تسلیحات نیروی هوایی

موشک هوا به هوای AIM-54 فونیکس

موشک هوا به هوای AIM-54 فونیکس

ترجمه و نگارش : ad sandman
دور برد ترین موشک ساخت ایالات متحده که تنها هوا پیمایی که توانایی حمل و شلیک ان را داشت F.14 Tomcat بود.(البته تا قبل از ورود به خدمت موشک AIM.120 D AMRRAM) . با از خدمت خارج شدن این موشک در سال 2004 تامکت ها در دو سال باقی مانده از خدمت خود تنها دو موشک هوا به هوای برد متوسط و برد کوتاه AIM9 و AIM.7 را حمل میکردند.
پس از خروج از خدمت تامکت و فنیکس نیروی دریایی ایالات متحده هواپیمای هورنت که مدتی را در کنار تامکت خدمت کرد و پس از ان سوپر هورنت را به خدمت گرفت که توانایی حمل موشک میان برد AIM.120 C AMRRAM را دارند.باز خروج از خدمت این موشک از نیروی دریایی ایالات متحده نیروی هوایی ایران تنها کاربر این موشک هست .
سابقه و دلیل طراحی …
از سال 1951 ناو های هواپیما بر ایالات متحده با تهدید بمب افکن های TU.4 اتحاد جماهیر شوروی که به موشک هوای ضد کشتی مسلح شده بودند قرار گرفت . در این زمان بود که نیاز به یک جنگنده ی رهگیر برای دفاع از ناو های هواپیما بر احساس شد . در اوج جنگ سرد و پرواز های TU.16 باجر و TU.22M بکفایر که توانایی های بسیار مانند پرواز با سرعت بالا در ارتفاع پایین ، حمل موشک های کروز اتمی ضد ناو ، جنگ الکترونیک قدرتمند و مداومت پروازی بالا را داشتند نیروی دریایی ایالات متحده را بر انداشتند که به دنبال یک رهگیر جدید با قدرت درگیری برد بالا و توانایی درگیری با چند هدف در یک زمان را داشته باشد.

در ابتدا قرار بر ان شد که از جنگنده ی F6D Missileer که طرح کپی شده از روی F3D بود را برای این امر استفاده کنند . موشکی که برای این رهگیر در نظر گرفته شده بود AAM.N.10 عقاب نام داشت که دارای برد ماورای دید بود . راداری که برای این هواپیما در نظر گرفته شده بود رادار وستینگ هاوس AN/APQ.81 نام داشت . میتوان موشک AAAM.N.10 را پدر بزرگ موشک AIM7 Sparrow دانست .
توسعه …
پروژه ی F6D در دسامبر سال 1960 میلادی لغو شد اما نیاز به یک رهگیر برای دفاع از ناو های هواپیما بر همچنان احساس می شد .در اویل دهه ی 60 طرحی جدید با نام F.111B که در واقع نمونه ی رهگیر جنگنده ی تهاجمی F.111 بود را به نیروی دریایی ارائه دادند و البته با یک موشک جدید . در همین ماه ها نیروی هوایی طرح رهگیر قدرتمند یعنی F.12 که با لغو پروژه ی بمب افکن XF.108 دیگر نیازی به F.12 و موشک AIM.47 فالکون که قرار بود یک موشک دور برد باشد نبود .در این زمان بود که مشکل طراحی بدنه ی اصلی موشک جدید تا حدودی بر طرف شد و شرکت هیوز سازنده ی AIM.54 با الهام گرفتن از طرح بال های موشک AIM47 فالکون موشک خود را به چهار باله ی صلیبی مانند مجهز کرد.نوع هدایت موشک به سمت هدف هم از پروژه ی F6D الهام گرفته شد به صورتی که رادار هوا پیمای شلیک کننده ی موشک تا نیمه های راه هدایت موشک را با ارسال امواج راداری با فرکانس پایین بر عهده داشت و پس از ان خود موشک خود را به سمت هدف هدایت میکرد.

