جنگ خلیج فارس و سرکوب پدافند عراق (1)

شاید بتوان یکی از موفق ترین عملیات های نظامی معاصر را از نوع SEAD یا همان سرکوب پدافند؛ در عملیات طوفان صحرای آمریکا در سال 1991 میلادی جستجو کرد. در طی این عملیات نیروهای ائتلاف توانستند یکی از محکم ترین سدهای پدافندی خاورمیانه یا همان پدافند قدرتمند عراق را در طی چند روز کاملا فلج کرده و با انجام عملیات های موازی شاهرگ های حیاتی عراق را قطع نمایند. در طی این مقالات قصد دارم تا به تشریح انجام این سرکوب پدافند بپردازم.

قسمت اول:

جنگنده های آمریکایی

پدافند عراق شامل سامانه های قدیمی روسی نظیر سام 2 /3 و سامانه های جدیدتر نظیر سام 6/7/8 و… بود. لازم به ذکر است که تعدادی از سامانه های فرسوده نیز طی جنگ هشت ساله شامل ارتقاهایی شده بودند. شاید بتوان مهم ترین علل موفقیت آمریکا در طی سرکوب پدافند عراق را اجرای مناسب جنگ الکترونیک مناسب دانست که توسط جنگنده هایی نظیر ای-6 و اف-111 صورت گرفت. البته نباید از نقش مهم هواپیماهای سنگین تری نظیر EC-130 و همچنین RC-135V نیز چشم پوشی کرد؛ این هواپیماها در قطع ارتباطات عراق نقش مهمی را ایفا کردند و بدین ترتیب توانستند در تصمیم گیری فرماندهان عراقی مشکلات زیادی را ایجاد کنند. البته جنگنده های آمریکایی نیز با استفاده از پادهای جنگ الکترونیک داخلی نظیر ALQ-131 , ALQ-101,ALQ-119,ALQ-184 آمار بسیار خوبی را در برابر سامانه های عراقی بر جای گذاشتند. با این حال به دلیل مجهز نبودن برخی جنگنده های آمریکایی به این پادهای داخلی آسیب هایی نیز بر ناوگان این کشور وارد شد.

عملیات سرکوب از ساعت3 بامداد 17 ژانویه آغاز شد و با پرواز سی-130 و اف-111 با انجام عمل جمینگ و به دنبال آن پرواز جنگنده های اف-18 و پرنده های پنهانکار اف117 و همچنین استفاده از موشک های کروز و هارم در ساعات اولیه 200 نقطه کلیدی از نقاط پدافندی عراق به کلی نابود شدند.یکی از هواپیماهایی که در این عملیات نقش کلیدی رو در اقدامات پشتیبانی الکترونیکی یا (ESM) بازی می کرد؛ RC-135V/W بود. علاوه بر اون شاید بشه گفت مهم ترین وظیفه بر دوش EC-130 بود. طبق نقشه برداری ها و تعیین موقعیت پدافندی عراق که در اواسط ژانویه و روزهای قبل از شروع سرکوب صورت گرفت؛ تنها دغدغه فرماندهان آمریکایی این بود که عراقی ها تصمیم به جابجایی موقعیت سامانه ها نگیرند تا در یک سری عملیات ضربتی نقاط کلیدی به سرعت نابود شوند.

طبق نقشه از پیش تعیین شده EC-130 وظیفه داشت تا ابتدا با ایجاد جمینگ مطمئن و قطع ارتباط مراکز پدافندی با C3 (مراکز فرماندهی و ارتباطات و کنترل) عراقی ها را برای انتخاب تصمیمات درست گیج کرده و راه را برای جنگنده های حامل موشک های دورایستا نظیر اف-18 و اف-16 که از موشک هارم بهره می بردند هموار سازد. لازم به ذکر است این جنگنده ها از پشتیبانی جنگنده های تورنادو همراه با موشک آلارم نیز بهره می بردند. میشه گفت بعد از ئی سی-130, جنگنده های اف-111 و پراولر مهم ترین نقش رو در اختلالات الکترونیک در این جنگ بازی کردند.

نقشی که تورنادوها نیز در جنگ بازی می کردند؛ بسیار حائز اهمیت است. این جنگنده ها با حمل موشک های ضد رادار آلارم و همچنین پادهای جنگ الکترونیک SkyShadow و با بهره گیری از چف ها و شراره ها به نقاط مهم پدافند عراق یورش بردند. البته با وجود حمل پادهای جنگ الکترونیک داخلی و همچنین شراره ها؛ می توان گفت بیشترین آمار سرنگونی را از آن خود کردند و در این زمینه موفق عمل نکردند.

