدف پردازش میکرد . واحد کنترل و پردازش نازل های تیتانیومی را برای کنترل خروجی گاز موشک  تحت نظر دارد . موشک بر روی یک شاسی متحرک چرخ دار 6*6 به صورت تکی نصب می شد . خودرو  یک خودروی ابی خاکی است و از این رو تحرک بسیار بالای دارد .دارای سرعت 60 کیلومتر در ساعت است و در برابر  الودگی های شیمیایی  و رادیو اکتیو مقاوم  بود موشک دارای سامانه هدایت اینرسی  در کنار سامانه هدایت گلنوس   است (البته نه  در نسخه نخست).موشک را می شود  تا ده سال ذخیره کرد  بدون هیچ سرویس ولی بعد از این مدت باید برای  سرویس میان عمر به مرکز تعمیراتی  برگردد. در سه مدل مختلف توسعه یافت که شامل

او تی ار 21 A(اسکارب A): اولین نسخه  تولید در سال 1976 عملیاتی شد  دارای برد 70 کیلومتر و دارای خطای 150 متر بود اگرچه   میزان واقعی  زیر 50 متر بود . می شد بر روی کلاهک به غیر از کلاهک انفجاری ترکش شونده با شعاع تاثیر گذاری 200 متری  شامل  14500 تکه فلز از پیش بریده شده برای  ترکش   میتواند در 20 متری بالای هدف برای بیشتری اسیب رساندن  به هدف منفجر شود  و یا کلاهکی  شامل  ریز  مهمات ضد تانک  مغناطیسی  را شامل  50 مین  و یا ضد نفر شامل  500  ریز مهمات  نیز نصب کرد.کلاهک اتمی قال حمل توان انفجار  100 کیلوتنی را دارد .وزن کامل این مدل 2000 کیلوگرم است.

او تی ار 21 بی توجکا یو  (اسکارب بی): نسخه برد بلند تر که برد ان به 20 کیلومتر میرسد و دقت ان 50 تا95 متر عنوان شده است

او تی ار 21 سی (اسکارب سی): نسخه دوربرتر و سنگینتر  با برد 185 کیلومتر و دایره خطای 70 متر که در سال 1990 وارد خدمت شد. این نسخه در سال 1990 توسعه یافت ولی ورود ویا عدم ورود به خدمت ان هرگز تائید نشد.

موشک 9M79 توسط یک موتور موشک سوخت جامد تک مرحله ای نیرو می گیرد. زمان سوختن موتور بسته به نسخه بین 18.4 تا 28 ثانیه است. موتور موشک سرعت موشک را تا 1036 متر بر ثانیه (حدود 3.1 ماخ) افزایش می دهد. کنترل با استفاده از یک سکوی ناوبری اینرسی است که در طول پرواز فعال است.هدایت توسط   چهار باله شبکه لانه زنبوری ذوزنقه ای شکل روی دم موشک انجام می شود. حداکثر برد 120 کیلومتر در 136 ثانیه طی می شود. در حداکثر فاصله شلیک 120 کیلومتری، اوج پرواز  26 کیلومتر است. بسته به نسخه، حداقل فاصله استقرار 15 تا 20 کیلومتر است. خطای  متوسط  ان 50 متر بود.این نمونه در سال 1988 وارد خدمت شد و دارای وزن 2010 کیلوگرم بود.

 کلاهک هنگام نزدیک شدن به هدف، در ارتفاع حدود 450 متری با زاویه 80 درجه نسبت به سطح زمین می چرخد. کلاهک انفجار قوی ترکش  شونده   9N123F در زاویه 10 درجه نسبت به محور طولی موشک نصب شده است. در نتیجه کلاهک در لحظه انفجار در موقعیت عمودی نسبت به هدف قرار می گیرد و اثر انفجار بهینه ایجاد می کند. کلاهک انفجار قوی ترکش شونده  توسط فیوز مجاورتی لیزری در ارتفاع 15-21 متری منفجر می شود و بسته به نسخه دارای شعاع مرگبار  80-150 متر است.وزن کلاهک تکه تکه شدن 482 کیلوگرم و دارای محموله انفجاری 162.5  کیلوگرم است.

