جنگنده ها

اف4 فانتوم های ارتقاء یافته در سطح جهان

اف4 فانتوم های ارتقاء یافته در سطح جهان

اف4 فانتوم یکی از مشهورترین هواپیمای جنگی ساخته شده در طول تاریخ است. بدون شک این پرنده در نوع خود بی نظیر و بی مانند است و برای سالها یکی از پیشرفته ترین جنگنده های جهان بود که امکانات و توانایی های داشت که عملا تا نسل بعدی یعنی نسل چهار  بسیاری از جنگنده همه انها را با هم دیگر نداشتند

این سرباز پیر در اوائل دهه 1960 برای نیروی دریایی امریکا ساخت شد و قرار بود نقش یک شکاری رهگیر را برای رهگیری بمب افکنهای  دریایی شوروی حامل موشک کروز را  بازی کند ولی در نهایت جنگ ویتنام پای ان را به نیروی هوایی امریکا باز کرد و در نهایت به عنوان جنگنده بمب افکن به بسیاری از کشورهای جهان فروخته شد

برای اشنایی با اف4 فانتوم اینجا را کلیک کنید

مقاله ای در مورد استراتژیک نبرد  دریایی شوروی 

فانتوم  یک  جنگنده بمب افکن  دو موتور و دو سرنشینه است که دارای برد و توان حمل مناسبت نسبت  به تمامی هم نسل های  خود است .اگرچه در دهه 1980 عملا از ارتش امریکا خارج شد ولی همچنان به تعداد زیادی در بسیاری از کشورهای جهان خدمت میکند. امروزه دست کم بیش از 50 سال است در خدمت است و انتظار میرود حتی در دهه اینده میلادی دست کم تا سال 2030 میلادی در خدمت باقی بماند.ولی در بسیاری از کشورها این جنگنده طی چند دهه گذشته برای خدمت در دهه های بعد ارتقا داده شده که این مقاله به برخی ارتقائات انجام شد روی فانتوم میپردازد

اف4 فانتوم طی چندین ارتقا در کشورهای مختلف در چند حوزه ارتقا یافته است. اول از همه الکترونیک که شامل رادار، اوینک و کابین و سامانه های الکترونیک جانبی است ، دوم تسلیحات که شامل نصب تسلیحات به روز است و سوم تنها در موارد بسیار نادر ارتقا در ناحیه موتور است که البته تنها دو تا اولی به شکل عملی در دسترس است

غیر امریکا 11 کشور دیگر فانتوم را به خدمت گرفتند که از این میان استرالیا برای مدت کوتاهی 24 فروند اف4 ایی نیروی هوایی امریکا را اجازه در خدمت داشت از این رو ده کشور این جنگنده را خریداری کردند.انگلستان اولین کشور خارجی بود که فانتوم را از خدمت خارج کرد و بعد اسپانیا و اسرائیل و المان   و ژاپن ولی هنوز فانتوم در ایران، یونان، ترکیه،کره جنوبی،مصر در خدمت است.در این میان اسرائیل المان یونان، ترکیه، ژاپن،کره جنوبی،مصر و تا حدی ایران این جنگنده  را ارتقا دادند که به ان خواهیم پرداخت

رادار

در بخش رادار  فانتوم چندین مدل رادار داشت ولی نسخه F-4E که پر تولید ترین نسخه فانتوم بود و اکثر دارندگان خارجی این نسخه را در خدمت داشتند دارای رادار ای پی کیو120 بود. این رادار بر روی جنگنده بمب افکن F4E-Phantom نصب شده است که صرفا برای کنترل آتش این جنگنده میباشد سیستم استفاده در این جنگنده برای کشف یک سیستم منسوخ شده و قدیمی میباشد به نام ”لامپ خلا” میباشد،این رادار توسط شرکت وستینگهاوس برای جنگنده های فانتوم در سال ۱۹۵۰ توسعه داده شد ،.در نسخه اورجینال رادار APQ-120 برد این رادار برای کشف یک هدف بین 70-80 کیلومتر و برای درگیری با هدف بین 30-40 کیلومتر است. ..این رادار توان پاین نگری ندارد و تنها توان درگیر همزان با یک هدف را دارد

APQ-120 فانتوم

طی ارتقائات انجام شده روی فانتوم  چندین رادار روی ان نصب شده.

