شوروی از دهه ۱۹۷۰ کار بر روی موشکهای کروز ضد کشتی با سرعت صوت را آغاز کرد.برخی از این موشکها دارای سرعت بیش از سه نیم ماخ در ارتفاع بالا بودند و در ارتفاع پایین تا دو ماخ نیز پیش میرفتند. از آنجایی که شوروی از نظر تعداد شناورهای جنگی قابل قیاس با ایالات متحده نبود و دست کم مانند ایالات متحده بیش از ۱۰ ناو هواپیمابرنداشت، تصمیم بر این گرفته بود که با ساخت موشکهای ضد کشتی مافوق صوت و شلیک آنها به تعداد زیاد بتواند دست کم در این بخش ضعف خود را جبران کند.
موشکهای مافوق صوتی که در ارتفاع پایین پرواز میکردند میتوانستند خود را در انحنای زمین پنهان کنند و به شکل غافلگیر کننده به دشمن حمله کنند و سیستمهای ضد موشک دفاع هوایی ناوهای غربی نیز فرصت کمی برای مقابله با آنها داشتند .این سنت روسها از سالهای ۲۰۱۰ به بعد با دنبال کردن طرحی برای ساخت یک موشک هایپرسونیک که بیش از ۴ ماخ سرعت عملیاتی داشت ادامه یافت. موشک جدید که در ارتفاع بالا میتوانست با بیش از ۸ ماخ سرعت پیش رود با نام زیرکون شناخته میشود
در آوریل 2017، رسانه دولتی روسیه، تاس، گزارش داد که زیرکون در طول آزمایش پرواز به سرعت 8 ماخ( 9800 کیلومتر در ساعت؛ 2700 متر بر ثانیه) رسیده است. طبق گزارش ها، آزمایش پرواز دیگری در 10 دسامبر 2018 انجام شد که طی آن موشک نشان داد که می تواند به سرعت 8 ماخ برسد.
اعتقاد بر این است که 3M22 زیرکون یک موشک کروز هایپرسونیک و با قابلیت مانور دادن در فاز میانی است که از یک مرحله پیشرانه تقویتکننده با موتورهای سوخت جامد برای رساندن آن به سرعت بالای صوت استفاده می کند و پس از آن یک موتور اسکرم جت با سوخت مایع (معادل سوخت جت JP-10) در مرحله دوم آن را به سرعتهای هایپرسونیک میرساند. موتور اسکرم جت نسخه از موتور رمجت است .در موتور رمجت موتور به سرعتی میرسد که هوا را از سمتی وارد خود کرده و بعد از یک مجرای فشرده رد کرده سوخت در آن ترکیب شده و به احتراق در میآید و بعد از خروجی موتور خارج میشود در موتور رمجت هیچ فن یا کمپرسوری وجود ندارد ولی زمانی که هوا وارد موتور میشود سرعت آن به زیر صوت کاهش پیدا میکند تا با سوخت مخلوط شود ولی در موتور اسکرام جت هوا با سرعت صوت وارد محفظه احتراق میشود که سرعت بیشتری را ایجاد میکند
تا کنون تصویری از خود موشک به شکل واقعی نشان داده نشده ولی تصاویر گرافیکی ان بسیار توسط روسها به نمایش در امده.. موشک دارای دماغه ای اردکی با ورودی هوا در زیر بدنه است و از بوستر خروجی با تعداد بالچه تعادل استفاده میکند
برد این موشک 250 تا 500 کیلومتر در سطح پایین و تا 740 کیلومتر در یک مسیر نیمه بالستیک تخمین زده میشود البته بر اساس گفته رسانههای روسی بیشترین برد این موشک به ۱۰۰۰ کیلومتر نیز میرسد.سیستم هدایت موشک هنوز ناشناس است و در مورد ان هیچ چیز گفته نشده ولی احتمالا دارای سیستم هدایت ترکیبی مثلا سیستم هدایت رادار فعال برای درگیر با شناور های جنگی و سیستم هدایت ماهواره ای برای حمله به اهداف زمینی است
سرعت بالای این موشک به احتمال زیاد ویژگیهای نفوذ هدف بهتری نسبت به موشکهای کروز مادون صوت سبکتر مانند تاماهاوک به آن میدهد. زیرکون که دو برابر سنگینتر و تقریباً یازده برابر سریعتر از تاماهاوک است، بیش از ۲۴۲ برابر انرژی جنبشی موشک تاماهاوک (≈۹ گیگاژول یا برابر با ۲۱۵۰ کیلوگرم TNT انرژی انفجاری) دارد. سرعت ادعایی 9 ماخ آن به این معنی است که سیستمهای دفاع موشکی موجود نمیتوانند آن را رهگیری کنند و دقت آن برای اهداف بزرگی مانند ناوهای هواپیمابر کشنده است.کلاهک این موشک حدود 300 تا400 کیلوگرم تخمین زده می شود. این میزان تقریبا دو برابر موشکهای ضد کشتی موجود است ولی به غیر این مطلب به دلیل سرعت برخورد بالا که تا ۶ برابر موشکهای ضد کشتی موجود مادون صوت است این موشک قبل انفجار نیز اثر تخریبی بسیار زیادی بر روی اهداف دریایی ایجاد میکند
البته سرعتی که در مورد آن صحبت میکنیم یعنی بالای ۸ ماخ در ارتفاع بالا یعنی در حدود ارتفاع ۲۲ کیلومتری از سطح زمین به دست میآید .یک مشکل که این موشک و البته دیگر موشکهای هایپرسونیک دارد این است که به دلیل ارتفاع بالای پروازی به سرعت توسط رادارهای پیش اخطار کشف میشود بعد در زمانی که میخواهند دست به مانور زده و ارتفاع خود را کاهش دهند سرعت به ۵ تا ۶ ماخ کاهش پیدا میکند. البته بدون شک همین سرعت نیز زمان واکنش را کم میکند ولی در نهایت سرعت لحظه برخورد کمتر از سرعت میانی پرواز است.طی جنگ اوکراین این موشک در مارس2024 توسط روسها بر ضد اهدافی در کیف استفاده شد. دست کم دو موشک توسط پاتریوت نسخه پک3 هدف قرار گرفت که لاشه ان به نمایش در امد ولی بر اساس داده رادار اوکراینها این موشک در فاز نهایی 5.5 ماخ سرعت داشت که با عدد ادعای روسها فاصله بسیار دارد از این رو به نظر می اید روسها در زمان معرفی این موشک در مورد این موشک بزرگنمایی کردند. این مسئله جدید نیست بعد از استفاده از موشک خا 47 به عنوان یک موشک هایپر صونیک دیگر روسها مشخص شد مشخصات اعلامی توسط روسها بیشتر از توان واقعی این موشک بوده است
البته در نهایت نهایت سرعت این موشک هرچه باشد تنها در ارتفاع بالا به دست می اید و در ارتفاع کم در نقش موشک ضد کشتی سینه مال(پرواز در نزدیکی سطح اب) نصف رقم بیشترین سرعت است
زیرکون را میتوان از سیلوی پرتاب عمود ناوچه های مدرن روسی شلیک کرد
در ژانویه 2023موشک 3M22 زیرکون برای اولین بار بر روی ناوچه کلاس امیرال گرشکو که ناو اصلی سری ناوچه های پروژه 22350 است شلیک شد.
از سال 2023، نبرد رزم ناو دریاسالار نخیموف از کلاس کیرف بعد از ارتقا مجهز به سیلو پرتاب عمود برای شلیک موشک اونیکس، کالیبر و زیکون شد.البته این ناو همکنون در دست ارتقا است و احتمالا تا سال 2026 نیز در دسترس نیست ولی قرار است مجهز به 72 سیلوی پرتاب عمود شود.
به نظر می رسد که زیرکون در نقش حمله زمینی در جنگ روسیه و اوکراین استفاده شده است. به ویژه در حمله به اوکراین در 7 فوریه 2024 استفاده شد.ولادیمیر پوتین در طول سخنرانی سالانه خود در مجلس فدرال تأیید کرد که موشک مافوق صوت زیرکون در جریان درگیری مورد استفاده قرار گرفته است.
در 25 مارس 2024، روسیه از دو موشک مافوق صوت زیرکون برای حمله به مراکز تصمیمگیری در مرکز کیف استفاده کرد. پرتابها از یکی از دو سایت کریمه: پایگاه موشکی Object 100 یا K-300P مستقر در کریمه انجام شد. منابع اوکراینی ادعا میکنند که هر دو موشک با موفقیت توسط سیستمهای دفاع هوایی رهگیری شدند و شواهد عکاسی از بقایای ادعایی موشک زیرکون بعداً توسط رسانههای اوکراین منتشر شد.
****عضویت در کانال تلگرام سایت جنگاوران برای آگاهی از آخرین اخبار نظامی و آخرین مقالات درج شده در سایت****
عبدالحمید تارخ
مقالات مشابه