انواع کلاهک ها

9N39: با کلاهک هسته ای AA-60 با قدرت انفجار  10-100 کیلو تن
9N64: با کلاهک هسته ای AA-86 باقدرت انفجار 5-50 کیلو تن.
9N64: با کلاهک هسته ای AA-92 با قدرت انفجار  100-200 کیلو تن.
9N123F: کلاهک انفجار قوی ترکش شونده  482 کیلوگرم. محدوده تخریب شدن 80-100 متر.
9N123F-1: کلاهک انفجار قوی ترکش شونده 9N123F بهبود یافته. محدوده تخریب 100-150 متر.
9N123FP: سرجنگی انفجار قوی ترکش شونده برای موشک های 9M79R. دایره  محدوده تخریب  80 متر.
9N123K: سرجنگی  خوشه ای با  50 بمبچه  9N24
9N123G: کلاهک برای 65 بمبچه خوشه ای   و یا کلاهک شیمیایی

توچکا  از سال 1976 وارد خدمت شد و در سال 1991 در کم 1300 موشک  توچکا و احتمالا 700 لانچر پرتاب  در خدمت ارتش سرخ بود. این موشک اولین  بار در نبرد سال 1999 در چچن به کار رفت و بین 60 تا 100 توچکا شلیک شد بعد  از ان در نبرد علیه گرجستان  دست کم 15 توجکا شلیک شد . همکنون حدود 220 پرتابگر و احتمالا 300 تا 330 توجکا در روسیه عملیاتی  می باشد که احتملا تمامی انها از نوع بی هستند.اکرائین نیز 500 توجکا از شوروی به ارث برد که انها را به کشورهای یمن(80 تیره اگرچه تحویل ده تیره تائید شده است ) ،  سوریه (40 تیره)و ارمنستان صادر کرد ولی هنوز 90 موشک باید در اکراین عملیات باشد .سوریه از این موشک  چندین بار بر علیه مخالفین  در سال2012  استفاده کرد  که فیلم ان نیز منتشر شد، یمنی ها  نیز در سال 2015 بر اساس فیلمی که منتشر کردند یک بار از موشک توچکا علیه عربستان استفاده کردند.به غیر از این سه کشور ،اذربایجان،قزاقستان،بلاروس نیز این موشک  را در اختیار  دارند و جمهوری چک لهستان ، المان شرقی و مجارستان نیز دارای  نسخه  A بودند که از خدمت خارج کرده اند. گفته شده کره  شمالی بر اساس توچکا موشکی با نام کا ان 02 توسعه داده که هنوز وضعیت ان مشخص نیست.

گفته شده  حدود 2800 تا 3000 توچکا ساخته شده است

سابقه عملیاتی
در سال 1994، دولت یمن از موشک های توچکا علیه نیروهای جنوبی در جریان جنگ داخلی یمن در سال 1994 استفاده کرد.
در سال 1999، روسیه از این موشک ها در جنگ دوم چچن استفاده کرد.
حداقل 15 موشک توچکا توسط نیروهای روسی از 8 تا 11 اوت 2008 در طول جنگ 2008 اوستیای جنوبی شلیک شد.
سی ان ان گزارش داد که حداقل یک مورد در سال 2014 در نزدیکی دونتسک در طول جنگ در دونباس توسط ارتش اوکراین یا نیروهای جدایی طلب مورد حمایت روسیه مورد استفاده قرار گرفت. ارتش اوکراین بیانیه ای صادر کرد که در آن استفاده از موشک بالستیک را تکذیب کرد.
جنگ داخلی سوریه (2011–اکنون)
در اوایل دسامبر 2014، ارتش سوریه حداقل یک توچکا را علیه مخالفین در جریان محاصره وادی الدیف (در نزدیکی معرات النعمان، در استان ادلب) شلیک کرد.
در 26 آوریل 2016، ارتش سوریه یک توچکا به سمت مخالیفن در مرکز دفاع مدنی سوریه در غرب حلب شلیک کرد
در 14 ژوئن 2016، ارتش سوریه یک توچکا را به سمت گروه های مخالف  سوری لژیون الرحمن و جیش الفسطاط در غوطه شرقی شلیک کرد و چندین جنگجو را کشت.
در 20 مارس 2018، ارتش سوریه یک توچکا را به سمت استان هاتای ترکیه شلیک کرد که بدون ایجاد تلفات یا خسارت در منطقه مرزی یایلاداقی سقوط کرد.