رادار APG-65: این رادار یک رادار پالس داپلر ساخته شده برای جنگنده اف18 هورنت در دو نسخه اولیه A و B است.این رادار یک رادار با صفحه تخت دارای برد کشف 130 تا 150 کیلومتر و قفل 65 کیلومتر است. این رادار توان رهگیر ده هدف و توان اتش همزمان به دو هدف را دارد و میتواند اهداف زمین و دریایی را کشف و به طرف اهداف دریایی شلیک کند و توان پایین نگری خوبی دارد .این رادار روی فانتوم های نیروی های المان طی ارتقا در اوائل دهه 1990 و فانتوم های یونانی نصب شد. هر دو این کشورها از یک استاندارد یکسان طی ارتش فانتوم های خود استفاده کردند از این رو هر دو دارای این رادار بودند.

APG-65F-4E-32MS
فانتوم یونانی و رادار ای پی جی 65

APG-66: این رادار روی نسل اول جنگنده اف16 نسب بود. یک رادار پالس داپلر با دیشی با صفحه تخت که دارای برد کشف 100 تا120 کیلومتر و توان درگیر بین 50 تا 75 کیلومتر که توان درگیر با دو هدف در یک زمان و کشف اهداف زمینی و دریایی را داشت. این رادار بسیار پرکاربرد است و روی بسیاری از جنگنده های ارتقا یافته در جهان از فانتوم ، اف5 تا  ای 4 اسکای هاوک بسیاری دیگر از جنگنده های مختلف نصب شد. دلیل محبوبیت ان کارکرد خوب و سادگی و تعمیر نگهداری اسان بود .دو کشور ژاپن  و کره جنوبی از این رادار روی اف4 های ارتقا یافته خود استفاده کردند .اگرچه این دو کشور در ارتقاء  فانتوم های  خود با  هم کار نکردند ولی بخش های  مشترک زیادی با هم دارند

APG-76: این رادار در امریکا برای چندین رایانه اتش نصب شده روی برخی جنگنده های امریکا ساخته شد ولی تمام جنگنده های که از این رادار و یا رادارهای هم خانواده ان استفاده کردند در واقع جنگندهای تهاجمی بودند. برای نمونه بمب افکن دریایی ای6 اینترادر از رادار مشابه همین رادار(البته هم خانواده ) استفاده کرد. اسرائیل روی ارتقا فانتوم های خو با نام اف4  کورناس از این رادار استفاده کرد زیرا اسرائیل با داشتند تعداد زیاد اف16 و اف15 در دهه 1990 در زمان ارتقا فانتوم های خود به دنبال یک جنگنده برای انجام عملیات تهاجمی و پشتیبانی هوایی نزدیک بود  از این رو این رادار را روی ان نصب کرد. اگرچه  این رادار توان بالا در رزم هوایی  داشت و  میتواند با دو هدف در یک زمان درگیر شود ولی این رادار در نقش هوا به زمین کارایی بالای داشت نتنها توان نقشه برداری سه بعدی داشت بلکه توان کشف اهداف متحرک با سرعت بیش از ده کیلومتر بر ساعت و یا یک پل را از فاصله 100 کیلومتری داشت زیرا این رادار به شکل خاص برای عملیات هوا به زمین ساخته شده بود  .جالب اینکه  این رادار در اصل روی  هواپیما کشف  ضد زیر دریایی و گشت دریایی  اس3 وایکنیگ نصب شده بود و اسرائیل روی افنتوم های خود نصب کرد

EL-2032: رادار اسرائیلی EL-2032  روی جنگنده های زیادی مانند اف5 برزیل و سنگاپور،اف4 ترکیه،میگ21 رومانی ، تجاس هندی،تی50 کره ای،کفیر،ای 4 اسکای هاوک و سی هارییر نیروی دریایی هند نصب شده است.این رادار دارای برد کشف 150 کیلومتر و توان درگیر با 2 تا4 هدف بسته به مدل است. دیش ان در دو مدل و دو اندازه برای جنگنده های مختلفی توسعه یافته است. و میتواند اهداف متحرک زمینی را نیز کشف کند. این رادار از دو رادار  امریکای ای پی جی65 و 66 کارایی بهتری دارد و البته زمانی که اسرائیل در حال ارتقا فانتوم های خود بود این رادار هنوز ساخته نشده بود.ترکیه روی فانتوم های  خود که با نام ترمیناتور 2020  شناخته می شود این رادار را نصب کرده  است

