بمب هدایت ماهواره ای بالدار روسی UMPK
بمب هدایت ماهواره ای بالدار روسی که برای اولین بار در اوکراین استفاده شد
روس ها در شش ماه نخست آغاز جنگ بر ضد اوکراین تلفات زیادی در زمینه هوایی دادند دست کم ۵۰ جنگنده از جنگندههای قدیمی چون سوخو ۲۵ گرفته تا جنگندههای مدرنی چون سوخوی ۳۵ و ۳۴ را از دست دادند . این جنگندهها در اکثر موارد توسط سامانههای پدافند کوتاه برد سرنگون شدند. زیرا روسها به شدت برای حمله به اهداف زمینی متکی به تسلیحات غیر هدایت شونده چون راکت راکتهای اس8 و اس ۱۳ و بمبهای سقوط آزاد سری فاب بودند
در چنین شرایطی خلبانان روس باید تا نزدیکی هدف پیش میرفتند و طی یک مانور دست به پرتاب بمبها و راکتهای خود میزنند که آنها را حتی در معرض آتش موشکهای شانه پرتابی چون استینگر و ایگلا قرار میداد .افزایش تلفات هوایی نیروی هوای روسیه باعث شد تا روسها دست از پشتیبانی نیروی زمینی خود بردارند و نتیجه آن نیز هم اکنون بعد از دو سال در میدان جنگ مشخص است. روسها همچنان درگیر جنگ با اوکراین هستند در حالی که دومین ارتش بزرگ جهان حساب میشوند
روس ها هنگامی که دست از پشتیبانی نیروی زمینی خود برداشتند تلاش در حمله و ضربه به اهداف زیربنایی پدافندی و نظامی اوکراینیها در عمق خاک این کشور زدند. آنها در مرحله اول صدها موشک بالستیک و کروز زراتخانههای خود را شلیک کردند ولی طی یک سال اول تعداد زیادی از این موشکها شلیک شد و انبارهای آنها خالی شد به شکلی که آنها مجبور شدند از موشکهای بالستیک قدیمی توچکا ، که در انبار نگه داشته میشد و از خدمت خارج شده بود و یا از تبدیل موشکهای ضد کشتی مافوق صوت خا ۲۲ در نقش حمله به زمین استفاده کند(امروزه انها حتی در حال تبدیل موشک های پدافندی اس300 با نصب کیت هدایت ماهواره ای برای انجام عملیات هوا به زمین هستند). در نهایت آنها به سراغ ایران رفتند و از آن پهپاد انتحاری شاهد خریداری کردند
موشکهای بالستیک و کروز آنها گران قیمت بود و حمله روزانه را جواب نمیداد .پهپادهای شاهد نیز دقت کم و کلاهک کوچکی داشتند (حدود ۴۰ کیلوگرم) از طرفی شکار آنها نیز به دلیل سرعت و صدای بالا راحت بود از این رو روس ها به سر گزینه اول یعنی بمباران هوایی رسیدند ولی نه با بمبهای غیر هدایت شونده
روس ها از زمان جنگ سرد دارای تسلیحات هواپرتاب هدایت شونده بودند .انواع بمبها و موشکهای هدایت اپتیکی و لیزری، ولی به شکل سنتی به دلیل بودجه محدود روسها مقدار کمی از این تسلیحات تولید کردند و از طرفی تسلیحات هواپرتابی چون بمبهای اپتیکی و یا لیزری کاب ۵۰۰ عملاً برای سطح تهدیدات و پدافند دهه 70 و 80 میلادی ساخته شده بود. این تسلیحات در بهترین حالت دارای بیشترین برد ۲۰ کیلومتر هستند که عملاً هواپیما را در مقابل پدافند برد متوسط آسیب پذیر میکند .