تصویری از اف111 ای در جلو و اف111 بی در پشت سر ان

پروژه ی F.111B در سال 1968 به دلیل دید کم خلبان ها قدرت مانور پایین و نا رضایتی خلبانان تست از این رهگیر لغو شد. اما سلاح اصلی ان یعنی موشک دور برد AIM54 و رادار AWG.9 به پروژه ی VFX که بستر ساخت F.14 بود منتقل شدند. در نهایت با کمک های مالی ایران به پروژه ی F.14 و ازمایش های موفقیت امیز موشک AIM.54 و رادار AWG.9 در نهایت با عملیاتی شدن و تکمیل پروژه ی تامکت این موشک دور برد جفت جدای نشدنی F.14 تامکت شد .
برتری های ترکیب رادار و موشک جدید نسبت نمونه های پیشین …
ترکیب رادار AWG.9 و موشک AIM.54 این امکان را به تامکت میداد که در ان واحد 24 هدف را مشاهدا و رهگیری کند و با 6 هدف وارد نبرد شود . ( البته در شرایط واقعی نبرد این شرایط تا حدودی فرق داشت و به دلیل انالوگ بودن رادار پالس داپلر AGW.9 نمیتوانست تمامی حرکات هر 24 هدف رو تحت نظر داشته باشد همچنین حمل 6 موشک AIM.54 وزنی معادل 3600kg به وزن جنگنده اضافه میکرد که باعث کاهش چشمگیر چالاکی این جنگنده مشد و در شرایط میدان نبرد هیچ گاه تامکت به بیش از 2 تیر موشک AIM.54 مسلح نشد (در پرواز های گشتی تا 4 تیر هم حمل میکرد ) . در جریان جنگ اول خلیج فارس در سال 1991 یک ارتباط پیوندی راداری لینکی بین F.14 ها و E.2 های نیروی دریایی ایالات متحده بر قرار شد که اجازه ی بررسی کامل حرکت 16 هدف مختلف و نابودی تمامی انها به کمک 4تامکت را فراهم میکرد .
تامکت دارای 8 جایگاه حمل تسلیحات هست که تنها در 6 جایگاه توانایی حمل این موشک را دارد ( چهار جایگاه شکمی زیر جنگنده و دو جایگا هر کدام در یک طرف در جایگاهی نتصل به بدنه و زیر بال ) 2 جایگاه دیگر برای حمل موشک AIM.9 و یا AIM.7 در نظر گرفته شده بود . ( در تمامی جایگاه های حمل موشک AIM.54 توانایی لود موشک های AIM.7 و AIM.9 هم در نظر گرفته شده بود.) بهترین حالت بار گیری تامکت حمل 4 موشک AIM.54 دو موشک AIM.7 و دو موشک AIM.9 هست.


قبل از معرفی موشک AIM.54 تمامی رهگیر های ایالات متحده از موشک میان برد هدایت نیمه فعال راداری AIM.7 Sparrow که موشکی کوچک تر سبک تر و ارزان تر بود استفاده میکردند . منظور از هدایت نیمه فعال راداری این است که جنگنده ی شلیک کننده ی موشک باید رادار خود را از لحظه ی شلیک تا لحظه ی برخورد موشک به هدف و انفجار بر روی هواپیمای هدف قفل نگه دارد تا موشک توسط امواج هدایتی راداری پرنده ی مادر مسیر خود را پیدا کند.این موضوع باعث میشد که تنها موشک بر روی یک هدف تمرکز داشته باشد و در صورت از دست دادن ارتباط با رادار و با شکستن قفل راداری جنگنده ی مادر نمیتوانست موشک را به سمت یک هدف دیگر بفرستد.
هدایت راداری فعال …
روش هدایت موشک AIM.54 بر خلاف موشک AIM.7 هدایت فعال راداری هست  و دارای قابلیت شلیک کن و فراموش کن. موشک  قبل از شلیک  اطلاعات هدف را از رادار دریافت کرده، موشک شلیک شده و با کمک خلبان خودکار تا نزدیکی هدف پیش میرود  تا اینکه بتواند با رادار خود هدف را کسب کند. برد رادار خود موشک بر ضد یک هدف در ابعاد یک جنگنده متعارف در بهترین  حالت 16 کیلومتر است . موشک در مرحله ی اخر حرکت به سمت هدف به سرعت 5 ماخ در ساعت میرسد که فرار را از ان به طور کامل با افزایش سرعت به امری ناشدنی بدل میکند . حداقل برد برای شلیک این موشک 11km است اما به هیچ وجه خلبان ریسکی برای شلیک این موشک مرگبار را در این برد کم نمیکند در این برد رادار خود موشک در فاصله ی 3/7km فعال میشود. در اصل این موشک در زمانی که در نزدیکی هدف میرسد به کمک فیوز های مجاورتی خود در زمانی که کاملا نزدیک هدف شده است کلاهک انفجاری خود را منفجر میکند این امر باعث میشود که کلاهک که وزنی حدود 61kg را دارا میباشد بی شمار ترکش را به سمت هدف بفرستد و در واقع همین ترکش ها هستند که باعث نابودی هدف میشوند .