کابین

کابین هم بخشی از ارتقا انجام شده روی اکثر فانتوم های بوده. در تمام ارتقائات این جنگنده مجهز به نمایشگر سربالای و یا همان  اچ یو دی شده که نسخه تولیدی از ان بهره نمیبرد و و فقط دارای مگسک الکترونیک بود. اچ یو دی به خلبان اطلاعات کاملی را از وضعیت هواپیما میدهد.نمایشگر های چند منظوره  نیز در اکثر موارد  ارتقا نصب شده. اکثرا تنها یک نمایشگر چند کاره رنگی در کابین نصب شد است .همچنین اکثر انها مجهز به سامانه ناوبری  بروز مبنی بر جی پی اس شدند و برخی دارای سیستم نقشه خان خودکار نیز شده اند. رایانه اتش بالستیک  برای پرتاب سلاح های غیر هدایت شونده در تمام مدلهای ارتقای یافت تعویض شده   و تمامی انها در نهایت هشدار دهنده راداری ارتقا یافته اند . برای نمونه اف4 یونانی و المانی و ترکیه  مجهز به هشدار دهنده رادار ALR-68 شدند که روی اف16 نصب است و یا نسخه ژاپنی مجهز به هشدار دهنده راداری  J/APR-2 ساخت خود ژاپن شده که روی جنگنده چون میتسوبیشی اف1 نیز نصب است

تصویری از فانتوم یونانی و ارتقا کابین با نصب اچ یو دی و نمایشگر رنگی چند کاره

تسلیحات

نصب تسلیحات جدید روی تمام نسخه های ارتقای یافته انجام شده. خود فانتوم در بخش رزم هوا به هوا توان حمل موشک رادار نیم  ففال اسپارو و موشک فروسرخ سایدواندر را دارد و میتواند موشک های هوا به زمینی چون ماوریک و یا بمب لیزری را حمل کند. هر کشوری بسته به نوع و نیاز خود دست به ارتقا تسلیحات فانتوم  زده است. برای نمونه المان  و یونان هر دو دست به موشک هوا به هوای رادار فعال امرام روی اف4 خود زدند. امرام در خدمت جایگزین اسپارو شد  و در چند مدل بین 50 تا 180 کیلومتر برد دارد و ولی تمامی فانتوم  های که مجهز به امرام شدند نسخه a  ان با برد 50 کیلومتر را حمل میکند. اگرچه از نظر برد نزدیک اسپارو است ولی بدون شک دارای توان شلیک کن فراموش کن و توان چالاکی بیشتری است  . در کره جنوبی نیز اعلام شده که فانتوم توان حمل موشک امرام را دارد ولی تا کنون روی نسخه کره ای این موشک دیده نشده و البته باید به شکل رسمی فانتوم ژاپنی هم چنین  توانی داشته باشد ولی باز ان نیز به شکل رسمی دیده نشده. اسرائیل نیز در بخش هوا به هوا دست به نصب موشک فروسرخ برد کوتاه پانتون3 روی فانتوم شد و ژاپن نیز موشک بومی فروسرخ aam-3 جای سایدواندر  زد.

-اف4 اف المانی در حال شلیک موشک امرام بعد از نصب رادار ای پی جی 65

در بخش تسلیحات هوا به زمین ترکیه موشک کروز اس او ام ساخت خودش را با برد 250 کیلومتر و سیستم هدایت ماهواره ای روی فانتوم نصب کرد و البته بمب های لیزری مختلف  و جدید بمب لیزری و ماهواره ای  ساخت خودش را روی فانتوم نصب کرد. در طی ارتقا ترمیناتور ترکها حتی موشک ضد رادار هارم را نیز روی فانتوم خود نصب کردند

یونان نیز روی این جنگنده پخش کننده مهمات ضد باند  نصب کرد

تصویری از اف4 ارتقا یافته یونانی مسلح به موشک امرام و پخش کننده مهمات ضد باند. این نسخه مجهز به رادار ای پی جی 65 جنگنده اف18 ای هورنت است

