جنگنده چند منظوره JF-17 تاندر

جنگنده چند منظوره JF-17 تاندر

در اواخر دهه 1980 پاکستان به دنبال  یک جنگنده چند منظوره برای جایگزینی جنگنده  های چون جی 7 و کیو5 و میراژ  3و 5 بود.این کشور در مرحله اول نظر خود را بر روی پروژه سوپر 7  نسخه ارتقا یافته اف7 جلب کرد که یک همکاری مشترک بین چین و گرومی  امریکا بود.این طرح در نهایت به دلیل تحریمات امریکا   در پی حوادث  میدان تیان‌آن‌من   در سال 1989 لغو شد.در سال 1991 چین به تنهای طرح سوپر 7 را پیش گرفت . در سال 1995 طی قرار دادی  بین چین و پاکستان قرار بر تکمیل جنگنده جدید بر مبنای سوپر 7 گرفته شد و کمپانی میگ روسیه نیز یکی از پیمانکاران این طرح شد.

پروژه  جدید اف سی 1 نام گرفت و در سال 1998 کمپانی کیلموف روسیه اعلام کرد نسخه ای از موتور توربوفن ار دی33 با نام  ار دی 93 به عنوان موتور اف سی1 توسعه خواهد داد.در سال 1999 پاکستان خواهان یک مناقصه برای تامین رادار، اچ یو دی و نمایشگرهای اف سی1 شد که در این میان چندین شرکت  از ایتالیا، فرانسه  و انگلستان در این پروزه شرکت کردند

از سال 1998 با ازمایش اتمی و تحریم های غرب سرعت توسعه طرح جدید را کاهش داد  ولی در نهایت کار از سال 2001 سرعت گرفت و اولین فروند در سپتامبر  سال 2002 ساخت اولین نمونه اغاز شد و در همان سال در نمایشگاه پاریس به نمایش گذاشته شد.در همین سال اولین  نسخه تولید موتور ار دی93 تحویل شد و اولین فروند امده پرواز شد. جنگنده در چین اف سی1 و در نسخه صادراتی جی اف17 نامید شده.با در نظر گرفتن توسعه همزمان  این طرح با طرح جی 10 برخی از فناوری ها پروژه  جی 17 روی این طرح نیز نصب شد که باعث کاهش چشمگیر  توسعه و قیمت نهایی این طرح شد.

در 31 نوامبر 2003 اولین نمونه اماده  شد و در اواخر ماه اوت اولین پرواز خود را انجام داد.این نمونه پی تی 01 نام گرفت و 7 اوریل 2004 بعد از 30 پرواز توسط یک خلبان پاکستاتی نیز در چین تست شد.در مارس 2004 پاکستان اعلام کرد قصد سفارش  200 فروند از این پرنده را دارد.

در پیش نمونه سوم که پی تی 03 نام داشت کمی تغییرات  انجام  شد و وزن  افزایش  پیدا  کرد و در پیش نمونه چهارم یا پی تی 04  در سال 2006 میلادی تجهیزات و الکترونیک مورد نظر پاکستان نصب شد.سر انجام بعد از تست های مختلف  روی شش پیش نمونه در سال 2008 پاکستان سفارش  50 فروند جی اف17 را داد .ولی قبل از اینکه به مراحل  مختلف  عملیاتی شدن جی اف17 بپردازیم در مورد این جنگنده بیشتر بدانیم