در کل بمبهای هدایت لیزری و اپتیکی اگرچه دقت بالایی دارند ولی برای مناطقی است که پدافند هوایی در آنجا سرکوب شده باشد و روس ها که نیروی هوایشان ناتوان در نابودی نیروی هوایی اوکراین و پدافند هوایی اوکراین است به شکلی که با گذشت نزدیک دو سال از این جنگ همچنان پدافند هوایی اوکراین فعال و نیروی هوایش پرواز میکند ، نمیتوانند چندان از این سلاحهای اپتیکی و لیزری استفاده کنند از این رو روس ها به فکر ساخت بمبهای هدایت ماهوارهای بالدار افتادند
سامانههای هدایت لیزری و اپتیکی دارای ایراد مشخصی هستند. در سامانههای اپتیکی شما باید آنقدر به هدف نزدیک شوید تا با دوربین سر بمب هدف را کسب و بر روی آن قفل کنید و یا در سلاحهای هدایتی لیزری نیز باید آنقدر به هدف نزدیک شوید تا با دوربین غلاف نشانه گذاری لیزری هدف را کسب بر روی آن قفل کنید. از این رو عملاً برد این سلاحها به زیر ۲۰ کیلومتر محدود میشود ، اگرچه برخی از موشکها و بمبهای هدایت اپتیکی را میتوان قفل نشده پرتاب کرد، تا با کمک ارسال تصاویر سر دوربین سلاح به هواپیما وقتی هدف را اپراتور دید بر روی آنها قفل و با آنها درگیر شوید که این به معنای توان درگیری در برد زیاد است حتی در برد بیش از ۱۰۰ کیلومتر، ولی این سلاحها نیز گران هستند برای نمونه روسها خود موشک خا59 را در زراتخانه خود دارند که بیش از 250 کیلومتر برد دارند و دارای سیستم اپتیکی است
در اوایل سال ۲۰۲۳ اولین تصاویر از یک بمب بالدار هدایت ماهواره روسی منتشر شد .هدایت ماهواره مشکل برد را ندارد زیرا نه نیاز به دیدن هدف است و نه نیاز به هدایت از منبع خارجی بعد از پرتاب، از این رو هدایت ماهواره بهترین گزینه است. روس ها از دهه گذشته سری هدایت ماهواره بمب کاب ۵۰۰ را توسعه دادند اگرچه به تعداد محدود تولید شد ولی همین بمب نیز در بهترین حالت حدود ۲۵ کیلومتر برد داشت
روسها تصمیم گرفتند تا به سبک غربیها از جمله بمب جیدم نسخه ER که نسخه برد بلند بمب جیدم ساخت آمریکا است ساخت یک کیت و نصب روی بمبهای غیر هدایت شونده سقوط آزاد بر روی ان، آن را تبدیل به یک بمب هدایت ماهوارهای با برد چند ۱۰ کیلومتر بکنند
کیت جدید در روسیه UMPK شناخته می شود.
البته ساخت بمب بالدار هدایت ماهواره ای برد بلند در روسیه در سال ۲۰۰۲ اولین بار آغاز شد، زمانی که یک شرکت روسی تصمیم به توسعه یک کیت هدایت ماهوارهای با نام ام پی کی گرفت که تا ۲۰ کیلومتر برد داشت کیت مورد نظر دارای سیستم هدایت اینرسی بود و دقت آن حدود 50 متر بود که بسیار کم بود.
یک نسخه هدایت ماهواره آن بر اساس ماهواره گلناس نیز توسعه یافت که دارای برد ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر بود
این بمب در روسیه مورد آزمایش قرار گرفت و با نام کیت بازالت شناخته شد و در زیر بدنه دارای بال برای گلاید کردن روی هوا تا رسیدن به هدف بود ولی تولید نشد و هرگز به خدمت گرفته نشد .دلیل آن این بود که روسها هیچ جنگ بزرگ را در پیش نمیدیدند و دوم اینکه بسیار ارزان بود و سازندگان سلاح در روسیه ترجیح میدادند برای کسب درآمد بیشتر سلاح هوا پرتاب گران قیمت بسازند تا یک کیت ارزان
سرانجام بعد از سرنگون شدن دهها هواپیمای روسی توسط اوکراینیها روسها تصمیم گرفتند تا نسخهای از بازارلت را با نام یو ام پی کی توسعه دهند
یو ام پی کی تاکنون بر روی بمبهای فاب ۵۰۰ دیده شده. کیت به روی بدنه بمب جوشکاری میشود این یکی از ایرادات این کیت نسبت به کیت جیدم آمریکایی است .کیت جیدم به بمبهای سقوط آزاد سری مارک آمریکایی به وسیله پیچ متصل میشود و کاملاً قابل جدا شدن است ولی کیت روسی به بمب جوشکاری میشود و دیگر قابل جدا شدن نیست
کیت دارای بالچههای جمع شونده است و کیت هدایت Kometa-M استفاده میکند که یک کیت هدایت برای دریافت امواج گلناس و همچنین جی پی اس است .این کیت برای هدایت پهبادهای شناسایی روسی ساخته شده که روی این بمب نیز نصب شده است. دو بالچه توسط یک فنر جمع نگهداشته می شود که بعد از پرتاب جدا شده و تقریباً زاویه ۸۵ درجه قرار میگیرند. فیوز بمب بلافاصله بعد از جدا شدن بمب از هواپیما فعال میشود .این یک ایراد این بمب نسبت به جیدم آمریکایی است .در بمب جیدم بمب تا بالچه کاملاً باز نشود و مقداری در آسمان پرواز نکند، فیوز فعال نمیشود .مشکل بمب روسی این است که حتی اگر بمب رها شده و بالچهها باز نشوند باز فیوز فعال شده و اگر بمب سقوط کند و به زمین بخورد و منفجر میشود .این یک ایراد بزرگ است زیرا ممکن است بمب به دلیل بردی که دارد بر فراز سرزمین خودی و یا نیروهای خودی رها شود تا بعد از گلاید کردن به دشمن برسد
این عیب در ۲۰ آوریل سال 2023 باعث شد که یکی از این بمبها بعد از پرتاب بالچش باز نشود ولی بر روی شهر بلگورود روسیه سقوط کند زیرا بمب بر فراز این شهر رها شده بود تا به خاک اوکراین برسد
مجموعه کیت در مرحله اول به بمب فاب ۵۰۰ نسخه ام ۶۲ نصب شد. بمب فاب ۵۰۰ یک بمب ۵۰۰ کیلوگرمی روسی که در جنگ جهانی دوم طراحی شد ولی بعد از جنگ دوم به خدمت گرفته شد. نسخه ام ۶۲ آن در سال ۱۹۶۲ وارد خدمت شد که هم اکنون نیز فراگیرترین بمب هواپرتاب روسها می باشد. بمب ۵۰۰ کیلوگرم وزن دارد که ۳۰۰ کیلوگرم آن را بخش انفجاری آن تشکیل میدهد که ۲۱۳ کیلوگرم آن را مواد انفجاری است . بمب پر پسا است و کافیست با یک نگاه به آن و قیاس آن با سری مارک آمریکایی متوجه شوید که به دلیل شکل بخش جلوی آن پسای بیشتری را ایجاد میکند. برای نمونه بمب مارک ۸۳ که تقریباً دارای وزن مشابه است در صورت پرتاب در ارتفاع بالا تا ۲۷ کیلومتر برد دارد ولی این بمب در همین شرایط ۱۹ کیلومتر برد دارد .این مسئله باعث شده تا ترکیب کیت یو ام پی کی با بمب فاب ۵۰۰ ام ۶۲ دارای برد ۶۰ تا ۶۵ کیلومتر باشد در حالی که جیدم -ایی ار تا ۸۰ کیلومتر برد دارد
در اولین ماه سال ۲۰۲۴ میلادی روسها از نسخه جدید از این بمب که در واقع همین کیت بر روی بمب ۱۵۰۰ کیلوگرمی بود رونمایی کردند.. در تصاویر این کیت بر روی یک بمب یک و نیم تنی در مرکز بدنه سوخو ۳۴ در بین دو ورودی هوا نصب شده بود.. بمب ۱۵۰۰ کیلوگرمی قدرت انفجار بسیار بالاتر از بمب قبلی ۵۰۰ کیلویی دارد و کلاهک جنگی آن به ۱۲۰۰ کیلوگرم میرسد. به دلیل اینکه این بمب باید گلاید شود و وزن آن نیز دست کم یک تن سنگینتر از بمب قبلی است برد آن بسیار محدودتر شده به شکلی که برخی منابع میگویند برد آن حدود ۳۵ کیلومتر است اگرچه هنوز به شکل رسمی برد آن عنوان نشده است
در مرحله سوم روسها در سال 2024 روسها بمب خوشهای RBK-500 ShOAB-0.5 را نیز به کیت هدایتی بالدار UMPK مجهز کردند. هر یک از این بمبها حاوی 565 بمبچه ShOAB-0.5 است که از نوع به شدت انفجاری ترکشزا بوده و ضدنفر هستند. هر بمبچه 304 ترکش فولادی درون خود دارد.
دقت این بمب بین ۱۰ تا ۱۵ متر عنوان شده این بمب به شکل مشخص دقت کمتر از نسخههای آمریکایی با دقت حدود ۵ متر دارد که طبیعی است سیستم هدایت ماهواره روسها یعنی گلناس به شکل سنتی دقت کمتری نسبت به نسخههای آمریکایی دارد زیرا هم ماهوارههای قدیمیتری دارد هم تعداد آنها کمتر است با وجود این همین دقت نیز برای انهدام اهدافی چون ساختمانها کاملاً کفایت میکند
هواپیماهای نسل چهار و نیم روسی چون سوخو 30 و 34 و 35 میتوانند این بمب را پرتاب کنند .اگرچه تاکنون این بمب تنها از سوخو ۳۴ و ۳۵ افکنده شده که بزرگترین حامل آن همان سوخوی ۳۴ است که تا ۶ عدد از این بمب را میتواند با خود حمل کند و تصاویر زیادی از پرتاب همزمان ۶ عدد از این بمب توسط این هواپیما وجود دارد. با وجود این یکی از مشکلات روسها در این است که تعداد ناوگان هواپیماهایی که این بمب را حمل میکنند محدود است .روسها حدود 200 فروند سوخو30 و 34 در دست سر دارند که این بمب را حمل میکند، بخشی از این ناوگان در مراحل مختلف تعمیر و نگهداری به دلیل جنگ ۲ ساله فرسایشی در اوکراین است و از این رو بر اساس گفته منابع اوکراینی معمولاً کمتر از ۵۰ هواپیما برای پرتاب این بمب در دسترس روسها همواره وجود دارد(البته این به این معنی نیست که 150 جنگنده در دست تعمیر است بلکه همه ناوگان برای عملیات در مرز اوکراین نیستند )
بمب یو ام پی کی با وجود همه مشکلاتش یک گزینه ارزان و با دقت مناسب برای حمله روسها به اهداف اوکراین دست کم در نزدیکی خط مقدم است. نیروی هوایی روسیه بخ شکل معمول پرواز عمقی در خاک اوکراین ندارد و اهداف حیاتی معمولاً با پرتاب موشک از بین میرود.برای همین هم روسا هرگز با این بمب به هیچ هدفی در عمق اوکراین حمله نکردند و معمولاً برای زدن برخی از اهداف نهایتاً در برد ۱۵۰ کیلومتری خط مقدم مورد استفاده قرار گرفته. بسیاری از موارد این بمب حتی بر فراز شهرهای خود روسیه در نزدیکی مرز پرتاب شده دلیل این مسئله این است که پوشش ماهواره روسها در عمق خاک اوکراین کم است از طرفی استفاده اوکراینیها از اختلالگرهای ماهوارهای باعث شده تا دقت تسلیحات هدایت ماهواره روسها کاهش پیدا کنند که این بمب نیز یکی از این موارد است
مقالات مشابه
تسلیحات هواپرتاب موجود در ایران
بمب های هدایت هدایت شونده ساخت چین