ژاپن دست به نصب موشک ضد کشتی هوا پرتاب asm1 و ASM-2 هر دو با سیستم هدایت رادار فعال زدند و حتی گذارش از تست بمب هدایت ماهواره ای ساخت خود ژاپن روی این جنگنده نیز وجود دارد

یکی از تسلیحاتی که روی سه نمونه فانتوم سوار شده موشک  اسرائیلی پوپای است.پوپای داری سیستم هدایت اپتیکی است و برد حودد 75 کیلومتر دارد و از سیستم هدایت اپتیکی استفاده میکند. این موشک بر روی فانتوم های اسرائیلی، ترکی و کره جنوبی نصب شده است

غلاف خارجی

بسیار از کشورها طی ارتقا دست به هماهنگ سازی غلاف های نشان گذاری لیزری چون لیتینیگ اسرائیلی و یا لاینترینگ امریکایی و همچنین غلاف های جنگ الکترونیک.در ژاپن روی این جنگنده غلاف شناسایی با دوربین دید  حرارتی ساخت فوجی نصب شد.

فانتوم و غلاف نشان گذاری لیتینیگ

موتور

تعویض موتور بدون شک به همین راحتی ها نیست زیرا بدنه و سازه هر هواپیمای از روز اول برای موتور خلاص ساخته شده از این رو معمولا در ارتقا هواپیماها موتور ارتقا  نمیدهند  . با وجود این اسرائیل دست کم تلاش کرد تا موتور توربوفن  Pratt & Whitney PW1120 را روی ی فانتوم سوار کند. این موتور یک موتور بسیار عالی بود  و  یک نسل جلوتر از موتور توربوجت  جی79 خود فانتوم بود  .نتنها مصرف کمتری داشت بلکه دست کم  3000 پاوند رانش بیشتری فراهم میکرد که در مجموع دو موتور میشد 6000 پاوند. این تغییر باعث شده بود برد فانتوم 30درصد افزایش یابد،  بلکه سرعت صعود  تا 36 درصد، سرعت گردش تا 15 درصد،شتاب تا 27 درصد افزایش یابد  .جالب اینکه این موتور باعث شد تا فانتوم  بدون استفاده از پس سر موتور به سرعت یک ماخ برسد.تنها یک فانتوم برای این کار تغییر کرد و به دلیل هزینه بالا برنامه لغو شد.

اف4-2000 کونکورس

مدل های ارتقای یافته

F-4F ICE: نسخه ارتقاء یافته فانتوم در المان و یونان مجهز به رادار ای پی جی65، کابین با یک نمایشگر چند کاره و اچ یو دی، و سلاح های جدید.یونان هنوز 33 فروند فانتوم ارتقای یافته در  خدمت دارد ولی المان در سال 2013 میلادی فانتوم های خود را بازنشسته کرد

کورناس2000: نسخه ارتقای یافته در اسرائیل مجهز به رادار ای پی جی76 ، کابین ارتقای یافته  و تجهیز به تسلیحات جدید.اسرائیل در سال 2004 از خدمت فانتوم های خود را خارج کرد

F-4EJ Kai : نسخه ارتقا یافته  در ژاپن مجهز به رادار ای پی جی66 و تسلیحات بومی . فانتوم در سال 2020 از خدمت در ژاپن خارج شد

F-4EU: نسخه در خدمت کره جنوبی که مجهز به رادار ای پی جی66 و تسلیحات به روز شده. حدود 70 فروند همچنان در خدمت است

فانتوم در ایران

ایران225 فروند فانتوم در زمان حکومت پهلو دریافت کرد که البته دست کم 12 فروند فانتوم هم در همان زمان پیش از انقلاب دست کم از دست رفته  است.طی جنگ تعداد از بین رفته ولی مشخصا ایران از دهه 1370 شمسی به بعد هرگز  بیش از70 فانتوم عملیاتی نداشت. امروز اکثر منابع از 40 تا60 فروند فانتوم  صحبت میکنند که شامل مدل های اف4 دی ، ف4 ایی و ار اف4 است که بیشترین تعداد در خدمت اف4 ایی فانتوم است.