تاریخچه استفاده …
این موشک در 30 سپتامبر سال 2004 از خدمت در نیروی دریایی ایالات متحده بازنشست شد و راهی انبار های این نیرو شد اما با خروج از خدمت تامکت در 22 سپتامبر 2006 تعداد بیشماری از این موشک را که دیگه بستری برای شلیک و استفاده از ان وجود نداشت را از بین بردند زیرا ترس از فروش این موشک ها در بازار سیاه به ایران وجود داشت . تعداد اندکی هم ازاین موشک ها را به ناسا برای تحقیق در مورد سرعت های فرا صوت در خارج از جو و اوایل جو تحویل دادند که فاقد کلاهک انفجاری بود. با خروج از خدمت تامکت و فونیکس در نیروی دریایی ایالات متحده ایران تنها کاربر این جنگنده و موشک به عنوان تنها مشتری خارجی این تسلیحات هست که البته در شرایط و توانایی های این موشک در ایران تردید وجود دارد زیرا بعد از انقلاب سال 1357 در ایران و پس از ان اشغال سفارت امریکا در ایران و قطع روابط سیاسی فیمابین ایران و ایالات متحده هیچ سرویسی از کمپانی های سازنده این دو سلاح در اختیار ایران قرار نگرفت . ( هر چند که میشود به موضوع Iran–Contra affair هم اشاره کرد که در زمان جنگ اتفاق افتاد تعدادی قطعات مورد نیاز ایران از کشوری ثالث برای ایران خریداری شد )
مدل ها …
AIM.54 A:
مدل اصلی و پایه این موشک که در نیروی دریایی ایالات متحده در سال 1974عملیاتی شد، نمونه های ایرانی این موشک هم از همین مدل هستند که تعداد نسبتا کمی ( حدود 288 تیر ) قبل از انقلاب سال 57 و گروگانگیری در سال 58 تحویل داده بودند .
AIM.54 B :
این گونه که در سال 1972 و به صورت آزمایشی و تنها به تعداد 6 تیر از ان ساخته شد . این موشک بدون خنک کننده ی موتور طراحی شده بود و قرار بود قابلیت شلیک و فرار کن را داشته باشد اما به دلایل مختلفی از جمله ضعف در برابر مدل A برد کمتر و … مقرون به صرفه تشخیص داده نشد و این طرح لغو شد .
AIM.54 C:
این مدل را میتوان نمونه ی ارتقاع یافته ی موشک AIM.54 A خواند . از جمله به روز رسانی های این مدل نسبت به مدل پایه دقت شلیک بالا تر ، جنگ الکترونیک قوی تر و قفل راداری زود تر اشاره کرد این نمونه در سال 1986 وارد خدمت شد .
AIM.54 ECCM:
که یک طرح ازمایشی تحقیقاتی بود که از جمله تفاوت های این مدل میتوان به قابلیت های بیشتر در جنگ الکترونیک و ضد اقدامات متقابل بسه بودن محفظه ی موتور که باعث یشد سرعت موشک برابر با سرعت هوای پیرامون خود شود این موشک تنها یک طرح ازمایشی بود و در سال 1988 تعدادی از انها به منظور های گوناگون شلیک شد .


