جنگنده ها

جنگنده عمود پرواز یاک38

جنگنده عمود پرواز یاک38

تلاش در شوروی برای دست یابی یک جت عمود پرواز تقریبا همزمان  با غرب در دهه 1950 اغاز  شد. در واقع شوروی در دهه 1950 دست به توسعه تخت های عمود پرواز زد . این تخت ها شبیه تخت  خواب با یک خلبان بر روی انها بود که هدف ان تست ازمون های عمود پروازی بود. در مرکز این تخت یک موتور توربوجت تومانسکی ار دی 9 بی ال  قرار داشت که نسخه ای از موتور میگ19 بود. این تخت در سال 1956 پرواز کرد

در دهه 1960 زمانی که شوروی نیاز به یک  شکاری و یا یک جنگنده تهاجمی  کوتاه برخاست داشت تست های بر روی نسخه های از سوخوی15، میگ23 و میگ21  با یک  موتور عمودی در پشت سر کابین انجام داد که ورودی ان در بالای جنگنده و خروجی ان در پایین بدنه بود تا با ایجاد یک نیروی بالابرندگی هواپیما زودتر از روی زمین  برخیزد.این کار با نصب یک موتور توربوجت ار دی 36 با توان 5181  پاوند  رانش  انجام شد  که البته ازمایشات چندان راضایت  بخش نبود زیرا این هواپیما دارای دو موتور بود یکی برای پرواز افقی و دیگری برای بلند شدن هواپیما در  مسافت کم باعث افزایش مصرف سوخت و همچنین گرفتن بخشی از فضای سوخت در پشت کابین خلبان است

میگ21 پی دی نسخه کوتاه برخاست میگ21 با یک موتور عمودی در پشت کابین
میگ21 پی دی نسخه کوتاه برخاست میگ21 با یک موتور عمودی در پشت کابین

در نهایت این ازمایشات منجر به  دستور ساخت یک نسخه  عمود پرواز با نام یاک36  شد. کمپانی یاک از سال 1960 روی طرح عمود پرواز کار میکرد ولی این تنها یک طرح داخلی بدون سفارش بود تا اینکه در سال 1961 ارتش سرخ به طرح یک عمود پرواز علاقه نشان داد و کمپانی تمانسکی   نیز برای توسعه موتور جنگنده تکلیف شد

یاک36 پرنده زشتی بود ولی یک بستر ازمایشی بزرگ برای شوروی بود. دارای دو موتور تومانسکی ار 27 بود که هر یک 11600 پاوند رانش ایجاد میکرد و در مرکز بنده وصل  شده بود و خروجی ان نیز در زیر بدنه و مرگز بدنه برای حفظ تعادل  پرواز عمودی  قرار گرفته بود. دارای ورودی هوا در جلوی بدنه بود که  یک دیواره وسط  ورود ، ورودی دو موتور را از هم جدا می کرد و از دو ارابه فرود  دو چرخ در زیر بدنه بهره میبرد که پشت سر هم نصب شده بودند و برای حفظ تعادل  نوک  هر بال یک ارابه فرود فنری  تک چرخ داشت و از بالی در میانه بدنه بهره میبرد. باید گفت در میان  جنگنده های روسی از این زشت تر نمیشد