فانتوم های ایرانی تفاوتی  با دیگر نسخه های فروخته شد نداشت و همگی البته نو ساز بودند. قبل انقلاب با این جنگنده موشک اسپارو نسخه E و سایدواندر  نسخهJ به همراه نسخه اولیه موشک ماوریک تحویل شد و البته ایران تعداد کمی بمب لیزری900 کیلویی هم در ان زمان تحویل گرفت که تا مدتها از اف4 دی پرتاب می شود

از میانه جنگ ایران دست به ارتقائاتی البته ازمایش و نه به شکل فراگیر برای ارتقا فانتوم و نصب تسلیحات بومی زد ولی اولین اقدام برای ارتقا فانتوم بعد جنگ انجام شد. ارتقا در ایران معمولا شامل نصب تسلیحات جدید بود. این جنگنده تمامی سلاح های هوا پرتاب  تولید در داخل را حمل میکند  و جالب اینکه معمول این سلاح های بومی ،غیر فانتوم نیز توسط هیچ جنگنده دیگر تاکنون حمل نشده است.سلاح های چون موشک های لیزری سری ستار، و یا بمب های اپتیکی قادر و یا موشک کروز قادر3  انواع موشک های ضد کشتی که میتوانید در مورد انها در این مقاله بخوانید.با وجود این بزرگترین مشکل فانتوم های ارانی  بحث غلاف است اگرچه ایران دو نمونه غلاف نیز  توسعه داده و روی  فانتوم تست کرد ولی هرگز  این غلاف های به شکل فراگیر در روی تمام ناوگان نصب نشده است  برای همین همچنان فانتوم وابسته به تسلیحات پیش از انقلاب است

بخشی ار تسلیحات هماهنگ شده با فانتوم در ایران

ایران برنامه های برای ارتقا فانتوم نیز از نظر الکترونیکی اجرا کره مانند نصب سامانه ناوبری  جدید ولی هرگز به شکل جدی دست به ارتقاء رادار و سامانه های اتش نزده. اگرچه ایران طی برنامه ای دست کم ازمایش چند فانتوم را مجهز به یک رادار پالاس داپلر با انتن تخت احتمالا همان راداری که بر اساس رادار گریف ایتالیای ساخته شده و روی جنگنده کوثر نیز نصب شده مجهز کرده ولی به شکل خاص تمامی ناوگان ارتقا داده نشدند. اگرچه امروزه میتوان به خوبی گفت از نظر تسلیحات هوا به زمین و حتی ضد کشتی فانتوم های ایرانی هیچ مشکلی ندارند (البته بحث فراگیر بودن این ارتقائات را کنار بگذاریم)ولی از نظر الکترونیک کابین و از هم مهمتر تسلیحات هوا به هوا به شدت در رنج هستند تنها همین بس که موشک های سایدواندر نسخه J و اسپارو نسخه E  دیگر از خدمت همه دارندگان خارج شده ولی همچنان در ایران در حال استفاده است.

غلاف نشان گذاری لیزری لانچر99

موشک ضد کشتی نصر و قادر
موشک ضد کشتی نصر و قادر

از طرفی اگرچه صحبتهای از ارتقا فتانتوم  تا سال 2020 می شود(همکنون سال2021 هستیم هیچ خبری  هم نیست) ولی باید این مسئله را در نظر گرفت که فانتوم های موجود در ایران50 سال سن دارند حتی  اگر انها از نظر الکترونیک و تسلیحاتی ارتقا پیدا کنند عملا قرار است تا کی خدمت کنند؟  و ایا  این پرنده با این بدنه و موتور قدیمی  ، ایا با الکترونیک ارتقا یافت نیز باز میتواند جنگنده موثری باشد. این نکته بسیار مهم است که تمامی کشورهای که فانتوم  را ارتقا دادند در دهه 1980 و1990 یعنی دو تا سه دهه پیش این پرنده را ارتقا دادند و همکنون  نیز به دنبال جایگزین ان میباشند  و اینکه ما همکنون ان را ارتقا دهید مثلا تا سال2030 همه ناوگان ارتقا پیدا کنند  دیگر ارزشی ندارند از این رو باید این ناوگان دیگر جایگزین شوند

عبدالحمید تارخ

جنگنده های ارتقا یافته

مدلهای خاص فانتوم

فانتوم معیوب و مادر فداکار

قیاسی بین اف4 فانتوم، میگ23 فلاگر و میراژاف1

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن