موشک های هوا به هوای ساخت چین
چین در دهه 1950 جز اولین کشورهای دارنده موشک هوا به هوا بود. این کشور در اواخر دهه 1950 دست به دریافت موشک روسی ای ای 1 الکالی زد که در چین با کد پی ال1 شناخته می شد. این موشک بر روی میگ19 یا نسخه تولید داخلی ان جی 6 نصب شد . چین دست به کپی برداری این موشک موج سوار راداری زد و تا اواخر دهه 1960 نیز از ان بهره برد.
در این نوشتار در مورد موشک های پی ال2/پی ال3/ پی ال4/ پی ال5/ پی ال7/ پی ال8 / پی ال9/ پی ال10/ پی ال11 و پی ال12 و پی ال 15 مطالبی خواهید خواند
موشک پی ال2
ولی اولین موشک فراگیر هوا به هوای ارتش چین به موشک پی ال -2 بر میگردد. چین در سال 1962 تصمیم به ایجاد خط تولید میگ21 شوروی در داخل این کشور در کنار تولید موشک فروسرخ هوا به هوای ار 13 با نام پی ال 2 گرفت. تا سال 1964 چین از کمک شوروی برای تولید تحت امتیاز این موشک برخوردار بود و چند ده فروند از ان را به دست اورد ولی از ان سال به بعد با پایان رابطه با شوروی چین به تنها دست به مهندسی معکوس اجزای مختلف این موشک زد و بین سال های 1965 تا 1969 دست کم 70 پرتاب انجا شد تا اینکه در سال 1970 پی ل2 وارد خدمت شود.
اولین نسخه تولیدی پی ال 2ای نام داشت که در واقع تولید موشک ار 13 روسی بود . دارای سامانه هدایت فروسرخ بود که از یک کاونده فروسرخ بر روی نوک موشک بهره می برد که زاویه جستجوی ان 8 درجه نسبت به افق بود و می شد تنها ان را از نیم کره پشتی جنگنده شلیک کرد. موشک دارای برد 7.2 کیلومتر و 11 کیلوگرم کلاهک جنگی بود و از جی8 و جی7 پرتاب میشد. عملکرد ان بر ضد اهداف داغ دورغین(شراره) پایین بود و گهگاه ترجیه میداد به طرف سظح زمین به دلیل داغ بودن سطح زمین شیرجه برود.
بر اساس مشکلات پی ال 2، چین دست به توسعه پی ال 2 بی زد که در سال 1978 تست شد و بی شباهت به ار 13 ام روسی داشت. این نمونه دارای سرعت پردازش بیشتر و همچنین مقاومت بیشتری در برابر شراره داشت و زاویه جستجوی ان تا 13 درجه افزایش یافته بود . این نسخه در سال 1982 وارد خدمت شد .پی ال2 بی دارای برد ده کیلومتر و کلاهک 11.3 کیلوگرمی بود .این نسخه بر روی جی7 و جی8 استفاده شد و اگرچه هنوز پی ال2 بی در خدمت است ولی در خط مقدم قرار ندارد.
چین برای توسعه همه جانبه کارایی پی ال 2 دست به توسعه نسخه ای با نام پی ال 3 زد که از نظر مشخصات در تمامی موارد بهبود بسیار یافت. با وجود این توسعه پی ال3 به دلیل انقلاب فرهنگی در چین تا میانه دهه 1970 عقب افتاد و در اواخر دهه 1970 چند ده پرتاب ازمایشی داشت و ولی در نهایت برنامه در سال 1983 لغو شد.
موشک پی ال5
چین در ادامه توسعه موشک های هوا به هوای خود دست به توسعه موشک پی ال5 زد. پی ال 5 بر اساس تجارب توسعه فناوری پی ال2 و از نظر بدنه شبیه سایندوندر بود.این موشک در مرکز تحقیقاتی 612 توسعه یافت . در سال 1966 پروژ ه اغاز شد و درسال 1972 وارد مرحله تست شد مانند تمامی پروژه های چینی قربانی انقلاب فرهنگی شد تا اینکه در سال 1986 وارد خدمت شود. اولین نسخه پی ال5 ای بود که در سال 1980 تست شد و دارای عملکردی مشابه ار 13 ار روسی بود که این طرح لغو شد زیرا برای دهه 1980 دیگر کارایی چندانی نداشت. نسخه بعدی پی ال 5بی بود که اولین نسخه تولید وسیع بود در میان دهه 1980 تولید شد. پی ال 5 سی نسخه ای بر اساس نسخه پی ال5 بی ولی برای نیروی دریایی توسعه یافت و به صورت گسترده ای وارد خدمت شد و جای پی ال 2 را گرفت
جدید ترین نسخه این موشک پی ال 5 ایی (E) است که در اوائل سال 2000 معرفی شد. این نمونه دارای بال چه دلتای شکسته در جلوی بدنه دارای زاویه جستجوی 40 درجه است و از برد 15 کیلومتر برخوردار است و از یک کلاهک شش کیلوگرمی بهره می برد . نسخه جدید این موشک که در سال 2009 رو نمایی شد پی ال 5-ایی-2 است که دارای یک کاونده فروسرخ دوبل است و گفته شده زاویه درگیری ان تا 50 درجه افزایش یافته. این نمونه توسط پاکستان برای جی اف17 خود سفارش داده شده. دست کم در ده ارتش دیگر جهان در حال خدمت است که میتوان به تمامی مشتریان جنگنده جی 7 اشاره کرد ولی تنها چند کشور نسخه ایی و ایی 2را در خدمت دارد و دیگر کشورهای پی ال5 بی و سی را در خدمت دارند.
پی ال5 در ارتش چین بر روی جنگنده های جی7 و چی اچ7 و اف8 استفاده می شود
موشک پی ال7
از دیگر موشک های هوا به هوای فروسرخ چینی میتوان به پی ال7 اشاره کرد. پی ال7 در واقع مهندسی معکوس موشک ماژیک 1 ساخت فرانسه است. کار روی این نسخه در سال 1982 اغاز شده و در میانه دهه 1980 وارد خدمت شده ولی مشخص نیست موشک ماژیک چگونه به دست چین رسیده است. ممکن است موشک از طریق مصر ویا عراق در دهه1980 به چین رسیده باشد که هر دو از مشتریان اف7 و موشک پی ال5 نیز بوده اند. منابع کمی در مورد پی ال7 وجود دارد ولی مشخص است کارایی کلی ان بسیار پاینتر از ماژیک 1 فرانسوی بوده و از قرار معلوم در مقیاس کم در داخل چین به خدمت گرفته شده و تنها بر روی اف7 نصب شده ان هم نه به فراگیری پی ال5 و یا پی ال9 اگرچه گفته شده سطح چالاکی ان بیشتر از پی ال 2 ویا پی ال5 بی وس بوده ولی از قرار معلوم پی ال5 ایی باعث از میدان به در شدن این موشک شده است. ایران و بنگلادش مشتریان صادراتی این موشک بوده که هر دو این موشک را بر روی اف7 نصب کرده اند. عملکرد پی ال7 همواره ضعیف ارزیابی شده و ایران مدتی تلاش در نصب این موشک بر روی اف5 نمود ولی کارایی کم ان باعث لغو برنامه شد. تصاویر در دست است که نشان میدهد ایران این موشک را روی جنگنده میراژ اف1 به دلیل نداشتن موشک ماژیک نصب کرده است.
موشک پی ال 8
موشک پی ال8 را باید محبوب ترین موشک هوا به هوای فروسرخ چینیها دانست
پی ال 8 در دهه 1980 بر اساس موشک پایتون 3 اسرائیلی توسعه یافت که موشک موفقی بود و بین 35 تا 50 پیروزی هوایی در نبرد سال 1982 لبنان به دست اورد.
داستان پی ال8 به فروخته شدن چند ده ویا چند صد فروند پاینتون 3 به صورت مستقیم به چین در سال 1982 بر میگرد و چین که از عملکرد این موشک فوق العاده راضی بود دست به تولید تحت امتیاز 1200 پایتون 3 در چین زد ولی به دلیل اینکه نمی خواست رابطه چین با کشورهای اسلامی خراب شود نام پی ال 8 را برای ان برگزید . موشک دارای سامانه فروسرخ با توان جستجوی 35 درجه و برد 20 کیلومتربود و توان قفل از روبروی هدف را داشت.
چین نام پی ال8 را برای نسخه تحویل از اسرائیل نهاد و در مرحله بعد نسخه ای با نام پی ال 8 ای(PL-8A) را تولید کرد که در واقع همان پاینتون ها امده از اسرائیل و منتاژ شده در چین بود که تا سال 1988 تحویل این کشور شد.پی ال8 بی نسخه تولید در چین است که در دهه1990 وارد خدمت شد و 100% چینی است ولی اطلاعی از اینکه این نمونه ایا کارایی نسخه اصلی را دارد یا نه در دستراس نیست.چیزی که مشخص است پی ال8 همکنون اصلیترین موشک فروسرخ چینیها است که بر روی جی 10، جی11 و جی 15 نصب شده و بر دیگر موشک های چینی ترجیه داده میشود.مشخص نیست موشک که همکنون در خدمت جنگندهای خط مقدم است نسخه تحت امتیاز تولید شده است یا نسخه بومی چینی ولی دست کم همچنان هزار تیره نسخه اسرائیل در خدمت است.
پی ال8 این توان را داشت که با رادار جنگنده هماهنگ شود.این هماهنگی بدینگونه بود که اگر رادار جنگنده هدف را کسب می کرد جستجو گر موشک به سرعت به همان طرفی بر میگشت که جنگنده دشمن قرار داشت و تنها همان نقطه از اسمان را میگشت … ولی مشکل این بود که پایتون 3 تنها با رادار های غربی هماهنگ بود و زمانی که وارد چین شد این توان را نداشت و تنها تعداد محدودی از اف7 مجهز به رادار ایتالیایی گریف از این توان پی ال8 برخوردار بودند . توانی که سرعت کسب و قفل روی هدف را چندین برابر میکرد
ولی چین از پی ال8 درس های زیادی گرفت و دست به توسعه موشک پی ال9 زد
موشک پی ال 9
پی ال9 دیگر موشک فروسرخ چینها است که در اواخر دهه 1980 کار بر روی ان اغاز شد و در میانه دهه1990 عملیاتی شد. این موشک بعد از پی ل2 به عنوان موشک نسل اول فروسرخ چین، پی ال5 به عنوان موشک نسل دوم فروسرخ چین جایگاه موشک نسل سوم ارتش چین را به دست اورد . این موشک با زویه جستجوی 40 درجه به ادعای چینها به خوبی قابل قیاس با سایندوندر نسخه ام و ار 73 است . موشک دارای بیشترین برد 22 کیلومتر است و گفته شده توان قفل بر روی بخش های گرم بدنه جنگنده همچون بخشهای که در معرض برخورد هوا هستند را دارد.موشک دارای کلاهک 12 کیلوگرمی است و بر اساس تصاویر که از چین به دست امده بر روی جی7 و جی8 نصب شده است.پیشرفته ترین نسخه ان موشک پی ال 9 سی است که به گفته چینی ها احتمال برخوردش به هدف 90% است. پی ال9 توان هماهگی با رادار و کسب هدفی را که رادار روی ان قفل کرده را دارد.
موشک پی ال 10
یکی از جدید ترین موشک های هوا به هوای چینی موشک پی ال10 است. پی ال10 یک موشک تصویر ساز فروسرخ و اولین موشک چینیها با این روش هدایت است که برای کشف حرارتی هدف از یک دوربین دید حرارتی ب ه جای یک کاونده حرارتی بهره می برد .این موشک که بر روی جنگنده نسل پنجم جی20 به نمایش در امده اطلاعات دقیق از ان در دستراس نیست ولی موشک دارای سامانه هدایت با تغییر در خروجی موشک است و میتوان ان را قبل قفل کرد روی هدف تنها با نگاه کردن خلبان به سمت هدف به طرف هدف اتش کرد.موشک بدون قفل شلیک شده به سرعت به طرف هدف گردش می کند و در اسمان روی هدف قفل میکند.برد این موشک 40 کیلومتر تخمین شده ، و میتوان ان را برای یک درگیری 360 درجه استفاد کرد که بدین صورت میتوان ان را در کلاس IRIS-T اروپایی دانست . از جزئیات عملیاتی بودن این موشک اطلاعی در دست نیست
ولی تمام موشک های هوا به هوای تولیدی چین فروسرخ برای رزم هوایی نزدیک نبودند. چین دست کم بارها دست به توسعه موشک های رادار نیم فعال و فعال زد است
اولین تلاش چین در این راستا به توسعه موشک پی ال4 بر میگردد. موشکی که توسعه ان در دهه 1960 اغاز شد ولی وقوع انقلاب فرهنگی در چین توسعه ان را یک دهه به عقب انداخت . چین خواهان ساخت دو نمونه را گرفت یکی پی ال 4 ای با برد 18 کیلومتر و سامانه رادار نیم فعال و دیگری پی ال4 بی با برد 8 کیلومتر و سامانه فروسرخ.در سال 1983 موشک پی ال4 ای تولید شد مورد تست قرار گرفت ولی برنامه ان به چند دلیل لغو شد. اول اینکه نیازی تعریف شده برای موشک جدید متعلق به دهه1960 بود ولی موشک در دهه 1980 ساخته شد، دوم اینکه با افزایش همکاری چین و امریکا، امریکا به چین وعده فروش AIM-7F اسپارو را داد که البته در نهایت نیز این برنامه نیز عملی نشد و همچنین چین همکاری با ایتالیا برای ساخت موشکی مشابه اسپارو را اغاز کرده بود که البته ان نیز به جای نرسید.نسخه پی ال4 بی با کاونده فروسرخ نیز در سال 1984 تست شد. این نمونه دارای کاونده فروسرخ موشک پی ال 2 بی بود ولی ارتش چین این طرح را نیز لغو کرد زیرا بردش تنها 8 کیلومتر بود و زاویه جستجوی ان دست کم برای دهه 1980 کافی نبود. چین مدتی تلاش در ساخت نسخه ضد رادار هم کلاس موشک ای جی ام 45 شرایک کرد که این برنامه نیز به جای نرسید
موشک پی ال11
چین در تمامی طول دهه 1960 تا 1980 تلاش در کپی و یا تولید تحت امتیاز موشک بی وی ار (موشک با برد بیش از 15 کیلومتر و هدایت رادری) داشت ، ولی به جای نرسید
در دهه 1980 چین طی برنامه مشترکی با ایتالیا دست به توسعه مشترک نسخه ایتالیایی AIM-7E اسپارو زد که البته با درگیری های میدان تیان در سال 1989 این برنامه لغو شد ولی چین برنامه را ادامه داد و در اوائل دهه1990 اولین موشک رادار نیم فعال تولید خود را با نام پی ال 11 تولید کرد
چین بر اساس موشک جدید دو نوع موشک توسعه داد یکی همان پی ال11 برای نقش هوا به هوا و دیگری اچ کیو 61 در نقش پدافند دریایی چیزی مشابه سی اسپارو
پی ال11 موشکی است مشابه اسپارو را سامانه رادار نیم فعال در نسخه پی ال 11 ای که بسته به ارتفاع هدف بین 40 تا 75 کیلومتر برد دارد و از یک کلاهک انفجار مجاورتی بهره می برد. وزن ان330 کیلوگرم است که 80 کیلوگرم سنگینتر از اسپارو است. این نسخه در اواخر دهه 1980 وارد خدمت شد و مدتی روی جی 8 بی نصب شده و بعدها تصاویری از نصب ان روی جی10 نیز دیده شده.گفته شده انتن رادار نیم فعال در دماغه این موشک متعلق به موشک ار 27 روسی است که ان نیز در چین با سوخوی27 وارد شد.
نسخه دیگری با نام پی ال11 بی توسعه یافت که دارای سامانه هدایت رادار فعال است که احتمالا برای شلیک از جی 10 بوده است. گفته شده این موشک به صورت محدود به خدمت گرفته شد و کل پروژه پی ال11 تنها یک راه حل موقت تا ورود به خدمت پی ال12 بوده است
موشک پی ال 12
در سال 2002 دستیابی چین به یک موشک میان برد و دوربرد رادار فعال بالاترین اولویت ارتش چین بود زیرا تمامی دشمنان منطقه ای چین دارای سلاحی مشابه بودند.چین در دهه 1990 و دهه بعد مدتی بر روی نسخه رادار فعال پی ال11 کار کرد ولی از قرار معلوم در نهایت به نفع موشک جدید از دستور کار خارج شد
موشک پی ال12 که اولین موشک شلیک کن فراموش کن چین است در سال 2002 تولید شد ولی تا اواخر دهه گذشته به دلیل محدویتهای راداری بر جنگنده های چینی برای حمل ان به صورت گسترده وارد خدمت نشد
پی ال12 پیکربندی شبیه به پیکربندی امرام دارد ولی کشیده تر و سنگینتر است. دارای چهار بالچه هدایت در عقب و چهار بالچه تعادل در میانه بدنه است . دارای یک رادار برای کار بر روی باند ایکس و یا کی یو است و احتمال داده میشود که این پی ال 12 دست کم در نسخه در خدمت ارتش چین دارای رادار 9B-1103M مشابه رادار موشک ار77 روسی و سامانه دیتا لینک مشابه باشد
موشک مانند تمامی موشک های رادار فعال بخشی از مسیر را به صورت اینرسی طی کرده و 5 تا 25 کیلومتر اخر به صورت رادار فعال پرواز میکند.می توان ان را بدون قفل به سمت هدف پرتاب کرد تا دست به جستجوی در اسمان به دنبال هدف بزند و همچنین توان درگیر با هدف به صورت یک موشک ضد رادار غیر فعال را دارد. از یک کلاهک انفجار مجاورتی لیزری برخوردار است و بیشترین برد ان به 100 کیلومتر نیز می رسد که از این رو در کلاس AIM-120C امرام قرار می گیرد
چندین مدل از پی ال12 توسعه یافته
اس دی 10:اولین نمونه این خانواده که در سال 2002 به نمایش گذاشته شد دارای رادار هدایت روسی و بالچه هدایتی عقبی مشابه موشک ار 77(به شکل شبکه ای ) بود تا تلاش شود چالاکی ار 77 به دست اید ولی به دلیل پاره ای از مشکلات سکان هدایت عقبی تغییر شکل داد.این نمونه به صورت محدود وارد خدمت شد
اس دی 10 ای-SD-10A: نسخه مشابه نسخه قبل ولی دارای سامانه رادار و هدایت ساخت کشور های غربی . اس دی 10 قبلی به این کلاس ارتقا یافتند . این نمونه ده سانتیمتر کشیده تر از نمونه قبلی است و بر روی جنگنده جی اف17 بازار یابی میشود
هر دو مدل اس دی نسخه صادراتی هستند ولی در ارتش چین با نام پی ال12 شناخته می شود . همکنون نسخه جدید پی ال12 دی برای پرتاب از دهلیز داخلی جنگنده های نسل پنجمی جون جی 20 و جی 31 طراحی شده و دارای یک موتور رم جت با یک ورودی هوا در زیر موشک است که گفته شده برد ان را به 20 کیلومتر رسانده است . همکنون پی ال12 بر روی جنگنده های چون اف8، جی 10،جی 11،جی15 نصب میشود. البته چین دست کم سه موشک ار 27، ار73 و ار77 را نیز برای جنگنده های روسی سوخوی27 و 30 خود در خدمت دارد
پی ال 15
موشک پی ال 15 اخرین موشک هوا به هوای ساخت چین است و دست کم اخرین موشکی که به نمایش در امده است . موشک یاد شده یک موشک رادار فعال به گفته بسیاری منابع دارای برد 150 تا 200 کیلومتر(برخی منابع 300 تا 350 کیلومتر) است که دارای قابلیت شبکه محور است و احتمالا برای مقابله با امرام نسخه دی ساخته شده است . این موشک به احتمال زیاد برای هدف قرار داد هواپیماهای سوخت رسان و یا اواکس در برد بالا توسعه یافته است . برخی منابع مدعی هستند موشک دارای پیشرانه رم جت است اگرچه به نظر می اید موشک یک نسخه کشیده تر پی ال 12 با پیشرانه سوخت جامد است . گفته شده دارای کاونده ارایه فازی فعال است و تا کنون روی چند جنگنده چینی دیده شده است
پی ال 17
جدیدترین موشک هوا به هوای ساخت چین موشک پی ال 17 است . این موشک دارای برد300 تا400 کیلومتر است و جدید ترین تلاش چین برای نابودی اهدافی چون سوخترسانها و اواکسها در برد بالا است.این اقدام چین برای قلبه بر قدرت هوایی امریکا از جمله به دلیل داشتند تعداد زیادی اواکس و سوخترسان است که میتواند نتنها تعداد زیادی جنگنده را در اسمان نگهدارد بلکه هشدار لازم در مورد عملیات هوایی چین را به امریکا بدهد(اواکس).این موشک البته برای رسیدن به هدف خود با کمک سیستم اینرسی و خط ارتباط داده بیشتر مسیر خود را طی میکند(بدون شک توسط جنگنده هم نمیتواند هدف را کسب کند زیرا چنین برید خارج از برد کشف رادار اکثر جنگنده ها است) تا اینکه انقدر به هدف نزدیک شود که با رادار خود و حتی بر اساس برخی منابع با من سامانه تصویر ساز حرارتی خود هدف را کسب کند. این موشک دارای 6متر طول است بدون شک نمیتوان ان را درون جی20 جا کرد و برای شلیک از زیر بال ساخته شده
نام | طول(متر) | قطر م م | وزن(کیلو) | کلاهک(کیلو) | برد(کیلومتر) | سرعت(ماخ) | هدایت | جنگنده |
PL-2B | 2.99 | 127 | 76 | 11.3 | 10 | 2.5 | فروسرخ | جی7 و جی8 |
PL-5E | 2.83 | 127 | 83 | 10 | 18 | 2.2 | فروسرخ | جی7 و جی 8 و جی اف17 |
PL-7 | 2.74 | 157 | 89 | 12.5 | 14 | 2.5 | فروسرخ | جی7 |
PL-8 | 2.9 | 160 | 115 | 11 | 20 | 3.5 | فروسرخ | جی7،جی8،جی10،جی11،جی15،جی16 |
PL-9C | 2.9 | 157 | 115 | 11.8 | 22 | 3 | فروسرخ | جی 7،جی8، جی اف17، جی اچ7 |
PL-10 | ? | ? | ? | ? | 30 تا 40 | 3.5 | تصویر ساز فروسرخ | جی 20 و جی 31 |
PL-11 | 3.89 | 286 | 310 | ؟ | 40 تا 75 | 4 | رادار نیم فعال | جی 8 و جی 10 |
PL-12 | 3.94 | 203 | 199 | 20 | 70 تا100 | 4 | رادار فعال | جی8،جی10،جی11،جی15ِجی16 |
PL-15 | ؟ | ؟ | ؟ | ؟ | 150 تا 200 کیلومتر | ؟ | رادار فعال | جی 11، جی 10، جی16، جی15 ،جی20 و جی 31 |
ترجمه:عبدالحمید تارخ