جی اف17 یک جنگنده چند منظوره  تک سرنشینه  تک موتوره  است که از بدنه ای الومنیومی  ساخته شده اگرچه در برخی نقاط از تیتانیوم و فولاد نیز استفاده شده است.بدنه  برای 4000 ساعت پرواز طراحی شده که حدود 25سال می شود و هر 1200 ساعت پرواز نیاز به تعمیرات  دارد. دارای  ارابه  فرود تک چرخ است و  ترمز هیدرولیک ضد سرش  است . طرح ورودی  هوا برای کاستن سرعت هوای ورودی با سرعت زیر صوت طراحی شده و در طراحی توان تامین  هوایی مورد نظر موتور را در مانورهای تند در نظر گرفته شده است. ورودی هوا یکی از موارد تفاوت  بین پیش  نمونه و نسخه تولیدی است و در پیش نمونه ورودی بزرگتر و مستطیلی  شکل شده بود ولی در نسخه تولید کوچکتر و حلالی شده  بود .دارای  بال دلتای برش خورده است و دارای  ریشه بالای کشیده  برای  افزایش  نیروی رو  به بالای بیشتر است که باعث افزایش چالاکی میشود. سکان عمودی و دو بالچه زیر موتور برای کنترول و پایداری  سمتی به کار میروندو  هواپیما دارای سامانه پروازی دیجیتال  با سیم است (FBW) و توسط رایانه هدایت میشود.

کابین خلبان دارای  یک دید کامل و 360  درجه است  و دارای دسته هدایت  در میان دو پای خلبان است. دارای  سیستم هوتاس در کابین برای تنظیم جریان سوخت بر روی دست گاز است  و خلبان بر روی صندلی پرتاب شونده صفر صفر مارتین بیکر سوار میشود و کابین دارای یک اچ یو دی ساخت ایتالیا  است و از سه نمایشگر رنگی چند منظوره بهره  میبرد  که تمامی  اطلاعات  پروازی را نمایش  می دهد .هر سه نمایشگر 20.3 در 30.5 سانتیمتر  ابعاد دارند.

نرم افزار رایانه جی اف17 شامل  یک میلیون خط اطلاعات بر اساس زبان برنامه نویسی ADA است که ان نیز توسط  زبان سی ++ نوشته شده است.این نرم افزار  مسئولیت اصلی هدایت سامانه کنترل پرواز دیجیتال  با سیم این هواپیما را دارد و یک سامانه هدایت چهار کاناله را  تحت کنترل دارد.همانند تمامی  هواپیما مجهز به این روش هدایت به صورت خودکار دست  به  کنترل هواپیما با کمک سطوح  متحرک هدایت می زند .

یک سامانه دفاعی  یکپارچه شامل  پرتاب کننده  پوشاله  و شراره  هشدار دهنده  رادار با پوشش 360 درجه،سامانه هشدار دهنده فروسرخ  با پوشش 360 درجه جهت  اخطار در مورد نزدیک شدن موشک و سامانه جنگ الکترونیک و ضد جنگ الکترونیک  می باشد  .

42 فروند جی اف17 اولیه تحویلی   به پاکستان  مجهز به رادار چینی کی ال جی7 می باشند  که نوع ساده تر رادار کی ال جی10 متعلق  به جنگنده جی10 بود. رادار کی ال جی7 دارای دیش  ارایه فازی است  و خود بر اساس پالاس داپلر کار میکند. این رادار با همکاری فازاترون روسیه طراحی شده و یکی از چندین نمونه رادار است که در صورت  سفارش مشتری  قابل نصب روی جی اف17 است.رادار دارای برد  کشف 130 تا  150 کیلومتر  بر ضد جنگنده ای با سطح مقطعی 5 متر مربع است (سوخوی30 و یا میراز 2000) و برد ان برد ضد یک میگ 29 و یا  یک اف16 60 تا 75 کیلومتر است. برد کشف در حالت نگاه به پایین 35 کیلومتر است و میتواند 40 هدف  را زیر نظر گرفته اطلاعات  ده هدف را پردازش و به دو هدف درگیر شود.رادار توان کشف و رهگیری اهداف دریایی و زمینی و توان نقشه برداری از سطح زمین با یک حالت مصنوعی  روزنه ساختگی و همچنین تعقیب عوارض و پستی و بلندی زمین  را دارا می باشد   و میتواند موشک های رادار فعال چینی اس دی 10 را شلیک کند و از طیف وسیعی  از موشک های هوا به هوای رادار فعال چون ار77 و یا میتئور میتوان پشتیبانی کند.برد این رادار بر ضد یک کشتی 150 کیلومتر عنوان شده است و دارای  وزن 120 کیلوگرم یکی از سبکترین رادارهای موجود است.

خلبان از یک کلاه  پروازی با یک سامانه الکترو نوری ساخت چین بهره میبرد . این سامانه مشابه سامانه های هدفگیری نصب شده  روی کلاه خلبانان روسی و امریکایی  است  که با نگاه کردن به هدف جستجوگر موشک فروسرخ را متوجه  هدف میکند تا تنها همان نقطه از اسمان  را جستجو کند.همچنین این سامانه به غلاف  دید حرارتی و نشان گذار لیزری نیز شیر است و خلبان با نگاه کرد به هر سمت  دوربین این دید حرارتی غلاف نیز به همان سمت بر میگردد.

از جمله دیگر تجهیزات  الکترونیک میتوان به غلاف جنگ الکترونیک کی جی 300 جی ساخت چین و غلاف نشان  گذاری و ناوبری شبانه دبیلو ام دی 7 اشاره کرد. این غلاف توان کشف یک هدف از 18 کیلومتری و نشان  گذاری لیزری ان از 13 کیلومتری را دارد

جی اف17 از موتور روسی ار دی 93 بهره می برد.این موتور بر اساس موتور ار دی 33 جنگنده میگ 29 طراحی شده و با ارتقائات  انجام  شده مصرف سوخت کمتردارد  .این موتور دارای قدرت 11510 پاوند بدون پس سوز و 19000 پاوند با پس سوز است و رانش به وزن 0.99 را برای این جنگنده با سوخت داخلی تامین میکند.این نمونه دارای  عمر 2200 ساعت است و چین  بر اساس این موتور با فناوری  پیشرفته تر موتور دبیلو اس 13 را توسعه داده است که در صورت سفارش مشتری قابل نصب بر روی جی اف 17 است.

دارای پنج  مخزن سوخت داخلی و  توان حمل سه مخزن سوخت خارجی شامل  دو مخزن  1100 لیتری زیر بال و یکی مخزن  800 لیتری زیر بدنه  است . همچنین دارای  لوله سوختگیری  هوایی قیفی  است و میتوان بر روی ان غلاف سوخت رسانی یار به یار  نیز نصب کرد.در سال 2013 نیروی هوایی پاکستان اعلام کرد امکانات سوخت رسانی یار به یار برای جی اف17 در نظر گرفته شده و به زودی این پرنده این امکان را پیدا خواهد کرد.

جی  اف17 دارای هفت جایگاه جنگ افزاری است. دو عدد زیر هر بال  یکی نوک هر بال و یکی در زیر بدنه. توان حمل 3629 کیلوگرم سلاح را دارد که شامل   انواع  سلاح های چینی روسی و غربی بسته به سفارش مشتری است.

جنگ افزار ثابت  یک توپ23 م م دو لول  مانند  تمامی جنگنده های چینی است که دارای 280 گلوله است. این توپ با سرعت اتش 3500 گلوله را دارد و بر اساس توپ روسی جی اس اچ 23 -2 طراحی شده و می توان ان را با نسخه دو لول  30 م م که بر روی سوخوی25 نصب است جایگزین کرد.

سلاح هوا به هوای این جنگنده شامل موشک فروسرخ  پی ال 5 ایی -2 و پی ال 9 و در صورت سفارش مشتری موشک سایندوندر  نسخه ال و یا ام است  که میتواند تا شش موشک هوا به هوای فروسرخ را حمل کند. موشک هوا به هوای فراتر  از میدان دید این جنگنده شامل  موشک رادار فعال چینی اس ی 10 نسخه صادراتی موشک پی  ال 12 است.نسخه ای دس 10 ای تحویلی  به چین دارای  برد 70 کیلومتر و وزن 199 کیلوگرم است . جی اف 17 میتواند  تا چهار تیره از این موشک  را حمل کند.می توان در صورت سفارش مشتری موشک روسی ار 77 و یا اسرائیلی دربی را نیز با این جنگنده هماهنگ کرد.

در بخش هوا به زمین  طیف وسیعی از تسلیحات  غربی وشرقی قابلیت همانگ سازی با جی اف17 را دارند.همکنون این جنگنده در ارتش پاکستان  بمب های سقوط  ازاد مارک 82 و 84 و بمب های خوشه ای را میتواند حمل کند در کنار ان بمب های لیزری امریکایی جی بی یو 10 و 12 ،بمب لیزری چینی ال تی2 سلاح دوربرد  اپتیکی اچ 2 با برد 60 و نسخه اچ 4 با برد 120 کیلومتر ساخت پاکستان و بمب هدایت ماهواره ای ال اس 6 ساخت چین .همچنین توان حمل موشک ضد کشتی سی 802و 803 و همچنین موشک کروز پاکستانی رعد با برد 350 کیلومتر را دارد.از جمله سلاح های قابل حمل توسط این جنگنده میتوان به موشک ضد کشتی مافوق صوت سی ام400 چینی با برد 5 ماخ و برد 100 تا240 کیلوتر بسته به ارتفاع پروازی است

شعاع انتقالی با سه مخزن سوخت خارجی بدون تسلیحات 3482 کیلومتر  و با چهار موشک و یه مخزن سوخت 1350 کیلومتر است

جدید ترین نسخه این هواپیما بلاک 2 است. بلوک 2 دارای الکترونیک بهتر شامل  یک نسخه به روز شده رادار  KLJ-7 با نام  KLJ-7 V2 است  که دارای توان درگیر با چهار هدف  و برد کشف 100 کیلومتر بر ضد یک هدف 3 متر مربعی است  و از کابین به روز شده بهره میبرد. همچنین این نسخه دارای یک لوله سوختگیری ثابت در سمت راست دماغه است

نسخه اینده این  هواپیما بلوک3 است. بلوک3 دارای یک رادار اریه فازی فعال   است که در واقع نسخه ارایه همان رادار کی ال جی-7 است و با نام KLJ-7A شناخته شد و گفته شده 170 کیلومتر برد دارد و میتواند 15 هدف را رهگیری و با 4 هدف درگیر شود  و میتواند یک کشتی را از برد 220 کیلومتری کشف کند  و از یک کاونده تصویر ساز فروسرخ در دماغه احتمالا مشابه چیزی که در دماغه جی 10 بی است بهره خواهد بود  و میتواند موشک های تصویر  ساز حرارتی چون پی ال 10 و یا انواع غربی را که با کلاه پروازی هماهنگ شده است را شلیک کند. کی از ویژگی های ان داشتن یکی سنسور 360 درجه فروسرخ نزدیک شدن موشک است که به ان نزدیک شدن موشک را اطلاع داده و همچنین خلبان میتواند از ان جهت نظارت به محیط اطراف با کمک سامانه دوربین حرارتی ان استفاده کند و دوم داشتن سنسور اختلالگر لیزری برای ایجاد اختلال روی موشک های تصور ساز حرارتی است .نمونه ای از این سنسور را در کنار ورودی ها در تصویر زیر و روی بال میتوان دید.این نسخه دارای نسخه چینی موتور ار دی 93  که قدرت بیشتری دارد خواهد شد و دارای سنسورهای هشدار دهنده فروسرخ برای هشدار در مورد نزدیک شدن موشک است. این نسخه قرار است از سال 2021 وارد خدمت ارتش پاکستان شود

مقاله ای کامل در مورد جی اف17 بلوک 3  را اینجا بخوانید

نسخه دیگر این جنگنده جی اف17 بی است نسخه دو سرنشینه اموزشی با قابلیت رزمی مشابه نسخه تک سرنشینه که بر اساس بلوک2 ساخته شده است

همان طور که گفته شد پاکستان  اولین  مشتری جی اف17 بود. اگرچه قرار بود سفارشات  چین و پاکستان  برابر باشد  ولی با وجود جنگنده های برتری  چون جی10 و یا جی11 چین تمایلی به خرید جی اف17 نداشت و این جنگنده را سفارش نداد. اولین سری جی اف17 در 2 مارس سال 2007 وارد پاکستان شد  که این دسته در چین تولید شده بودند. هشت روز بعد انها پرواز  کردند و کمی بعد وارد خدمت این ارتش شدند.تولید این جنگنده در صنایع  هوا فضا پاکستان  انجام می شود  . اولین نمونه تولید پاکستان در ژوئن سال 2009 میلادی انجام شد. در مرحله تولید  قرار بود سالی 6 فروند در سال 2008 ،12 فروند در سال 2010 ، 15 فروند در سال 2011 و در نهایت  تا سال 2014 تولید به 25 فروند در سال برسد.

تا پایان سال 2013  میلادی تمامی 50 فروند جی اف17 سفارشی  ارتش پاکستان  تحویل شد و این ارتش  سفارش  برای دریافت 50 فروند  بلاک 2 این جنگند را داده است که تا سال 2018 همگی را تحویل رفت و در سال 2021نیز بلوک 3 از راه خواهد رسید

میانمار نیز در سال 2016 اعلام کرد  تعداد جی اف17 سفارش داده است.میزان سفارش این جنگنده برای این کشور 16 فروند است و از طرفی در سال 2018 میلادی نیجریه نیز 3 فروند از این جنگنده را سفارش داد

جی اف17 یک جنگنده چند منظوره  سبک است برای مشتریانی  که می خواهند جنگندهای چون اف7،میگ21 و یا اف5 را جایگزین کنند  ویا کشور های   دارای  سطح تهدیدات پایین بسیار مناسب است ویا اینکه ان را در کنار جنگنده های پیشرفته تر در نقش جنگنده چند منظوره به کار برد  و یا کشورهای که نمی خواهند  برای مسائل  دفاعی هزینه زیادی کنند بسیار مناسب است. جی اف17 با قیمت 35 میلیون دلار یعنی یک سوم تا یک چهارم  اف16 در اینده بازار  بسیار خوبی را در بین  کشورهای  با بودجه دفاعی محدود  برای خود دست پا خواهد کرد.البته قیمت نسخه بلوک2 ان برای صادرات برای نیجریه مشتری این جنگنده 60 میلیون دلار اعلام شد

(((((در 21 جولای سال 2017 میلادی   یک فروند شاهد 129 توسط یک جنگنده جی اف17 ارتش پاکستان  بر فراز پاکستان به زیر کشیده شد داستان  بر میگردد به حملات چند باره گروه های مخالف جمهوری اسلامی از داخل  خاک پاکستان، و پرواز 24 ساعته شاهد بر فراز پاکستان برای رصد انها که با اعتراض چندین بار این کشور همراه بود و در نهایت انها تصمیم به سرنگونی یک شاهد گرفتند تا پرواز های بعدی شاهد کنسل شود))))

برخی از مشخصات جی اف17   عبارت اند از    طول و ارتفاع 92   .14  و 4.72  متر ،وزن خالی 6586  کیلوگرمی ،بیشترین سرعت  1.6  ماخ ، برد انتقالی با سه مخزن سوخت خارجی 3400 کیلومتر  ، سقف پرواز 17000  متر .این هواپیما از یک دستگاه موتور ار دی 93 با توان 11106 پوند بدون پس سوز و 19000 پاوند با پس سوز بهره می برد   .  جی اف17 دارای یک توپ داخلی دو لول 23 م م و 7 جایگاه جنگ افزاری شامل  دو جایگاه در زیر هر بال،یک جایگاه  نوک هر بال و یک جایگاه در زیر بدنه است با توان  حمل 3600 کیلوگرم سلاح شامل   موشکهای فروسرخ  چینی پی ال 5 و پی ال 9 ،موشک رادار فعال پی ال 12 ، موشکهای  سایندوندر و ماژیک ،موشک ضد کشتی سی 802 و سی803  ،موشک کروز رعد ساخت پاکستان  و انواع  بمب های لیزری  امریکا و چینی و بمبهای هدایت اپتیکی

ترجمه :عبدالحمید تارخ