Sea Phoenix :
این پروژه یک پیشنهاد برای استفاده بر روی ناو های ایالات متحده برای جایگزینی با نمونه ی دفاع نقطه ای Sea Sparrow و یا یک نمونه ی دفاعی برد متوسط شبیه سیستم سام در بعضی از کشتی های نظامی شرقی برای ناو هایی که مانند ناو های هواپیما بر غیر مجهز به سیستم های دفاعی ضد هاوایی قدرتمند . پروژه به این صورت بود که سه لانچر 12 تایی از این نوع موشک را در قسمتهای مختلف کشتی نسب کنند و با کمک نمونه ای اصلاح شده از رادار AGW.9 که به منظور هدایت موشک در نظر گرفته شده بود هدایت شود. با این که این طرح دفاعی نسبتا موفقی بود اما در نیمه های ازمایش خود در دهه 70 میلادی به دلایل سیاسی و کمبود بوجه لغو شد.

تجربه های جالب …
در تستی که در ایران در سال 1979 انجام شد هواپیمای بی سرنشین از فاصله ی 212 km مورد هدف واقع شد !
در جریان جنگ خلیج فارس در 5 ژانویه ی 1999 یک تامکت امریکایی دو تیر موشک به سمت MIG.25 عراقی شلیک کرد هر دو موشک در راکت موتور ها دارای نقص فنی شدند و MIG.25 خوش شانس فرار کرد .
در 9 سپتامبر سال 1999 یک تامکت دیگر یک تیر موشک AIM.54C را به سمت یک فروند MIG.23 شلیک میکند از شانس خلبان میگ موشک با یک اشکال کوچک و البته با مانور سریع خلبانی میگ گمراه میشود و با زمین برخورد میکنو و میگ عراقی این بار هم فرار میکند.
در جریان جنگ ایران و عراق تامکت های ایرانی به طور گسترده از این موشک به ضد جنگنده های عراقی استفاده کردند و رکورد های جالبی از خود به جا گذاشتند که میتوان به شکار بیش از یک جگنده با تنها با شلیک یک تیر موشک دور برد ترین شکار هوایی از فاصله 150 km شکار چند جنگنده ی میراژ در یک پرواز و … اشاره کرد(البته این روایت قابل اعتماد نیست) .

1937445_1481240828787839_3166383058537837279_n

برای خواندن مقاله ای با نام نگاهی دیگر به موشک فونیکس اینجا را کلیک کنید
مشخصات…
نوع : موشک دور برد هوا به هوا
کمپانی سازنده : هیوز و ریتون
هزینه ی هر تیر موشک : 477$ البته بسته به نوع و سال ساخت
طول : 4 متر
وزن : 450 تا 470 در مدل های مختلف
قطر خروجی نازل : 38 سانتی متر
برد : 190 کیلومتر
سقف پرواز : 30کیلومتر
ارتفاع پروازی : 24 کیلو متر
سرعت : 4680کیلومتر بر ساعت
نوع هدایت : هدایت نیمه فعال و فعال راداری در کنار هم
وزن کلاهک انفجاری : 61 کیلوگرم
نوع کلاهک : فیوز مجاورتی / انفجار قوی / ایجاد ترکش
سال ساخت : 1974
تاریخ خروج از خدمت در ایالات متحده : نیروی دریایی امریکا (از خدمت خارج شده است)،نیروی هوایی ایران

 

نوشته های مشابه

‫2 نظرها

  1. سلام آقای تارخ آیا ایران میتونه یک رادار غیر فعال روی موشک فکور نصب کنه و ازش به عنوان موشک ضد رادار استفاده کنه

دکمه بازگشت به بالا
بستن
بستن