به  غیر از دو خروجی موتور که زیر هواپیما بود هواپیما دارای دو  خروجی دیگر نیز بود که  یکی به شکل یک میله از بالای دماغه هواپیما بیرون امده بود که  گازهای خروجی ان از یک برجستگی  سر ان به طرف پایین دمیده میشد و خروجی دیگری نیز در انتهای هواپیما قرار داشت. دو خروجی هوا در جلو و عقب هواپیما توسط لوله های گاز خروجی را از موتور به این دو بخش منتقل میکردند . روش پرواز بدین  گونه بود که هر موتور دارای  یک خروجی بود که خروجی ها دارای یک  سامانه متحرک  بودند که سر خروجی را میتوانست  در یک زاویه 90 درجه به طرف پایین ویا عقب حرکت دهد. هر کدام از خروجی ها یک سمت را پوشش میدادند (یکی پایین سمت راست و دیگری پایین سمت چپ) . خلبان خروجی را به طرف پایین می گردانند بر اثر فشار خروجی موتور به طرف پایین هواپیما به طرف بالا پرواز میکرد  اگر سر هواپیما به طرف پایین می افتاد  خروجی میله ای شکلی که در جلوی  دماغه بود با دادن گاز خروجی به طرف پایین سر  جنگنده  را بالا میبرد و اگر عقب  هواپیما پایین می امد  خروجی انتهای هواگرد  با داد گاز  خروجی به طرف پایین عقب  را بالا میبرد. این روش تعادل توسط  رایانه  انجام میشد. این طرح در سال 1963 پرواز کرد ولی نشان داد داشتن دو موتور  بسیار خطر افرین است زیرا در هنگام برخاست از دست رفت یکی از موتورها که هر کدام سمتی از هواپیما را پوشش میدادند ممکن بود باعث چپه  شدن هواپیما شود. تنها دو فروند از این هواپیما ساخته شده که  اولین پرواز عمود خود را در سال 1966 انجام داد  و یک سال بعد در حالی که در زیر هر بال مجهز به یک غلاف راکت 57 م م بود به نمایش گذاشته شد ولی اصلا قرار نبود وارد خدمت شود زیرا در هنگام برخاستن  عمود تعادل  کمی داست  به صورتی که یکی از خلبانان  ان گفت “یک پاکت  سیگار بیشتر از این پرنده تعادل  دارد”

یاک36
یاک36

طرح یاک36 اگرچه زشت و پر دردسر بود ولی تجاربی که روسها باید کسب می کردند را به انها داد. در سال 1967 نیروی دریایی که در فکر  ساخت چند ناو هواپیما بر کلاس کیف بود علاقه  خود را به ساخت یک جت  عمود پرواز نشان داد.ناو های کلاس کیف در واقع یک ناو بالگرد بر بزرگ  و مسلح بود و  بر اساس پیش بینیها  تنها توان برخاستن یک جت عمود پرواز از روی ان وجود داشت

کمپانی یاک دست به کار طراحی  جنگنده  جدید شد که در مرحله اول ان را یاک36 ام  نامید  در حالی که طرح هیچ شباهتی  به یاک 36 نداشت. ساخت 5 پیش نمونه شامل  یک نسخه دو سرنشینه  تصویب شد و اولین پرواز یاک36 ام در 22 سپتامبر سال 1970 انجام و در فوریه سال 1972 برای اولین بار عمود از زمین برخاست.این هواپیما در 18 فوریه سال 1972 درست به فرود عمود بر روی ناوبالگرد بر مسکوا زد تا اولین پرنده روسها باشد بر  روی عرشه یک ناو فرود امده باشد

هواپیما در سال 1975 به خط تولید انبوه  رسید و یک سال  بعد رسما عملیاتی شد تا اولین جت عمود پرواز عملیاتی روسها و تاکنون اخرین ان باشد. این هواپیما در خدمت یاک  38 و ناتو به ان لقب فورگر را داد

یاک 38 پرنده ای است با بدنه الومینومی  و بالی کوتاه در میانه بدنه که برای اشغال  کمترین جا روی ناو قابل جمع شدن است. هواپیما دارای شکلی شبیه شکار برگ است و دارای یک کابین حبابی  با دید مناسب است. درب کابین به سمت چپ باز میشد و خلبان بر روی یک صندلی پرتاب شونده کا 36 وی ام قرار می گرفت  که یک صندلی صفر فصر بود . هواپیما دارای سیستم  با نام” اس کا-ایی ام ” بود که  اگر در هنگام برخاستن  عمود  موتور از دست می رفت ویا اینکه یکی از خروهای در حرکت خود دچار مشکل میشد به صورت خودکار دست  به پرتاب خلبان از هواپیما می زد. این سیستم از این رو روی یاک 38  نصب شده بود که اگر در هنگام فرود ویا برخاست عمود مشکلی پیش می امد  خلبان اصلا فرصت  کشیدن اهرم  صندلی پرتاب را نداشت

