جنگنده بمب افکن سبک L-159 التا
ال 159 ساخت جمهوری چک نسخه ارتقا یافت ال 59 است. ال 59 سوپر الباتروس خود نسخه پیشرفته تره ال 39 الباتروس است.ال 159 در دهه 1990 برای جایگزینی ال 39 الباتروس توسعه یافت . هدف از ساخت ال 159 یک جت اموزشی پیشرفته برای جتهای نسل چهارم و چهار نیم با توان مناسب پشتبانی هوایی نزدیک بود. اولین پیش نمونه ال 159 که با لقب الکا شناخته میشود بر اساس بدنه ال 59 در سال 1997 پرواز کرد.
ال 159 بسیار شبیه ال 59 و ال 39 است . دارای بالی با پس گرای کم و تقریبا صاف و دو کابین پشت سر هم در نسخه دو سرنشینه است دو ورودی هوا بر روی قسمت بالا ها.توان انجام عملیات پشتبانی هوایی نزدیک و تهاجمی در هر شرایط اب و هوایی و شب و روز را دارد و میتواند با غلاف های شناسایی دست به عملیات شناسایی هوایی و نبرد هوایی در برد کوتاه بزند . وظیفه ثانویه ال 159 نیز یک جت اموزشی پیشرفته است.
هواپیما به یک دستگاه موتور توربوفن امریکا هانویل اف 124 با توان 6330 پاوند مجهز است. این موتور نسخه نظامی موتور غیر نظامی اف124 است که نسخه پس سوز دار ان بر روی جنگنده تایوانی جینگ کو و همچنین نسخه های مشابه همین موتور بر روی جت اموزشی ام 346 ایتالیایی نصب شده است.این موتور دارای مصرف پایین وشتاب بالای است و به صورت طراحی شده و کار تعمیر و نگهداری ان بسیار ساده است.موتور دارای کنترل تمامی دیجیتال می باشد.
هواپیما دارای سامانه هدایت هیدرولیک است و به صورتی طراحی شده که برای استاردت زدن نیازی به واحد زمینی نداشته باشد که این مسئله با کمک یک واحد قدرت ای پی یو سفیر 5 اف کمکی انجام شده که درای یک توربین است که در حین پرواز هواپیما با فشار هوا چرخیده و برق مورد نظر را در باتری ها ذخیره میکند. هواپیما دارای لاستیک های و ارابه جمع شونده برای فرود بر روی زمین های نا هموار و سنگ فرش شده است.
خلبان بر روی صندلی پرتاب وی اس 2-0 ساخت چک می نشیند که در سرعت و ارتفاع صفر عمل میکند.
هواپیما دارای یک سامانه تولید اکسیژن است و از سامانه ای برای نشان دادن وضعیت بخشهای مختلف به واحد تعمیر و نگهداری زمینی است. این سامانه برای کنترل بخش های مختلف هواپیما است. همچنین سیستمی با نام اموس وجود دارد که می تواند شرایط مختلف پروازی وکارکرد تجهیزات حساس را ضبط کند تا بعد از فرود توسط خدمه زمینی برای ارزیابی عملکرد هواپیما مورد بررسی قرار گیرد.(در واقع اطلاعاتی که بر روی اچ یو دی و نمایشگرها به خلبان ارائه میشود قابل ضبط و بررسی توسط خدمه زمینی است)
نصب سنسورهای در بدنه به خدمه زمینی کمک میکند تا میزان خستگی بخش های مختلف سازه را بررسی کنند که این مسئله باعث بهربرداری بیشتر از حداکثر عمر سازه می باشد.
هواپیما دارای سامانه های ناوبری و ارتباطی غربی است.دارای دیتا بیس MIL-STD-1553 و دو جفت رایانه برای کنترل سامانه های الکترونیک است.دارای سامانه ناوبری بر مبنای جی پی اس است و دارای نقش دیجیتال قابل نمایش بر روی نمایشگر ها هماهنگ با جی پی اس برای ناوبری بهتر است.در کنار جی پی اس از سامانه اینرسی حلقه لیزری بهره می برد. همچنین کابین از تجهیزات مدرنی از جمله اچ یو دی بر روی پنل خلبان با توان نشان دادن تمامی اطلاعات پرواز و جنگ افزار، دو نمایشگر رنگی چند کاره ساخت هانیول برای نشان دادن اطلاعات پرواز اگرچه براخی از نشانگرها همچون سرعت ، ارتفاع، افق سنج و…. به صورت انالوگ نیز برای مواقع ضروری تعبیه شده است.کابین با دوربین دید در شب هماهنگ شده است اگرچه در نیروی هوایی چک از این دوربین استفاده نمی شود.همچنین یک دوربین در درون کابین برای ضبط تصاویر اچ یو دی وجود دارد
از جمله سامانه دیگر ال 159 میتوان به هشدار دهنده راداری ساخت بی ای ایی سیستم انگلستان ، سامانه جنگ الکترونیک به صورت غلاف و پرتاب کننده پوشاله و شراره اشاره کرد.
ال 159 ای از رادار ایتالیای گیرف ال ساخت ایتالیا بهره می برد.این رادار پالاس داپلر چند منظوره با توان نگاه به پایین و شلیک به پایین توان رهگیر همزمان هشت هدف و اتش به یک هدف را دارد و توان جستجوی حین رهگیر یک هدف را دارد و توان کشف اهداف زمین را دارد .برد این رادار 80 کیلومتر است.در نسخه دو سرنشینه ال 159 بی در دماغه دارای یک دوربین اپتیکی و یا یک مسافت یاب لیزری است
ال 159 به عنوان یک جنگنده پشتبانی هوایی نزدیک تسلیحات متنوعی حمل میکند.فاقد توپ ثابت است ولی میتواند غلاف توپ 20 و 23 م م را حمل کند.دارای هفت جایگاه خارجی است که سه عدد زیر هر بال دو یک عدد در زیر بدنه با توان حمل 2300 کیلوگرم سلاح شامل تا هشت بمب سقوط ازاد مارک 82 و یا چهار بمب مارک 83 و یا بمب خوشه ای سی بی یو 87 ،تا دو موشک اپتیکی و یا تصویر بردار فروسرخ ماوریک ، تا دو بمب هدایت لیزری جی بی یو 12 و یا دو موشک هوا به هوای فروسرخ سایندوندر.می تواند تا دو مخزن سوخت 350 و یا 500 لیتری را نیز در زیر بال حمل کند.همچنین میتوان برای نشان گذار لیزر غلاف نشان گذاری مختلف و یا غلاف شناسایی خارجی را حمل کند.
چهار نمونه از ال 159 تا کنون توسعه یافته اند که شامل نسخه تک سرنشینه رزمی ال 159 ای و نسخه اموزشی رزمی دو سرنشنیه ال 159 بی است.همچنین نسخه با نام تی 1 نیز ساخته شد که در واقع همان نسخه بی برای نیروی هوایی چک است.نسخه دیگر با نام تی 2 نیز وجود دارد که در واقع نسخه دو سرنشینه با تجهیزات ال 159 ای است.
72 فروند از این پرنده توسط نیروی هوایی چک سفاشر داده شد و بین سال های 1997 و 2003 ساخته شد. با وجود شایستگی فراوان ولی مدتها به دلیل رقابت شدید در بازار جهانی در این کلاس مشتری نداشت تا اینکه سرانجام دولت عراق 15 فروند ال 159 تی 1را سفارش داد که قرار بود تا سپتامبر سال 2014 از نمونه های ذخیره شده ارتش چک تحویل این کشور شود ولی در نهایت در اکتبر سال 2015 این تحویل انجام شد .ارتش چک خود همکنون تنها 25 فروند ال 159 شامل 19 فروند نسخه A و ماباقی از نسخه بی را در خدمت دارد و 47 فروند دیگر به دلیل مشکلات مالی ذخیره هستند . همکنون قرار است با برداشتن سامانه های جنگ افزاری 28 فروند انها ،به امریکا فرستاده شوند تا به عنوان جت خصوصی از انها افتاده شود.بعید است که دیگر ال 159 بتوان موفقیت ال 39 و یا ال 29 را کسب کند.
در سال 2017 دوباره برای تولید تعدادی از سفارشات عراق خط تولید این هواپیما باز شد. عراق چند فروندی ال 159 دست دوم تحویل گرفته بود.
در سال 2018 میلادی اسرائیل و چک اعلام کردند بر اساس طرح ال159 به دنبال ساخت یک جنگنده تهاجمی با نامF/A-259 هستند که دارای موتر امریکایی و الکترونیک و تسلیحات اسرائیلی است..
برخی از مشخصات ال 159 التا نسخه ای عبارت اند از طول و ارتفاع 12.72 و 4.87 متر ،وزن خالی 4350 کیلوگرمی ،بیشترین سرعت 960 کیلومتر در ساعت،برد با سوخت داخلی 1570 کیلومتر و شعاع رزمی با دو بمب مارک 82 و دو سایندوندر و دو مخزن سوخت 500 لیتری 565 کیلومتر است .این هواپیما از یک دستگاه موتور توربوفن هانیول اف 124 جی ای 100 با توان 6330 پاوند مجهز بود ،موتور فاقد پس سوزاست .ال 159 توان حمل 2340 کیلوگرم سلاح در 7 جایگاه جنگ افزاری سه عدد زیر هر بال و یک در زیر بدنه موشکهای هوا به هوای سایندوندر،اسرام،IRIS-T ، مو شکهای هوا به زمین ماوریک، و بمب های هدایت لیزری و بمب های خوشه ای و بمب سقوط ازاد مارک 82 و 83 .
ترجمه:عبدالحمید تارخ
