اواکس بیریف A-50 و A-100
“””””””اواکس یک رادار پرنده است. از انجایی که زمین گرد است رادار زمینی حتی در بهترین حالت تنها میتوانند ارتفاع پست را تا برد ۴۰ کیلومتر پوشش دهد انهم در شرایطی که منطقه وسیع و بدون مانع باشد. در مناطق کوهستانی پوشش ارتفاع پست با رادار زمینی غیر ممکن است زیرا کوه ها و پستی و بلندی زمین مانع دید رادار می شوند. ولی اواکس چنین مشکلی را ندارد. حتی می تواند هدفی را روی زمین رسد کند و بسته به ارتفاع پرواز حتی تا ۳۰۰ کیلومتری می تواند هر هدفی را در ارتفاع چند متری زمین مشاهده کند از این رو هیچ شبکه دفاع هوایی بدون اواکس کامل نیست. همچنین متحرک بود و سرعت جابجای بالا اواکس این امکان را می دهد که تنها در عرض چند ساعت هزاران کیلومتر از اسمان را جستجو کرد کاری که برای انجام ان نیاز به چندین رادار است و تازه ان رادارها نیز در نهایت ارتفاع پست را پوشش نمی دهد””””””
روسها استراتژیک نظامی خود را همیشه داشتند اگرچه به نظر می اید این استراتزیک نظامی به مرور زمان چندان موثر نبود و انها به در بسیاری از موارد به استراتژیک های دفاعی غرب رسیدند. برای نمونه روسها هرگز علاقه ای به سوختگیری برای جنگنده های خود نداشتند و عملا تا اواخر دهه 1980 و سالهای پایانی حکومت شوروی جنگنده های شوروی توان سوختگیری هوایی نداشتند زیرا انها فکر میکردند درگیر احتمال در اروپا تنها به المان غربی و یا ترکیه محدود میشود که نیاز به سوختگیری هوایی نیست ولی انها در افغانستان متوجه شدن حتی در این کشور که پایگاه هم دارند سوختگیری هوایی نقش مهمی بازی میکند
اواکس نیز همین داستان را داشت. شوروی بر خلاف امریکا که عملا تراز سال 1945 اواکس در اختیار داشتند تا دهه 1960 به سراغ اواکس نرفتند انهم به شکل محدود . روسها تاکید زیادی بر شبکه پدافند و رادار زمینی داشتند که تمامی مرز این کشور را پوشش داده بود ولی ابداع تاکتیک پرواز در ارتفاع پایین باعث شد تا انها نیز به سراغ اواکس بروند ولی هرگز نتوانستند در این زمینه دست کم از نظر کمی با غرب برابری کنند
اولین اواکس روسها توپلوف 126 بود که ناتو به ان نام موس را داد بود. این هواپیما در واقع یک رادار پرنده بر روی بدنه ای هواپیمای توپلوف116 بود. توپلوف 116 نسخه غیر نظامی و مسافربری توپلوف 95 یا همان بمب افکن بزرگ و توربوپراپ روسها بود
موس در سال 1965 عملیاتی شد و 12 فروند ان ساخته شد. این هواپیما دارای یک رادار لیانا بود که حدود 300 کیلومتر برد داشت . تا مدتها غرب دقیقا از این هواپیما چیزی زیادی نمی دانست در واقع تا زمان فروپاشی شوروی و دستراسی غرب به برخی خدمه این هواپیما کسی از کارایی ان اگاه نبود ولی امروزه مشخص است که غرب خیلی این هواپیما را دست بالا گرفته بود. موس هواپیما با چهار موتور توربوپراپ با ملخ های پشت سر هم بود صدا و لرزش تولید روی رادار ایجاد اختلال میکرد و رادار ایانا هم بسیار مستعد گرم شدن بود به شکلی که خدمه گذارش دادند خاموش شدن و از کار افتادن رادار در یک پرواز طولانی بسیار عادی بوده
خدمه تنها در زمانی که لازم بود این رادار را روشن می کردند ولی نکته جالب این بود وقتی غرب فهمید این هواپیما توان کشف اهداف در ارتفاع پایین را نداشت بسیار شکه شد زیرا انتن های مربوطه برای پوشش ارتفاع پایین تعبیه نشده بود. البته عیبی بر این مسئله به نوعی نبود زیرا اصلا هدف از ساخت این هواپیما تعقیب هواپیما و موشک های کروز نبود ولی عملا با ورود این هواپیما به خدمت مسئله جنگنده های ارتفاع پایینی چون اف111 شکل گرفت که بسیار مهم بود ولی موس توان کشف انها را نداشت .. به نظر می اید خود روسها هم متوجه ضعف این هواپیما شدند زیرا اولین دسته این هواپیما در سال 1979 از خدمت خارج شد و در سال 1984 به صورت کامل بازنشسته شد و کمتر از 20 سال در خدمت بود
از میانه دهه 1970 شوروی به دنبال یک اواکس جدید میگشت که توان کشف اهداف در ارتفاع پایین را داشت باشد در مرحله اول انتخاب بدنه بسیار دشوار بود . روسها توپلوف 142 و 154 را ازمایش کردند ولی هیچ کدام از این دو مناسب نبودند . روسها برنامه نصب رادار اسمیلیش(وگا نیز خوانده می شود) را روی این هواپیما داشتند این رادار در دوران خود رادار پیچیده و هجیمی بود و نیاز به پلتفرمی بهتر برای حمل این رادار بود. مدتی توپلوف قرار بود روی یک طرح جدید با نام توپلوف 156 کار کند که شبیه بوئینگ 707 و برنامه اواکس امریکای ایی 3 بود ولی این برنامه نیز رها شد
گزینه بعدی ایلیوشین 76 بود که به در دست توسعه قرار گرفته بود. این هواپیما به اندازه کافی پهن بود که بشود از ان در نقش اواکس برای جا دادن تجهیزات بزرگ رادار اسمیلیش استفاده کنند. همچنین هواپیما می توانست از باندهای نا امده برخیزد و فضای لازم درونی را داشت و چندان هم دراز و کشیده نبود
کمپانی بریف در شوروی مسئول طراحی این هواگرد شد. برییف سازنده هواپیماهای دوزیست اب نشین مانند بریف 6 و یا 12 بود ولی از انجای که سامانه های شناسایی، جنگ الکترونیک و حتی بخشهای مهم ماهواره های جاسوسی شوروی را طراحی میکرد این برنامه به ان محول شد
رادار جدید روی یک توپلوف 126 تست شد و تا سال 1977 ازمونها تمام شد و سه فروند ایلیشوین 76 تحویل برییف داده شد تا رادار جدید روی انها نصب شود و در 19 دسمامبر سال 1978 اولین پرواز را انجام داد و در سال 1983 وارد خدمت شد(برای اشنایی با ایلیوشین 76 اینجا را کلیک کنید)
هواپیمای جدید A50 نامیده شد و ناتو به ان نام ماین استی را داد. این هواپیما همان طور که گفته شد دارای رادار اسمیلیش بود که دارای برد کشف 300 کیلومتر بر ضد یک جنگنده است و بر ضد یک بمب افکن 650 کیلومتر است. همچنین این رادار برد کشفش بر ضد یک موشک کروز 250 کیلومتر و یک موشک بالستیک تاکتیکی 300 کیلومتر و تانک 150 کیلومتری بود . این رادار پالس داپلر دارای یک رادار بشقابی 9 متری بر روی بدنه بود و نکته داستان این است در همان زمان ایی 3 ارتش امریکا دارای رادار ارایه فازی غیر فعال بود که یک نسل از رادار ای 50 جلوتر بود
همچنین درون کابین ده کنسلو برای کاربران رادار وجود داشت که از یک صفحه گرد سی ار تی تک رنگ بهره می برد که بر حالتها و سمت های مختلف رادار نظارت می کردند
از دیگر تجهیزات این هواپیما میتوان به موارد زیر اشاره کرد
رادار اب و هوا در دماغه ، نصب تجهیزات جاسوسی الکترونیک در زیر بدنه برای جمع اوری علائم رادار دشمن، رادار ناوبری کوپول در زیر بدنه ، انتن ارتباط ماهواره ای برای دریافت و ارسال تصاویر رادار خود هواپیما و یا هواپیمای های دیگر به دیگر واحدهای دارای تجهیزات دریافت امواج ماهواره ای، واحد برق کمکی برای مواقع اضطراری ، سه نوع مختلف سامانه هشدار دهنده راداری برای دریافت امواج رادیویی مختلف در باندها و طول موج های مختلف و تجزیه و تحلیل انها
هواپیما بر اساس بدنه ایلیوشین 76 ام دی ساخته شد که دارای موتور دی 30 کا پی است . دو نوع موتور روی خانواده ایلیوشن 76 نصب شد که نسخه دی 30 قدیمترین ان است که مصرف بیشتر و صدای بیشتری دارد و البته در زمان تولید ای 50 هنوز نسخه پیشرفته تر دردستراس نبود. این هواپیما دارای بیشترین سرعت 900 کیلومتر برساعت است ولی سرعت واقعی پرواز 800 کیلومتر برساعت است و برد ان بدون سوختگیری هوایی به 6400 کیلومتر می رسد ولی دارای یک لوله سوختگیری هوایی تلسکوپی در جلوی دماغه است.
مدل های مختلف
A-50E : نسخه صادراتی که در اواخر دهه 1980 توسعه یافت و در دهه 1990 به هند نیز پیشنهاد شد . یک فروند از این نسخه ساخته شد که مشتری نیافت و همکنون در خدمت ارتش روسیه است ولی معمولا در پایگاه هوایی کوبینکا زمینگیر است
A-50M: نسخه بهبود یافته با رادار سیملیچ2 دارای برد کشف بیشتر در حدود 550 کیلومتر بود و از موتور پیشرفته تر پی اس -90 بهره میبرد که مصرف را کاهش داده بود و برد را تا 1200 کیلومتر افزایش داده بود. با کاهش بودجه دفاعی در دهه 1990 این برنامه رها شد
A-50M ماین استی بی : این نسخه نمونه ارتقا یافته در دهه 1990 به نیروی هوایی روسیه پیشنهاد شد. این نسخه دارای تجهیزات الکترونیک نوین تری است از جمله ارتقائات این مدل میتوان به
پرتاب کننده شراره و پوشاله، رادار ناوبیر جدید و اب و هوایی پیشرفته تر، ارتقا در سیستم جمع اوری علائم الکترونیکی ، موتور بهبود یافته دی 30 کا پی -2 با قدرت بیشتر و مصرف کمتر. این سنخه دارای برد 6800 کیلومتر است و گفته شده 23 فروند اواکس ای 50 ارتش روسیه به این مدل ارتقا یافتند
A-50I: یک نسخه صادراتی پیشنهادی به چین دارای رادار ارایه فازی فعال ام205 ساخت اسرائیل . این نسخه قرار بود به ارتش چین تحویل داده شود و دارای کنسول های با نمایشگر های رنگی چند منظوره ساخت البیت سیستم بود ولی با فشار امریکا به اسرائیل برنامه لغو شد
A-50EI: نسخه صادراتی برای هند که در واقع تنها هواپیما از نوع ایلیوشین 75 تی دی -90 مجهز به موتور پی اس 90 ساخت روسیه بود که دارای رادار ناوبری و برخی سامانه های الکترونیک روسی و اسرائیلی بود. این نمونه دارای رادار ارایه فازی اسرائیلی ام 205 است که دارای برد کشف 370 کیلومتر و توان رهگیری 40 هدف است و میتواند اهداف پایین پرواز را تا ارتفاع 3 متری کشف کند . همچنین این نسخه دارای هشدار دهنده، سامانه ناوبری، و نمایشگر و رایانه های مرکزی ساخت البیت سیستم اسرائیل است. هند در حال مذاکره برای خرید دو فروند دیگر نیز از این مدل می باشد
A-50U: یک برنامه ارتقا که برای ای 50 ارتش روسیه پیشنهاد شد. این ارتقا شامل نصب نمایشگرهای رنگی مربعی شکل چند کاره برای کاربران رادار، توالت و اشپزخانه بهبود یافته برای خدمه، ارتقا برخی بخش های رایانه پردازگر رادار، نصب سامانه مکان یاب گلنوس و همچننی ارتقا کابین خلبان. این نسخه در سال 2009 پیشنهاد شد و 3 فروند از ای 50 ام به این نسخه ارتقا یافتد
A-100: نسل دوم ای 50 که در واقع برای جایگزینی ای 50 موجود ساخته شده است.این طرح در دهه گذشته پایه گذاری شد و بر اساس نیاز ارتش روسیه برای یک اواکس جدید با رادار جدید توسعه یافته است . این نسخه بر اساس ایلیوشین 76 ام دی -90- ای که در اصلاح ایلیوشین 476 نیز خوانده می شود و نسل اینده این پرنده است ساخته شده است. این نمونه موتور بهبود یافته دارد و دارای کابین دیجیتال با هفت نمایشگر رنگی چند کاره برای خلبان است و دارای نسخه رادار ارایه فازی فعال ویگا است که گفته شده برد ان بر ضد یک جنگنده به 550 کیلومتر و بر ضد یک کشتی 400 کیلومتر نیز می رسد و میتواند تا 300 هدف را تعقیب کند. این نسخه دارای خط ارتباط داده برای ارتباط با جنگنده های نوین چون سوخو30 و 35 و پاکفا و میگ35 است و دارای خط ارتباط ماهواره ای است. این نسخه در سال نوامبر 2017 میلادی پرواز کرد و بین سالهای 2020 تا 2022 عملیاتی می شود. بر اساس چیزی که از تصاویر بر میاید، این نسخه دارای انتهای بسیار روی سطح بدنه است که مربوط به سامانه های هشدار دهنده و جنگ الکترونیک است . این سنخه با کد وربا شناخته می شود
ای 50 دیگر تولید نمی شود اگرچه اگر سفارش باشد شاید با هزینه بالاتر بنتوان ان را تولید کرد اگرچه دست کم 12 ای 50 دست دوم زمینگیر در روسیه در گوشه برخی از پایگاه های هوایی رها شده است . این پرنده هرگز مانند نمونه های غربی مشتری نداشت شاید دلیل ان عدم تمایل کشورهای بلوک شرق به اواکس و بی پولی انها بود و از البته از طرفی حتی کشورهای چون چین و هند هم که پول خرید اواکس را داشتند رادار و الکترونیک روسی را نپسندیدند و دنبال نسخه ای با تجهیزات اسرائیلی رفتند. در نهایت این پرنده نیز با ای 100 یعنی برادر جوانترش جایگزین خواهد شد و باید دید ایا از ای 100 استقبال خواهد شد.
با آغاز جنگ در اوکراین و تهاجم نظامی روسیه به اوکراین روسها از این هواپیما برای گشت هوایی از جمله برای مقابله با حملات موشک‌های کروز و پهپادهای انتحاری اوکراینی‌ها استفاده کردند.. به شکل خنده‌آوری از آغاز سال ۲۰۲۴ در دو نوبت پدافند هوایی روسیه دو فروند آواکس a۵۰ خود را بر فراز دریای آزوف هدف قرار داد و سرنگون کرد این اتفاق تقریباً به فاصله یک ماه از همدیگر اتفاق افتاد. این نخستین باری بود که یک ارتش در یک جنگ هواپیمای آواکس از دست می‌دهد
شخصات
خدمه:15 نفر
طول:49.59 متر
بلندی:14.76 متر
وزن خالی 75000 کیلوگرم
بیشترین وزن برخاستن:170000 کیلوگرم
موتور: چهار موتور توربوفن دی 30 کا پی با توان 26500 پاوند رانش برای هر موتور
سرعت:900 کیلومتر بر ساعت
برد:6400 کیلومتر بر ساعت
رادار: یک رادار وگا با برد230 کیلومتر بر ضد یک جنگنده و برد کشف نهایی 400 کیلومتر
ترجمه: عبدالحمید تارخ
دیگر اواکس ها
منابع:
http://www.globalsecurity.org/military/world/russia/a-50.htm
http://fas.org/nuke/guide/russia/airdef/a-50.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Beriev_A-100
http://airheadsfly.com/2014/11/22/russia-starts-production-a-100-awacs/
سلام جناب تارخ آیا a-100 قادر است ناوشکن های آمریکایی را در محدوده ای خارج از برد موشک استاندارد 6 شناسایی کند ؟
سلام بله
سلام جناب تارخ به نظر شما نسخه a100 این هواپیما مناسب کشور ما هستش یا نه و اگر نیست شما کدوم گزینه رو برای خرید پیشنهاد میکنید؟(البته اگه به ما بفروشن!!!)
سلام بدون شک اواکس خیلی به کار ما میاد حالا هر نسخه ای