در میانه دهه1990 ارتش روسیه به دنبال جایگزینی برای طرح جت آموزشی ال 39 می گشت. ال 39 از سال های 1970 تا کنون اصلیترین جت اموزشی روسها بوده است. دو کمپانی میگ و یاک دست به کار برای توسعه طرح جدید زدند. میگ یک طرح داخلی را توسعه داد ولی یاک دست به همکاری با اروماچی ایتالیا زد.
نیروی هوایی روسیه یک جت اموزشی مادون صوت نیاز داشت که توان انجام عملیاتی تهاجمی و پشتیبانی هوایی نزدیک نیز داشته باشد.میگ دست به توسعه یک پرنده با بالی صاف و دمی تی شکل زد که از دو موتور در دو غلاف جدا از هم بهره می برد. ولی طرح یاک130 که با همکاری اریوماچی ایتالیا توسعه یافت متفاوت تر بود. بین سال 1996 تا 1999 دو کمپانی یاک و ایروماچی روی طرح مشترک کار کردند ولی در سال 1999 هر دو شرکت از هم جدا شدند اگرچه طرح نهایی این دو شرکت از نظر ظاهر بسیار شبیه هم در امد.در ان زمان ایروماچی به دنبال طرحی که منجر به ام 346 شد(برای اشنایی با ام346 اینجا را کلیک کنید)
در سال 2002 نیروی هوایی روسیه در حالی که نه میگ طرح خود با نام میگ ای تی را به پرواز در اورده بود و نه یاک طرح خود را با نام یاک، 130 ولی یاک130 پیروز رقابت شد و در نهایت یاک دست به پرواز اولین نسخه 30 اوریل سال 2004 میلادی زد و در سال 2011 رسما وارد خدمت شد. میگ نیز میگ ای تی را ساخت و تلاش به بازار یابی ان کرد ولی موفق نبود
یاک 130 طرحی است با بدنه الومینومی و مواد کامپوزیت ساخته شده است .دارای بالی در میانه بدنه با زاویه پس گرایی است و دارای دو موتور در دو غلاف خارجی در زیر و دو طرف بدنه بود.
هواپیما از دو دستگاه موتور توربوفن Ivchenko ای آ -222-25 با توان 5510 پاوند نیرو می گیرد که از دو ورودی هم راستا با موتور است و نزدیک به زمین است . برای جلوگیری از ورود اجسام خارجی به موتور بر روی زمین ، دریچه های ورودی موتور را بسته و هوا موتور از دریچه های کوچک بر روی بدنه تامین می شود.
هواپیما دارای واحد استارت کمی و یک مخزن سوخت در هر بال و یکی در درون بدنه دارد و از یک پراپ سوختگیری هوایی در سمت راست دماغه استفاده میکند که البته بسته به سفارش روی ان نصب میشود.
خلبان در یک کابین با دید مناسب بر روی صنلی پرتاب صفر صفر کا 36 قرار دارد و بر روی شیشه بالای سر هر دو خدمه نوار های انفجاری قرار دارد که قبل از خروج خلبان اول شیشه را شکسته و بعد صندلی پرتاب میشود.
هر دو خلبان از سه نمایشگر رنگی برای هر کابین بهره می برند و خلبان دارای اچ یو دی است و هر دو کابین با دوربین دید در شب هماهنگ است. هواپیما دارای هوتاس است و از سامانه کنترل پرواز دیجیتال با سیم بهره میبرد.
هواپیما در دماغه دارای رادار اوسا است که دارای توان رهگیری هشت هدف و توان درگیر با دو هدف است ولی به درخواست مشتری توان نصب رادار های دیگر نیز وجود دارد . برد این رادار 60 کیلومتر بوده و توان کشف و رهگیری اهداف دریایی را نیز دارد . هواپیما دارای پرتاب کننده شراره و پوشاله و هشدار دهنده ای راداری پی اس او15 با پوشش 360 درجه است. یاک 130 از سامانه ناوبری بر مبنای سامانه مکان یاب جهانی روسها یا کلنوس بهره می برد ولی در نسخه صادراتی دارای جی پی اس است . همچنین معمولا بر جایگاه نوک بال از غلاف جنگ الکترونیک بهره می برد.
“””روسها پیشنهاد نصب رادار بارس130 را روی یاک130 دادند اگرچه کسی هنوز دنبالش نرفته. بارس130 یک نسخه کوچکتر رادار سوخو30 است. یک رادار ارایه فازی با توان درگیر با 4 تا 6 هدف و برد حدود100 تا130 کیلومتر که توان کشف و درگیری با اهداف زمینی و دریایی داره. یاک130 توان حمل سلاح های هدایت شونده را دارد( مثل بمب و موشک هدایت اپتیکی) ولی این رادار بهش اجازه حمل موشک های رادار فعل ار77 و یا موشک ضد کشتی را هم میدهد . هدف از این کار طرحی برای جایگزین جنگنده های چون اف5 و یا میگ21 و کلا برای کشورهای فقیر است اگرچه تا کنون هیچ کشوری این مدل را سفارش نداده و بسیاری رفتند سراغ طراح های مشابه چینی”””
یاک 130 اگرچه اموزشی است ولی به خوبی مسلح می شود و میتوان از ان به عنوان یک جنگنده بمب افکن و تهاجمی سبک به کار برد. هواپیما دارای ده جایگاه خارجی است سه عدد زیر هر بدنه و یکی نوک هر بال است و یکی در مرکز بدنه است و می توان در مجموع 3 تن سلاح را حمل کند. یاک 130 فاقد توپ داخلی است ولی میتواند غلاف خارجی توپ 23 را در زیر بدنه حمل کند . به غیر از این می تواند تا چهار بمب 250 کیلویی و یا 500 کیلویی و یا تا چهار راکت انداز 80 م م 20 لول اس 8( 80 راکت) ویا چهار راکت انداز 122 م م با لانچر پنج لول(20 راکت) ویا چهار راکت 330 م م اس 25 با 123 کیلوگرم کلاهک جنگی را حمل کند .همچنین توان حمل تا چهار بمب هدایت اپتیکی کاب 500 کا ار برای حملات هوایی دقیق می باشد و میتوان بر روی ان تا دو موشک اپتیکی خا -29 تی با برد 10 کیلومتر نیز نصب کرد. میتواند دو موشک فروسرخ ار 73 برای دفاع از خود حمل کند و جایگاه نوک بال معمولا برای حمل غلاف جنگ الکترونیک استفاده میشود اگرچه میتوان بر روی این جایگاه ها موشک ار 73 نیز نصب کرد همچنین توان حمل دو مخزن سوخت خارجی را دارد.
شعاع رزمی یاک 130 با دو بمب 250 کیلوگرمی، دو موشک ار 73 و دو غلاف جنگ الکترونیک در کنار دو مخزن سوخت خارجی و یک غلاف توپ در زیر بدنه 800 کیلومتر است و با همین ارایش ولی با دو بمب هدایت شونده 500 کیلوگرمی به جای بمب های 250 کیلوگرمی 600 کیلومتر می باشد .برد انتقای ان با یشترین سوخت 2600 کیلومتر است.
یکی دیگر از نسخه های یاک130 ، نسخه یاک 130 دی است که دارای موتور دی وی -2 اس است.این موتور یک محصول مشترکی بین چک اسلاواکی و شوروی بود و بر روی جت های چون ال 39 و ال 59 نصب شد و دارای قدرت 5508 پوند رانش است. در واقع یاک 130 دی پیش نمونه ازمایشی یاک 130 بود
بر اساس یاک 130 مدل های دیگری نیز دست کم روی کاغذ توسعه یافتند اگرچه به مرحله ساخت در حال حاضر نرسیده اند. برای نمونه یاک131 نسخه تک سرنشینه در نقش جنگنده بمب افکن برای جایگزین سوخوی 25 فراگ فوت نام برد .این مدل توسط نیروی هوایی روسیه ارزیابی شده است ولی از قرار معلوم نتوانسته برای جایگزینی با سوخوی25 نمره کافی را بیاورد اگرچه ممکن است این طرح در اینده ادمه داشته باشد.
الجزایر
نیروی هوایی الجزایر – 16 هواپیما در خدمت
بنگلادش
نیروی هوایی بنگلادش – 14 هواپیما در خدمت. در میان آنها 3 هواپیما سقوط کرد. برای تکمیل یک اسکادران، 11 هواپیمای دیگر برای سفارش برنامه ریزی شده است
بلاروس
نیروی هوایی بلاروس – 12 هواپیما در خدمت
لائوس
نیروی هوایی ارتش آزادیبخش خلق لائوس، 10 هواپیما سفارشی داد
میانمار
نیروی هوایی میانمار – 18 هواپیما در خدمت. اولین قرارداد در سال 2015 امضا شد، 3 فروند اول قرارداد در مارس 2017 تحویل داده شد. 3 هواپیمای دیگر تحت اولین قرارداد در نوامبر 2017 تحویل شد و تعداد کل هواپیماهای در حال خدمت را به 6 هواپیما افزایش داد. در فوریه 2018، اعلام شد که میانمار یک دسته دیگر از 6 هواپیما را تحت دومین قرارداد امضا شده در دسامبر 2016 دریافت خواهد کرد، هواپیماها در اواخر سال 2018 تحویل و در دسامبر 2019 وارد خدمت شد.
روسیه
نیروی هوایی روسیه – روسیه نیاز کلی به حدود 200 هواپیما دارد. 112 فروند تحویل شده و 25 فروند دیگر سفارش داده شده
سوریه
نیروی هوایی سوریه – 36 هواپیما در حال سفارش. به دلیل ادامه جنگ داخلی سوریه، تحویل به تعویق افتاد
ویتنام
نیروی هوایی ویتنام – حداقل 8 هواپیما از 12 هواپیما در اوایل سال 2022 تحویل داده شده است
ایران
ایران نیز در شهریور 1402 نخستین فروند یاک130 خود را دریافت کرد.
جت یاک130 جتی است با چالاکی بالا و توان حمل تسلیحات مناسب که میتواند در حالی که نقش یک جنگنده اموزشی نسل اینده را بازی میکند در نقش یک جنگنده بمب افکن جایگزین جنگنده های قدیمی تر چون سوخوی25و اف5 در نقش جنگنده بمب افکن شود. اگرچه مادون صوت است ولی دارای چالاکی مناسب و توان بالای در داگ فایت برای نبرد هوایی است و با تجهیز به سامانه های جنگ الکترونیک و تسلیحات هدایت شونده در نقش یک جنگنده تهاجمی نیز بازی کند.
مشخصات
طول:11.49 متر
ارتفاع:4.76 متر
وزن خالی:4600 کیلوگرم
بیشترین وزن برخواستن:10290 کیلوگرم
موتور:دو دستگاه موتور توروبوفن AI-222-25 با توان 5512 پاوند
بیشترین سرعت :1050 کیلومتر بر ساعت
سرعت کروز:887 کیلومتر بر ساعت
بیشترین برد:2546 کیلومتر
سقف پرواز :12500 متر
تسلیحات: توان حمل تا 3 تن سلاح در ده جایگاه جنگ افزاری شامل بمب راکت و موشک هوا به هوا
ترجمه:عبدالحمید تارخ