جزئیات خروجی ها و ورودی های سه موتور یاک38
جزئیات خروجی ها و ورودی های سه موتور یاک38

هواپیما دارای سه موتور بود. دو موتور برای برخاست عمود  و یکی موتور برای حرکت افقی. موتور اصلی  ، یک موتور توربوجت  تومانسکی ار 27وی -300 نسخه ای از همان موتور یاک 36 بود که دارای 13000 پاوند رانش بدون پس سوز و 14550 پاوند رانش با پس سوز بود و دارای  دو خروجی متغییر در انتهای هواپیما  بود که سر خروجی ها طی یک زاویه نود درجه به طرف پایین و عقب میگشتند.

دو موتور کوچک جمع و جور ار دی 36 وی-35اف وی  که نسخه از از همان موتور نصب شده روی نسخه کوتاه برخاست میگ23 و 21 بودند در پشت کابین به صورت عمودی کنار  هم در طول بدنه نصب شده بودند که هر یک 6400 پاوند رانش فراهم میکرد . موتورهای کج نصب شده بود و دارای زاویه 10 درجه بودن یعنی  سر موتورها ده درجه به طرف جلو و خروجی انها ده درجه به طرف عقب بود و یک درب در بالای بدنه پشت کابین روی  دو موتور قرار می گرفت که تنها   در زمان نشست و برخاست عمود برای تامین  هوایی مورد نیاز باز میشد

همچنین برای حفظ تعادل در هنگام برخاستن توسط  لول های  بخشی از گاز  خروجی از عقب و سر  هر بال به طرف پایین در صورت نیاز  توسط رایانه هدایت میشد.

یاک38 دارای نقش جنگنده تهاجمی با توان دفاعی هوایی و شناسایی در مرحله دوم بود و دارای الکترونیک ساده ای نیز بود  . هواپیما فاقد رادار بود و یک جنگنده روز پرواز  بود و دارای  سامانه هدایت اینرسی، و سامانه  شناسایی  دوست از دشمن بود و از یک هشدار دهنده رادار پی پی او15 بهره میبرد . هواپیما دارای  ارتفاع سنج رادیویی، قطب نمایی لیزری و سامانه هدایت نوری ASP-PFD-21 برای هدایت موشک های هدایت رادیویی خا 23  میباشد

موتور ار 27 وی-300 و خروجی ان موتور اصلی یاک38
موتور ار 27 وی-300 و خروجی ان موتور اصلی یاک38

هواپیما فاقد توپ درونی بود و زیرهر بال دارای  دو جایگاه خارجی  برای حمل 2 تن سلاح است. این هواپیما میتواند تا  دو بمب 500 کیلوگرمی در کنار دو بمب 250 کیلگرمی ویا تا ده بمب 100 کیلوگرمی  ویا  دو  راکت انداز 32 لول 57 م م در کنار دو لانچر 16 تایی راکت 57 م م ویا چهار راکت  240 م م سنگین اس 24،و یا تا چهار غلاف توپ دو لول 23 م م با 300 فشنگ برای هر غلاف ، ویا تا  دو موشک هدایت رادیویی  خا 23. موشک خا  23 یک موشک هدایت رادیویی در خط دید کاربر است . این نسخه  در یاک38 بدین گونه هدایت می شوند  که خلبان یک علامت هدفگیری را روی سایت خود روی پنل اصلی دارد   که ان را روی هدف قرار داده و بعد از شلیک موشک  یک غلاف  دلتا ان جی 2 که زیر بال حمل می شود  و دارای  یک دوربین اپتکی است با تعقیب شعله انتهای موشک،موشک را در یک خط مستقیم  با هدف قرار میدهد. مشکل این سیستم این است که تا زمان برخورد موشک به هدف باید هواپیما را در یک خط مستقیم  به پرواز در بیاورد.