همانطور که اطلاع دارید مجموعه بمباران هایی که توسط اف-117 ها بر علیه مواضع عراق صورت گرفت از دقیق ترین بمباران های جنگ های نوین بود. ولی چه چیزی باعث شد تا این سری از بمباران ها بر علیه مواضع عراق به این خوبی صورت بگیرد؟ می توان مهم ترین عامل این بمباران های دقیق را دو چیز بیان کرد. در ابتدا تسلیحات نوین که توسط اف-117 ها بکار گرفته شده اند و مهم تر از آنان پشتیبانی الکترونیکی مناسب از آنان در طی جنگ. هر چند که از اف-117 به عنوان یک هواپیمای پنهانکار یاد می شود اما حتی نفوذ چنین هواپیمایی به اعماق خاک عراق آن هم بدون شناسایی شدن کاری بسیار دشوار و بعضا ناممکن بود به همین خاطر لازمه استفاده از این هواپیما در طی این عملیات مختل کردن پدافند عراق در ساعات اولیه جنگ بود.
هر چند موشک های ضد رادار نقش بسیار مهمی را در سرکوب پدافند عراق بازی کردند ولی نمی توان از نقش پر رنگ EC-130 های آمریکایی در این جنگ چشم پوشی کرد. این هواپیما با ایجاد پشتیبانی جمینگ مناسب و قطع ارتباط مراکز موسوم به C3 و با اخلال در کارکرد موج های UHF و VHF در عراق باعث شد تا مهم ترین پل رادیویی عراقی ها از کار بیوفتد و به این صورت هواپیماهای اف-117 به راحتی به کار خود در میدان نبرد ادامه دهند
با این میزان جمینگ, آمریکایی ها در تخریب زیرساخت های پدافندی عراق کاملا موفق عمل کردند به طوری که در اواخر کار به جایی رسیده بود که حتی آپاچی ها با هلفایر به سراغ پدافند های عراق می رفتند. این بالگردها که به موشک های لیزری “هلفایر” مجهز بودند مجموعه عظیمی از رادارهای هشدار زودهنگام واقع در جنوب عراق که عمدتا از رادارهای قدیمی روسی (نظیر رادارهای سامانه های سام-3 مثل فلت فیس) بودند, تاثیر بسزایی در آگاهی پدافند عراق داشتند. در مجموع 15 فروند موشک هلفایر برای نابودی این رادارها مصرف شد و آمریکا اعلام کرد که نابودی این مجموعه راداری تاثیر بسزایی در ناشناخته ماندن حملات اف-117 ها به بغداد داشته است. ولی بزرگترین تهدیدی که همیشه باقی ماند و اکثر تلفات غرب را تشکیل داد وجود سامانه های فروسرخ و برد کوتاه و همچنین دوش پرتاب ها بودند.

شاید بتوان گفت بزرگترین معضلی که آمریکا بعد از سامانه های پدافندی برد کوتاه درگیرش بود رو نبود سیستم های جنگ الکترونیک داخلی در برخی جنگنده های این کشور دانست. برای مثال برخی از نمونه های اف-4 (جی) و اف-16 و از همه مهم تر ای-10 ها فاقد این سیستم بودند. و برخی دیگر از جنگنده ها نیز دارای سامانه های جنگ الکترونیک قدیمی بودند که کارایی لازم رو برای ساپورت جنگنده از چنگال پدافند عراق نداشتند. ای-10 ها به دلیل برخورد نزدیک با ادوات زرهی و مراکز نظامی و درگیری صد در صدی با پدافند دشمن, می بایست این سامانه ها را با خود حمل می کردند و نبود این سامانه ها بعد ها در طی جنگ احساس شد. البته لازم به ذکر هست که این هواپیماها خیلی خوب در برابر پدافند عراق مقاومت کردند و بعضا با وجود برخورد تعداد زیادی گلوله ضد هوایی سالم خلبان رو به مقصد می رسوندن. (البته جایگیری موتورهای ای-10 در بالای هواپیما یکی از نکات این هواپیما برای فرار از سامانه های فروسرخ هست که البته در جنگ عراق مشخص شد که فایده زیادی نخواهد داشت) در این جنگ بیش از پیش اهمیت سامانه های گرمایاب در مقابله با هواپیماهای دشمن پس از سرکوب پدافند دشمن و همچنین اهمیت بروزرسانی این تسلیحات به نسخه های مدرن تر نظیر (تصویرساز گرمایی) مشخص شد.

اف-4 (جی) که از تجهیزات راداری APR-47 بهره می برد و با اتکا بر موشک های ضد رادار هارم توانست به خوبی از پس سرکوب پدافند عراق برآید. اگر حملات موازی بر ضد تمام موانع عراق را توسط نیروهای ائتلاف در نظر بگیریم؛ برای هر هدف مجموعه ای هواپیماها باید در کنار هم همانند چرخ دنده های یک ساعت کار می کردند که با اختلال در کارکرد هر یکی از آنان فاجعه به بار می آمد.
در ابتدا باید امنیت آسمان آن منطقه توسط جنگنده هایی نظیر اف-15 تامین می شد (که البته با نابودی تدریجی فرودگاه ها و همچنین رادارهای هشدار زودهنگام نیروی هوایی خاصی برای عراق باقی نمانده بود) سپس هواپیماهای اخلالگر الکترونیک نظیر ای-6 ها جمینگ موثر را آغاز می کردند و سپس حساس ترین مرحله یعنی سرکوب پدافند توسط اف-4 آغاز می شد. می توان گفت بیشترین تعداد شلیک موشک های هارم پس از اف-18 بر عهده اف-4 (جی) بود. در مجموع 48 فروند فانتوم در بحرین و 12 فروند نیز در ترکیه بر فراز عراق به پرواز در می آمدند که با اینکه اولین جنگنده هایی بودند که باید با پدافند عراق دست و پنجه نرم می کردند هیچ آمار تلفاتی از خود بر جای نگذاشتند. (تنها یک اف-4 سقوط کرد که آن هم به دلیل کمبود سوخت در تاریخ 19-01-91 اتفاق افتاد.)