موشک ضد کشتی اگزوسه

ساخت موشک ضد کشتی اگزوسه  ساخت فرانسه در صنایع ام بی دی ای در سال 1967 اغاز شد که هدف از ان ساخت یک  موشک  ضد کشتی ، کشتی پرتاب بود. طرح اولیه بر اساس موشک ای اس 30 بر گرفته شد . موشک در سال 1974  وارد تست  شد و پنچ سال بعد رسما عملیاتی شد.

اولین نسخه تولید موشک  ام ام 38 بود نسخه پرتابی از کشتی های جنگی.اگزوسه دارای موتور   راکتی سوخت جام بود و از دو بالچه یکی در میانه بدنه  برای حفظ تعادل و و دیگری در انتهای بدنه جهت  کنترل بهره می برد.در دماغه  دارای سامانه رادار فعال بود  .موشک بعد از کسب هدف توسط رادار ناو (در نسخه  هواپرتاب رادار جنگنده)بعد از قفل  و کسب اطلاعات  در مورد موقعیت ناو جنگی اطلاعات به موشک منتقل میشد . موشک  بعد از شلیک در ارتفاع 15 متری به صورت خلبان خودکار خود را به محدوده هدف می رساند   تا اینکه بتواند با رادار خود هدف را کسب کند. برد رادار موشک  بین 3 تا 24 کیلومتر بسته به اندازه هدف است   که بعد از کسب هدف موشک تا ارتفاع 2 متری  نیز میتواند پایین پرواز کند(بسته به شرایط دریا). موشک در نهایت با اسکن  طول بدنه  کشتی  در مرحله اخر به میانه کشتی برخورد میکند. نسخه اولیه 42  کیلومتر برد داشت و سرعت ان 1100 کیلومتر بود از این رو اگزوسه یک موشک  مادون صوت است. موشک از یک کلاهک 165 کیلوگرمی ترکش شونده  بهره می برد .بر اساس این نسخه نمونه ساحل پرتاب نیز برای انگلستان تولید شد.نسخه هواپرتاب این نمونه در اوائل دهه  1980 عملیاتی شد که  ای ام 39 اگزوسه نام گرفت و از 14 نوع هواپیما و یا بالگرد  پرتاب میشود . موتور راکتی این نمونه دارای  برد 50 کیلومتر است ولی با شلیک موشک  از ارتفاع بیش  از 10000 متری میتوان برد موشک را تا  70 کیلومتر نیز رساند .فیوز این نمونه قابل تنظیم برای  انفجار  بعد از برخورد است تا موشک  بعد از نفوذ بتوان بیشترین خسارت را به هدف وارد کند.نسخه اس ام 39 نسخه زیر دریایی پرتاب برای پرتاب از لوله  اژ درافکن زیر دریایی ها است .این مدل   دارای  یک پوشش استوانه ای بعد از خروج از لوله اژدر افکن بر  روی اب امده  سر موشک  بالا و ته موشک به طرف زیر اب است. موشک در درون همان محفظه استوانه بوستر  پرتاب را روشن کردن ،تا ارتفاع مناسب  بالا می اید  و بعد از روشن کردن موتور اصلی به سوی  هدف به پیش میرود. این نمونه نیز 50 کیلومتر برد داشت

در میانه دهه 1980 نسخه ام ام 40 بلوک 2 توسعه یافت. این نسخه بزرگتر از نمونه قبلی بود و دارای برد 75 کیلومتر  بود . این نمونه کشیده تر و سنگین تر  بود  و در شکل بالچه با نسخه قبلی تفاوت اشکار داشت. در حالی که نسخه قبلی  بالچه میانی مثلثی شکل داشت ولی نسخه جدید بالچه های ذوزنقه ای  دارد(شبیه نسخه هوا پرتاب ای ام 39) .اگرچه وزن کلاهک تغییر نکرده بود. هدف از توسعه این نمونه افزایش برد بود اگرچه در زمینه الکترونیک نیز تغییراتی کرده بود.

جدید ترین نسخه  اگزوسه ام ام 40 بلوک 3 است این نمونه در سال 2004 میلادی توسط ام بی دی ای توسعه یافت  و نسخه پیشرفته تر بلوک 2 است و در سال 2011 عملیاتی شد  و هدف از ان افزایش برد و کارایی اگزوسه بود. این نمونه دارای  برد 180 کیلومتر  است که این  برد  با کمک نصب موتور توربوجت  ممکن شده است که ورودی هوایی ان در چهار طرف بدنه بین بالچه های جلو قرار دارد.یک بوستر کمکی راکتی در انهای بدنه این موشک  برای پرتاب از ناو در دست راس است. در حال حاضر تنها نسخه دریا پرتاب این موشک در دست راس است  . یکی دیگر از تفاوت های این مدل دارا  بودن یک گیرنده جی پی اس است. این گیرنده نتنها اجازه شلیک  موشک  در برد بیش از برد رادار ناو را میدهد بلکه اجاره استفاده از بلوک 3 بر اهداف ساحلی و درگیر با اهداف زمینی ثابت را در نقش موشک کروز میدهد .بلوک 3 را می توان با دادن مختصات  هدف  به وسیله  جی پی اس به  محدوده هدف برد تا خود موشک با رادار خود  هدف را کسب و با ان درگیر شود   ویا اینکه با دادن مختصاد هدف زمینی  به وسیله  جی پی اس ان را به طرف هدف زمینی  شلیک کرد(همانند  هارپون  نسخه ال). کلاهک موشک 155 کیلوگرم وزن دارد سرعت ان تغییر  نسبت به نسخه قبلی نکرده است.از دیگر تغییرات  این مدل می توان به افزایش قدرت مانور، کاهش سطح مقطعی و برنامه ریزی نحوه جستجوی  رادار موشک نام برد

اولین تجربه این موشک به جنگ فالکلند در سال 1982 بر می گردد که شهرت زیادی برای ان دست پا کرد.پنج اگزوسه موجود در ارژانتین تنها با پنج  سوپر اتندارد این ارتش توانست  دو ناو مهم انگلیسی را غرق کند. اولین قربانی اگزوسه رزم ناو شفیلد بود که در 4 می سال 1982 غرق شد. شفیلد در سال 7:50 دقیقه صبح توسط یک گشت دریایی پی 2 نپتون ارژانتینی  کشف شد و در ساعت  8:40 دقیقه  دو سوپر اتندارد  هر کدام  مسلح به یک اگزوسه پرواز  کردند و با سوختگیری از کی سی 130 تحت هدایت نپتون خود را به محدوده شفیلد و چند ناو همراه ان  رساندند.در ساعت 10:50 دقیقه  در حالی  که سوپر اتندارد ها در ارتفاع بسیار پایین پرواز می کردند بالا امده و منطقه را با رادار اژوای   خود دید زدند ولی چیزی ندیدند  40 کیلومتر  طی کردند و دوباره بالا امدند این بار چندنی شناور را دیدند.انها موقعیت هدف را در رادار خود ثبت کرده دوباره به ارتفاع  خود را کم کردند. هر دو خلبان موشک های  خود را به اولین هدفی  در رادار دیدند،  شلیک کردند دور زده  و برگشتند. موشک ها  در فاصله 48 و 32 کیلومتر شلیک  شد. یکی از موشک ها  به دلیل نقص فنی در اب سقوط کرد ولی موشک دیگری   راه خود را ادامه داد و نزدیک شفیلد شد. رادار شفلید سوپر اتندارد ها را ندید  ولی متوجه  وجود موشک شد ولی  با وجود جنگ الکترونیک و هشدار دست کم پنج ثاینه قبل از برخورد  ولی کارعملی  به دلیل تردید  خدمه در مورد هشدار انجام نشد و موشک هشت متر بالاتر از اب خور شفیلد برخورد  کرد. موشک بدنه ناو را شکافت  و وارد ناو شد ولی عمل نکرد ولی اتش سوزی ایجاد کرد و  نقص در سیستم اتش نشانی ناو باعث غرق شفیلد شد. البته بودند  برخی که  معتقد به انفجار کلاهک نیز  بودند.

دومین قربانی این موشک  کشتی تداراکتی اتلانتیک بود که در حال حمل تجهیزات لازم برای نبرد در فارکلند بود که در 25 می 1982 توسط موشک اگزوسه شلیک شده از سوپر اتندارد ارژانتینی  هدف قرار گرفت و باعث نابود صدها هزار تن مهمات و تجهیزات  جنگی انگلیسیها شد . جالب اینکه موشک  به طرف ناوچه های  انگلیسی همراه اتلانتیک  شلیک شد ولی جنگ الکترونیک باعث گم کردن هدف توسط  رادار موشک  و در نهایت پیدا کردن مجدد هدف شد  ولی این بار اتلانتیک  بود که کشف شد.

مقاله ای در مورد ناوهای انگلیسی که طی جنگ فالکلند توسط آرژانتین غرق شد را اینجا بخوانید

دیگر حادثه رقم خورده توسط اگزوسه به صدمه دین ناوشکن امریکا استراک  بود. در ساعت 10:20 شب 17 می سال 1987 ناوشکن استارک متعلق به نیروی دریایی امریکا مورد هدف دو موشک اگزوسه یک میراژ اف1 عراقی قرار گرفت. این ناوشکن از کلاس ناوشکن الیورد هازارد بود. این حادثه یک اتفاق از سوی هر دو طرف خوانده شد .اولی از فاصله 47 کیلومتری و دیگری از فاصله 28 کیلومتر ناو شلیک شد. میراز اف 1 عراقی که مانند همیشه  برای غرق نفتکش های ایرای امده بود از همان اول پرواز در دید اواکسهای امریکای مستقر در عربستان بود. گفته شده خدمه ناو نیز ان را از فاصله بیش از 250 کیلومتر کشف کرد. انها شاهد نزدیک شدن میراژ به ناو بودند ولی امریکای ها از همان روزهای اولیه جنگ از زمانی که عراق سوپر اتندارد از فرانسه اجاره کرده بود  و بعد که میراژ هایش را  دریافت کرد همیشه شاهد درگیری میراژ با نفتکش های بودند از این رو این پرواز برای انها عادی بود. وقتی میراژ به ناو بسیار نزدیک شد فرمانده ناو از میراژ درخواست معرفی خود را کرد که جوابی نشنید  . انها هرگز شک نکردند زیرا انها به خوبی می دانستند  که جنگنده مور نظر یک میراژ  عراقی است و انها نیز با عراق مشکلی نداشتند .در سال 10:10 شب سامانه های هشدار دهنده ناو به فرمانده در مورد قفل رادار سیرانو 4 ام میراژ بر روی ناو خبر دادند ولی این هشدار نیز دلیل برای درگیر با میراژ  نبود،  هر دو موشک بدون هیچ هشدار در مورد نزدیک شدن موشک به ناو برخورد کرد . در این حادثه سامانه دفاع هوایی ضد موشک فلانکس اگرچه اماده بود ولی در حالت خودکار قرار نداشت  ونیاز به دستور خدمه برای درگیر با موشک داشت که دستوری دریافت نکرد و همچنین سامانه جنگ الکترونیک خاموش بود و سامانه پرتاب پوشاله نیز خالی بود . موشک دقیقا در نقطه کور راداری پرواز کرد و پس از برخورد  این دو موشک که یکی عمل نکرد ولی بدنه را شکافت و دومی دقیقا از شکاف ایجاد شده توسط موشک  اولی وارد و به شدت به ناو صدم زد.جالب اینکه ناو با وجود دو برخورد که برخورد دومی بسیار  شدید بود غرق نشد فقط صدمه دید تعمیر شد و تا سال 1999 در خدمت بود. همچنین عراق طی جنگ با ایران بارها از اگزوسه بر علیه نفتکش های ایرانی استفاده کرد . اگزوسه در عراق توسط بالگرد سوپر فریلون ، سوپر اتندارد های اجاره ای و میراژ اف1 (برخی نسخه ها) شلیک شدند.

اگزوسه

کشور های دارنده:  فرانسه،ارژانتین ، برونی،برزیل، کامرون،شیلی،کلمبیا، قبرس،اکوادور، مصر ، المان، سونان، مالزی،اندونزی ،هند،کویت، لیبی، مراکش ، عمان،پاکستان،قطر، پرو،افریقای جنوبی،کره جنوبی،تایلند،تونس، ترکیه ،ویتنام ، امارات و اوروگوی همچنین کشورهای انگلستان، ونزوئلا، عراق . بلژیک این موشک را از خدمت خارج کرده اند

ترجمه:عبدالحمید تارخ