ارتش سوریه در 23 جولای 2018 دو موشک توچکا را در نزدیکی مرز اسرائیل شلیک کرد. در ابتدا تصور می شد که به سمت اسرائیل در نزدیکی دریای جلیل می رود، دو  موشک رهگیر فلاخن داوود  توسط اسرائیل شلیک شد. چند لحظه بعد مشخص شد که موشک ها قصد  دارند در داخل سوریه در نزدیکی مرز به زمین برخورد کنند جای که مخالفین دولت سوریه حضور داشتند
در 5 مارس 2021، ارتش سوریه بر اساس گزارش ها، یک موشک برد کوتاه KN-02 توکسا، کپی کره شمالی موشک توچکا ، با سوخت جامد را علیه یک تاسیسات نفتی مهم در استان ادلب این کشور شلیک کرد که در حال حاضر تحت کنترل مخالفین مورد حمایت ترکیه است. حمله در نزدیکی تاسیسات نفتی باعث شعله‌ور شدن آتش‌های بزرگ و کشته شدن یک نفر و زخمی شدن 11 نفر شد.
جنگ داخلی یمن (2014–اکنون)
در 4 سپتامبر 2015، نیروهای حوثی یک موشک توچکا را به پایگاه سفیر در مارب شلیک کردند و بیش از دها تن پرسنل ائتلاف به رهبری عربستان سعودی را کشتند.
در 14 دسامبر 2015، نیروهای حوثی موشک توچکا دیگری را به پایگاه باب المندب شلیک کردند و بیش از ده ها پرسنل ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی مستقر در آنجا را کشتند.
در 16 ژانویه 2016، نیروهای حوثی یک توچکا را به پایگاه البیرق در مارب شلیک کردند و ده ها تن از پرسنل ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی زخمی شدند
در 31 ژانویه 2016، نیروهای حوثی یک توچکا را به پایگاه العناد در لحج شلیک کردند و بیش از ده ها پرسنل ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی را کشتند و زخمی کردند
جنگ 2020 قره باغ کوهستانی
آذربایجان مدعی شد که ارمنستان در جریان مناقشه قره باغ کوهستانی در سال 2020، موشک های توچکا-یو را به خاک خود شلیک کرده است. ارمنستان این موضوع را تکذیب کرد و اظهار داشت که آذربایجان برای توجیه استفاده از سیستم مشابه یا سیستمی با قدرت بالاتر، اطلاعات نادرست ارائه می‌کند.
جنگ روسیه و اوکراین
در 24 فوریه 2022، نیروهای اوکراینی با استفاده از دو موشک بالستیک Tochka-U در پاسخ به حمله روسیه به اوکراین و جلوگیری از حملات هوایی بیشتر توسط نیروی هوایی روسیه علیه اوکراین، حمله موشکی به پایگاه هوایی میلروو روسیه در استان روستوف انجام دادند.در این حمله یک جنگنده سوخو30 اس ام  بر روی زمین منهدم شد.
در 24 فوریه 2022، یک موشک 9M79 توچکا که توسط نیروهای روسی شلیک شد، در نزدیکی ساختمان بیمارستان در وولدار، استان دونتسک، اوکراین، اصابت کرد و 4 غیرنظامی را کشت و 10 نفر را زخمی کرد. تحقیقات عفو بین‌الملل تأیید کرد که بیمارستان یک هدف نظامی نبوده است.
در 14 مارس 2022، فدراسیون روسیه و دولت جمهوری خلق دونتسک جدایی طلب، نیروهای اوکراینی را به پرتاب یک موشک توچکا-یو که در آن 23 غیرنظامی کشته و 28 نفر در دونتسک زخمی شدند، مقصر دانستند.
در 19 مارس 2022، نیروهای روسیه ادعا کردند که یک موشک اوکراینی را در نزدیکی بندر بردیانسک سرنگون کردند.
در 24 مارس 2022، کشتی فرود ساراتوف نیروی دریایی روسیه، که در بندر بردیانسک در اوکراین پهلو گرفت، آتش گرفت و غرق شد. در 3 ژوئیه، یک مقام روسی غرق شدن ساراتوف، کشتی فرود کلاس تاپیر دوران شوروی را تایید کرد. این کشتی مورد اصابت موشک توچکا یو قرار گرفت. روسیه ادعا می‌کند که کشتی توسط خدمه‌اش غرق شد تا از انفجار مهمات آن جلوگیری شود و از آن زمان کشتی نجات یافته است.
در 8 آوریل 2022، ایستگاه راه آهن در کراماتورسک تحت کنترل اوکراین توسط دو موشک بالستیک روسی توچکا-یو مورد اصابت قرار گرفت. در این حمله 52 غیرنظامی کشته و 87 تن دیگر زخمی شدند. بعدها، روسیه به دروغ اوکراین را مسئول این حمله دانست.
در 16 ژوئن 2022، گزارش شد که یک انبار مهمات روسیه در شهر اشغالی اوکراین خروستالنی مورد اصابت یک موشک اوکراینی توچکا-یو قرار گرفته است.در 13 ژانویه 2023، اوکراین ادعا کرد که بیش از 100 روس را کشته است

اوکا

موشک بالستیک  تک مرحله سوخت جامد او تی ار 23 اوتکا با نام ناتو اس اس 23 اسپیدر  در سال 1980 وارد خدمت شد. اوکا یکی از بهترین موشک های  زمان خودش بود(شاید بهترین) که به دلیل سرعت بالا و سرعت امده سازی و شلیک  ان که تنها 5 دقیقه بود هر گونه واکنش را از ناتو می گرفت. از جمله اینکه دقت  بسیار  بالای داشت  و در زمان ان موشکیدر جهان با چنین دقتی عملیاتی نبود و از این رو این اجازه را به شوروی می داد   تا هر هدف راهبردی در خاک اروپای غربی را به راحتی هدف قرار دهد.این موشک جایگزین   اسکاد بی  شد و  دارای 7.53 متر طول و 4360 کیلوگرم وزن داشت. بردش بین 300 تا  500 کیلومتر بسته به مدل بود   دارای  ترکیب هدایت اینرسی و رادار میلی موجی در مرحله اخر بود. موشک در برد 400 کیلومتر تا ارتفاع 120 کیلومتر بالا می رفت و دارای بالچه شبکه ای شکل جمع شونده در انتهای بدنه بود  .موشک توان حمل کلاهک متعارف ترکش شونده در کنار کلاهک اتمی و یا شیمیایی را داشت  و سه مدل از این موشک بین سال های  1979 تا 1987  ساخته شد که شامل 9 ام 714 بی با کلاهک اتمی 100 کیلوتنی   با برد 500 کیلومتر و میزان خطای 130 متر، 9ام 714 اف با کلاهک  متعارف انفجار قوی 450 کیلوگرمی که البته توان نصب کلاهک اتمی را نیز داشت و دارای  برد 450 کیلومتر و میزان خطای 50 متر  و نسخه 9ام 714 کا  مجهز به کلاهکی با ریز  مهمات ضد تانک مغناطیسی و یا ضد نفر  با برد 300 کیلومتر و دایره   خطای 30 تا 50 متر.موشک دارای یک شاسی متحرک 4*4  ،باز 6944 بود که دارای مقاومت در برابر الودگی های  رادیو اکتیو  و شیمیایی بود . موشک همانند توجکا توسط یک کمپرسور از حالت افقی در کف حمل کننده  به حالت عمودی برای شلیک   در می امد که قدرت کمپرسور توسط موتور خودرو تامین می شد. 20 ثانیه  طول  می کشد تا موشک  به حالت عمود در بیاید. سه خدمه برای پرتابش کافی بود و انها بلافاصله مختصات فعلی  لانچر توسط سامانه گلنوس به دست  می اورند  و مختصات  هدف به موشک  داده میشد(که نسبت  به مختصات  موشک بود)و بعد پرتاب میشد . تنها یک موشک در پشت خودرو سوار می شد

شوروی برد اوکا را 400 کیلومتر ذکر کرد ولی غرب معتقد بود که برد این موشک  500 کیلومتر است و امروزه شواهدی از ازمایش ان در برد 500 کیلومتری در شوروی وجود دارد . ولی برد مشکل نبود سرعت نهایی 9 ماخ مشکل بود مشکل این بود که بسیار دقیق بود و سرعت امده سازی ان بالا بودو این به معنی حمله با دقت و سرعت و در هر شرایط  اب و هوایی به پایگاه های  هوایی ناتو.ولی این خطر تنها یک دهه ناتو را تهدبد کرد زیرا در سال 1987 بین شوروی امریکا پیمان INF بسته شد که هر دو قدرت را از داشتن  موشکی بالستیک  با برد 500 تا 5500 کیلومتر منع کرد.اگرچه اوکا بر طبق گفته روسها 400 کیلومتر برد داشت  ولی خود گورباچوف پیشنهاد خروج از خدمت ان را به غرب داد و انها هم خوشحال زیرا هیچ سلاحی برای  مقابله با نداشتند.شوروی در  سال 1989 ، 239 فروند اوکا را نابود کرد . دو کشور  چک اسلاواکی و المان شرقی این موشک را خریده بودند از قرار معلوم انها بردشان کمتر از 400 کیلومتر و فاقد  توان اتمی بودند ولی غرب متوجه شد اگرچه کلاهک اتمی نداشت  ولی تجهیزات  نصب چنین کلاهکی روی انها نصب است. امریکا به شوروی اعتراض کرد ولی خوب این مسئله که این دو کشور چنین موشکی  دارند منع پیمان INF نبود.در نهایت با فروپاشی شوروی این دو کشور اوکا های خود را از خدمت خارج کردند.همچنین  دست کم 120 موشک شوروی تا سال 1990 در اروپای شرقی عملیاتی بودن امریکا باز هم اعتراض کردند ولی اینهم منع پیمان INF نبود زیرا این موشک  اصلا  زیر 500 کیلومتر برد داشت. در نهایت  این موشک  از خدمت خارج شد و در سال 1991 دیگر اوکای در خدمت نبود.

اسکندر

برای اشنایی با موشک اسکندر اینجا را کلیک کنید

گرداوری:عبدالحمید تارخ