همچنین میتواند برای دفاع از خود تا دو موشک  فروسرخ ار 60 را حمل کند. هواپیما دارای توان حمل دو بمب خوشه ای  ای ویا اتمی را نیز داشت

یاک 38  دارای بیشترین سرعت 1280 کیلومتر بر ساعت بود از این رو همانند هارییر یک جت  مادون صوت بود و برد انتقالی ان بدون مخازن  سوخت خارجی  1300 کیلومتر  با مخازن سوخت داخلی بود. برد رزمی با دو مخزن سوخت  و دو بمب 500 کیلوگرمی در صورت برخاست  عمود 400   کیلومتر و در حالت برخاست کوتاه 800   کیلومتر بود

در مجموع 143 فروند یاک38 فورگر ساخته شد

یاک38 بر روی ناو کلاس کیو
یاک38 بر روی ناو کلاس کیو

به غیر از نسخه رزمی یک نسخه  اموزشی دو سرنشینه  با نام یاک38 یو   نیز ساخته شد و اولین  پرواز خود را در 17 اوت سال 1972 انجام داد   و در سال 1978 رسما وارد خدمت شد . این نسخه دارای 1.3 متر کشیده تر بود که به دلیل نصب کابین عقبی بود و دارای توان کامل مشابه نسخه رزمی بود . 38 فروند از این نسخه  که فورگر بی نامیده  میشد تولید  شد

نسخه دیگری از هواپیما یاک38 ام با نام ناتو فورگر ای است. این نسخه  دارای موتور قدرتمند تر ار دی 28-300  بود که 10%  توان بیشتری را ایجاد می کرد  و همچنین موتور عمود  پرواز نیز با موتور  ار دی 38 تعویض شد که قدرت بیشتر و مصرف سوخت کمتری داشت  و اجازه  برخاست  با سلاح سنگین  را میداد. تا پیش از این یاک38 تنها توان برخاست  عمود با موشک ار 60 را داشت ولی یاک38 ام میتوانست  با بمب نیز عمود برخیزد . این نسخه دارای خروجی کارمدتر و همچنین سامانه پرواز به روز  تری بود پرواز ایمن تر را فراهم میکرد. 50 فروند از این نسخه تولید شدکه اخرین نسخه  تولید بود

محصولات نظامی شوروی به دو دستگاه تقسیم می شود . دسته اول ساده ارزان بسیار قابل اعتماد و کارا  مانند میگ21 سوخوی17  ویا سوخوی25   و یا میل 24….. و دسته دوم  بدرد نخور

800px-Yak-38_Lift_Engines_NT

یاک38 در دست دوم بود. یاک38 قابل قیاس با هیچ طرحی  در دوران خودش نبود اگر به عنوان یک شکاری  به ان نگاه میکردی قابل قیاس با شکاری هم دوران خودش در شوروی یعنی میگ23 نبود، میگ23 رادار پالاس داپلر با توان پایننگری  داشت و می توانست  موشک هوا به هوای رادار نیم فعال حمل کند ولی یاک38 نه رادار داشت نه موشک راداری، حتی با  میگ21 که در دهه 1950 توسعه یافته بود نیز  قابل قیاس  نبود.میگ21 جنگنده ایمن و کم هزینه و ساده ای بود که دست کم به واسطه رادارش یک جنگنده همه گونه  هوا بود و دارای دوبرابر سرعت صوت و البته که چالاکتر از یاک38 نیز بود.به عنوان یک جنگنده تهاجمی نیز حتی قابلی قیاس با سوخوی25 به عنوان یک جت مادون صوت نبود زیرا سوخوی25 با چهار تن سلاح و مخزن سوخت همان بردی را داشت که یاک38 با دو مخزن سوخت و 500 کیلوگرم سلاح .این پرنده  مصرف بالای داشت به صورتی که با دو تن سلاح  کمتر از 230 کیلومتر شعاع  رزمی  در حالت برخاستن   عمود داشت   و همچون هارییر  خلبانان  یاک یاد   گرفتند که بهتر است کوتاه برخیزند تا عمود تا در مصرف سوخت صرفه جویی شد  و بدین  گونه بردش به 450 کیلومتر افزایش می یافت. همچنین برد کم نیاز به حمل دو مخزن سوخت خارجی داشت از این رو تنها توان استفاده از دو جایگاه جنگ افزاری  ان وجود داشت

یاک38 یو
یاک38 یو

موتور های برخاست  کوتاه عمودی اگرچه قابل اعتماد بودند ولی عمر انها تنها22 ساعت بود از این رو تنها در موارد خاص برای برخاست  عمود  استفاده میشد  و نیاز به تعمیر  و نگهداری زیاد داشت تا انجایی که یک سوم یاک های در حوادث  مختلف از دست رفت که معمولا در هنگام نشست و برخاست  عمود بود.

البته یاک تلاش کرد مشکلات را برطرف کند . نسخه های چون یاک38 پی و یا یاک39 را پیشنهاد  داد که دارای رادار چند منظوره و موشک هدایت راداری بودند و ایمنی بهتری داشتند ولی در میانه دهه1980 در نیروی دریایی دیگر کسی نظر مثبتی به یاک38 نداشت و به دنبال نسخه ناو نشین میگ29 و سوخوی27 بودند

دو تا چهار فروند یاک38  در سال 1980 به افغانستان اعضام شدند و معمولا با دو بمب 250 کیلوگرمی ویا دو راکت انداز 32 لول 57 م م دست به عملیات میزد . انها تنها چند ماه انجا  بودند به زودی مشخص شد توان حمل کم مهمات  پیچیدگی و هزینه بالا  داشت. در نیروی دریایی شوروی نیز کسی ان را نمیخواست  و خلبانان  تلاش میکردند تا به واحدهای دیگر منتقل  شوند ویا با ان پرواز نکند دست کم پرواز عمود نکنند (این پرنده در پرواز  متعارف مشکلی نداشت دست کم از نظر ایمنی) . البته این مسئله  در ارتش سرخ مورد توجه  قرار گرفت و تنها 16  سال بعد از ورود به خدمت یاک38 از خدمت خارج شد(سال 1991). یاک از این هواپیما چیزهای  زیادی یاد گرفت و در ساخت یاک 141 استفاده کرد پرنده ای زیبا و خوش دست  و بسیار  کارا ولی فروپاشی  شوروی و  ورود به  خدمت سوخوی33 باعث عدم تولید یاک141 شد

برخاست کوتاه یاک38..این گونه برخاست مصرف سوخت را کم میکند
برخاست کوتاه یاک38..این گونه برخاست مصرف سوخت را کم میکند

برخی از مشخصات  یاک 38 ام   عبارت است از:طول و ارتفاع به ترتیب :16.37 متر 25. 4متر ،وزن خالی :7385 کیلوگرم ،بیشترین سرعت پروازی:1280 کیلومتر در ساعت ،برد :برد با سوخت داخلی 1300 کیلومتر  ،سقف پرواز:11000 متر،موتور یک دستگاه موتور توربوجت تومانسکی ار 28 با توان 15000 پاوند رانش  و دو موتور عمود پرواز ار دی 38 با توان 7870 پاوند برای هر موتور.یاک38  میتوانست در چهار جایگاه جنگ افزاری خود(دو جایگاه زیر هر بال) 2تن سلاح شامل غلاف توپ 23م م  دو لول،راکتهای 57،80 و 130 و 240 م م،دو بمب 500 کیلویی ویا چهار بمب 250 کیلویی ،تا دو موشک دفاع هوایی ار 60 ویا تا دو موشک هدایت رادیویی  خا 23

ترجمه:عبدالحمید تارخ

منابع:

https://en.wikipedia.org/wiki/Yakovlev_Yak-38

http://www.airvectors.net/avredvt.html

2223020

کابین یاک38 ام
کابین یاک38 ام

5297943

 

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن