تاریخچه توسعه موشک بالستیک دانگ‌فنگ-۲۱ (DF-21) به دهه ۱۹۷۰ میلادی بازمی‌گردد، زمانی که چین در حال گذار از نسل نخست موشک‌های بالستیک خود یعنی خانواده دانگ‌فنگ-۲ و دانگ‌فنگ-۳ بود. در این دوره، ارتش آزادی‌بخش خلق (PLA) به‌دنبال سامانه‌ای با قابلیت تحرک بالا، سوخت جامد و زمان آماده‌سازی کوتاه‌تر نسبت به موشک‌های سوخت مایع قبلی بود. تجربه‌های فنی و عملیاتی از پروژه‌های اولیه مانند دانگ فنگ-3 و دانگ فنگ-4 به مهندسان مؤسسه هفتم آکادمی علوم دفاعی چین (که بعدها به آکادمی دوم صنایع فضایی چین یا CASIC تبدیل شد) کمک کرد تا پایه‌گذار نسل جدیدی از موشک‌های سوخت جامد شوند.
طرح توسعه DF-21 در اواخر دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و از ابتدا با هدف جایگزینی موشک‌های میان‌برد سوخت مایع DF-3 طراحی گردید. در آن زمان، تهدیدات استراتژیک اتحاد شوروی و نیاز چین به بازدارندگی هسته‌ای متحرک عامل اصلی پیشبرد پروژه بود. به‌ویژه پس از درگیری‌های مرزی چین و شوروی در سال ۱۹۶۹، پکن به این نتیجه رسید که توان موشکی ثابت و وابسته به سوخت مایع در برابر حملات پیش‌دستانه آسیب‌پذیر است و باید سامانه‌ای با زمان واکنش سریع و قابلیت استقرار جاده‌ای در اختیار داشته باشد.
نخستین نمونه‌های آزمایشی DF-21 در اوایل دهه ۱۹۸۰ ساخته شد و پرتاب‌های اولیه آزمایشی در سال‌های 1985 تا 1986 انجام گرفت. بنا به گزارش منابع غربی ، نخستین پرتاب موفق آن در سال ۱۹۸۵ در مرکز پرتاب موشکی تای‌یوان انجام شد. در سال 1987 موشک به‌طور رسمی در رژه‌های داخلی معرفی و چند سال بعد، در حدود سال ۱۹۹۱، به‌عنوان بخشی از توان رزمی نیروی دوم توپخانه ارتش چین که اکنون نیروی موشکی PLA نام دارد وارد خدمت شد.
موشک DF-21 به‌عنوان نخستین موشک بالستیک سوخت جامد چین با برد متوسط، نقطه عطفی در دکترین بازدارندگی چین محسوب می‌شد. این موشک توانست محدودیت‌های لجستیکی سامانه‌های سوخت مایع را از میان بردارد و قابلیت جابه‌جایی سریع روی شاسی‌های متحرک را فراهم کند. در واقع، نیاز به بقاپذیری بالاتر در برابر حملات پیش‌دستانه، سرعت آماده‌سازی بیشتر، و امکان استقرار در مناطق وسیع داخلی چین بدون اتکا به پایگاه‌های ثابت، مهم‌ترین دلایل توسعه DF-21 بود.
در دهه‌های بعد، خانواده DF-21 به پایه اصلی زرادخانه موشک‌های میان‌برد چین تبدیل شد و گونه‌های متعددی از آن شامل DF-21A، DF-21C و نسخه ضدکشتی DF-21D توسعه یافت که هرکدام پاسخ‌گوی نیازهای متفاوت از بازدارندگی هسته‌ای تا مأموریت‌های تهاجمی متعارف بودند.
موشک دانگ فنگ 21 یک موشک میان‌برد (MRBM) کامیون سوار قابل حمل است که در طراحی پایه‌اش دو مرحله‌ای و تماماً با پیشرانهٔ سوخت جامد تولید شده است؛ این ویژگی، کاهش زمان آماده‌سازی، قابلیت تحرک بالا و افزایش بقاپذیری در برابر حملات پیش‌دستانه را برای نیروی موشکی چین فراهم می‌آورد.
معمولاً نسخه‌های پایه DF-21 از معماری دو مرحله‌ای استفاده می‌کنند که هر دو مرحله از سوخت جامد بهره می‌برند؛ پس از سوزش مراحل و قرارگیری در مسیر بالستیکی، واحد برگشتی/کلاهک (RV) از بدنه جدا شده و وارد فاز بازگشت جو می‌شود. در نسخه‌های متعارف و هسته‌ای کلاهک معمولاً تکی است اگرچه ممکن است از کلاهک چندکانه نیز استفاده بکند
نسخه‌های اولیه اساساً بر هدایت اینرسی (INS) متکی بودند که دقت ان را در محدودهٔ چندصد متر قرار می‌داد؛ در نسل‌های بعدی ترکیب INS با سامانه‌های ناوبری ماهواره‌ای (به‌ویژه BeiDou سیستم ماهواره هدایت چینی و هدایت ترمینال فعال (راداری/ترکیبی) دقت را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشید. برای نسخه دانگ فنگ21 سیستم اینرسی بود ولی در نسخه A و C سیستم هدایت ماهواره ای نیز به ان افزوده شد ,و در نسخه D این موشک گزارش‌شده که هدایت ترمینال فعال یا نیمه‌فعال برای اصلاح موقعیت نهایی و قفل بر هدف دارد؛ در DF-21D ادعا می‌شود که کلاهک از توان قابلیت مانور در فاز میانی (MaRV) و حسگرهای فعال برای یافتن و قفل بر هدف متحرک برخوردار است
مطابق ارزیابی‌های منابع تحلیلی غربی، برد نسخه‌های پایه در حدود ۱,۵۰۰–۲,۱۵۰ کیلومتر گزارش شده ، ارقام دقیق بسته به نسخه ها فرق دارد ،مثلاً DF-21/DF-21A حدود 1,770–2,150 کیلومتر در برخی تخمین‌ها؛ DF-21D اغلب حول 1,500 کیلومتر ذکر می‌شود.سرعتِ اوج در فاز بازگشت در ارتفاع بالا می‌تواند روی چند ماخِ بالا تا ماخ 8 تا10 یا بیشترباشد، اما در لایهٔ غلیظ‌تر جو و در لحظات نهایی به‌دلیل مقاومت هوا سرعت کاهش می‌یابد و برخی تحلیل‌ها سرعت میانی مؤثر را در محدودهٔ تقریباً ماخ 2–5 برآورد کرده‌اند؛این کاهش سرعت نهایی و نیز پدیدهٔ یونیزه‌شدن اطراف کلاهک تا لحظاتی امکانِ قفل‌کردن حسگرهای اپتیکی/راداری را محدود می‌کند. این ترکیب از سرعت بالا در مرحلهٔ بازگشت و کاهش قابل‌توجه در لحظاتِ نهایی، هم فرصتِ محافظت برای مدافع و هم چالشِ محدود برای سنسورها و زمانِ پاسخِ مهاجم ایجاد می‌کند
دقت گزارش‌شده در منابع باز متنوع است، نسخه‌های بسیار اولیه را در محدودهٔ 300 تا 500 متر براورد ، نسخه‌های میانی (DF-21A/C) با به‌کارگیری ناوبری ماهواره‌ای و اصلاحات ترمینال دقت را به چند ده تا چند صد متر کاهش داده‌اند، و برخی تخمین‌ها برای نمونه‌های پیشرفته‌تر دقت نزدیکِ چند ده متر یاد می‌کنند. نسخهٔ ضدکشتی (DF-21D)، برای هدف‌گیری ناوها، تکیه به ترکیبی از MaRV، حسگرهای ترمینال فعال و زنجیرهٔ اطلاعاتیِ هم‌زمان دارد که دقتِ نهایی را تعیین می‌کند؛ اما تحلیلگران هشدار می‌دهند که مؤلفه‌های به‌روزرسانی اطلاعات (پایش لحظه‌ای محل کشتی، یکپارچگی ارتباطات، تاب‌آوری در برابر جنگ الکترونیک) معمولاً بزرگ‌ترین محدودیت عملیاتی برای دستیابی به دقت نظریه‌ای هستند.
نسخه‌های اولیهٔ DF-21 برای نقش هسته‌ای/متعارف طراحی شده‌اند؛ برآوردها برای وزن کلاهک در نسخه‌های پایه حدود ۵۰۰–۶۰۰ کیلوگرم است که امکان نصب کلاهک هسته‌ای یا کلاهک متعارف سنگین را می‌دهد. در دانگ فنگ21 دی به‌طور عمومی به‌عنوان حامل یک کلاهک مانورپذیر و مجهز به حسگر توصیف می‌شود؛ اما مشخصات دقیق توان انفجاری، ساختار نفوذی/متلاشی‌شونده و آرایش داخلی کلاهک‌ها در منابع باز به‌صورت قطعی منتشر نشده است
موشک DF-21 بر روی TEL نیمه‌تریلر سه‌محوره نصب شده است که توسط یک کشندهٔ HY473 نوع 82 با پیکربندی ۶×۶ کشیده می‌شود. مجموعهٔ نوع 82 HET شامل یک کشندهٔ Hanyang Special Vehicle Works HY473 6×6 و یک نیمه‌تریلر سه‌محورهٔ HY962 است. کشندهٔ HY473 دارای یک وینچ دوگانه در پشت کابین راننده است و چندین گونهٔ مختلف از آن توسعه یافته‌اند. این خودرو دارای کابینی با کنترل جلو است که می‌تواند برای دسترسی به موتور به جلو خم شود و کابین به حد کافی جادار است تا تخت‌خواب‌های کوچکی پشت صندلی‌ها را در خود جای دهد. دو درام وینچ در پشت کابین برای بارگذاری و تخلیه قرار گرفته‌اند. کشند HY473 می‌تواند با حداکثر سرعت ۶۴ کیلومتر بر ساعت حرکت کند. این خودرو با یک موتور KHD F 12 L 413F به قدرت ۳۵۵ اسب‌بخار با 2500 دور دقیقه مجهز شده است. نیمه‌تریلر HY962 دارای سه محور و مجموعاً ۱۲ تایر است. دو تایر یدکی بر روی اتصالات بالای گردنۀ اتصال (gooseneck) نگهداری می‌شوند. دو پایهٔ تثبیت‌کننده در انتهای جلویی سکوی بار قرار دارند که هنگام جدا شدن کشنده می‌توان آنها را به زمین پایین آورد تا تریلر تکیه‌گاه لازم را داشته باشد. ظرفیت بار مفید تریلر تا ۵۰,۰۰۰ کیلوگرم اعلام شده است.
نسخۀ DF-21C بر روی خودروی تحرک‌پذیر WS-2500 (TEL) 10×10 نصب است؛ همین شاسی در نسخۀ DF-21D نیز به‌کار می‌رود تا بقاپذیری سیستم را با امکان حرکت در خارج از جاده افزایش دهد و مکان‌یابی آن را دشوارتر سازد. حداکثر ظرفیت بار این کامیون ۲۸ تن است.
یکی از مزیت‌های اصلی سوخت جامد و لانچرهای متحرکِ ، کاهش چشمگیر زمان آماده‌سازی نسبت به سامانه‌های سوخت مایع است؛ منابع نظامی غربی می‌گویند که واحدهای DF-21 می‌توانند در چارچوب زمانی تاکتیکی (معمولاً از چند دقیقه تا چند ساعت، وابسته به میزان هشدار، وضعیت نگهداری و پروسیجرها) برای شلیک آماده شوند. با این حال، زمان واقعی واکنش تا حد زیادی بستگی به زنجیرهٔ شناسایی و تصمیم‌گیری فرماندهی و هم‌چنین وضعیت پشتیبانی لجستیکی و ارتباطی دارد و معمولاً اعداد دقیقِ عملیاتی طبقه‌بندی‌شده‌اند
تحلیلگران غربی بر چند محدودیت عملیاتی مهم تأکید می‌کنند: الف) «زنجیرهٔ کشتن» برای نسخه‌های ضدکشتی پیچیده و نیازمند گردش مداوم اطلاعات دقیق از محل هدف است — اگر این زنجیره توسط جنگ الکترونیک، ضدماهواره‌ها، یا روش‌های متقابل قطع یا مختل شود، اثربخشی موشک کاهش می‌یابد؛ ب) سرعتِ ترمینال کاهش‌یافته در لایهٔ پایین‌تر جو بازهٔ زمانی را برای قفل و هدایت حسگرها کاهش می‌دهد و امکان فرار یا جابجایی هدف وجود دارد؛ ج) سامانه‌های دفاع موشکی منطقه‌ای و کشتی‌های مجهز به پدافند نقطه‌ای و لایه‌ای می‌توانند ریسک اصابت را پایین بیاورند — گرچه رهگیری موشک‌های MaRV در فاز ترمینال فنی دشوار است و بستگی به زمان واکنش و توان سیستم‌های رهگیر دارد
خانواده موشک‌های دانگ‌فنگ-۲۱ (DF-21) یکی از گسترده‌ترین و متنوع‌ترین سری‌های موشک‌های بالستیک چین به‌شمار می‌آید که در طول بیش از چهار دهه توسعه، گونه‌های گوناگونی از آن برای مأموریت‌های هسته‌ای، متعارف و ضدکشتی طراحی شده‌اند. هر نسخه از این موشک، با توجه به تغییرات در سامانه‌های هدایت، برد، دقت و نوع کلاهک، پاسخی به نیازهای متغیر استراتژیک و عملیاتی چین بوده است.
نسخه پاییه DF-21
نخستین مدل این خانواده است که در اواخر دهه ۱۹۸۰ وارد خدمت شد.
- نوع مأموریت: بازدارندگی هسته‌ای.
- برد: حدود ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلومتر.
- کلاهک: تک‌مرحله‌ای با توان حمل کلاهک هسته‌ای به قدرت تقریبی ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلوتن.
- سیستم هدایت: اینرسیایی با خطای دایره‌ای احتمالی (CEP) در حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ متر.
- ویژگی اصلی: نخستین موشک بالستیک سوخت جامد متحرک چین که زمان آماده‌سازی بسیار کوتاه‌تری نسبت به مدل‌های سوخت مایع داشت.
موشک DF-21A
این نسخه در اواسط دهه ۱۹۹۰ معرفی شد و بهبودهایی در دقت و برد داشت.
- نوع مأموریت: بازدارندگی هسته‌ای متحرک.
- برد: تا ۲۱۵۰ کیلومتر.
- سیستم هدایت: هدایت اینرسیایی ارتقایافته با تصحیح مسیر از طریق به‌روزرسانی ماهواره‌ای احتمالاً از طریق سیستم موقعیت‌یابی Beidou .
- دقت : حدود ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر (بنا بر منابع غربی).
- ویژگی مهم: افزایش بقاپذیری، استقرار روی TEL با تحرک بالاتر و امکان استقرار در مناطق داخلی چین
موشک DF-21C
این نسخه در دهه ۲۰۰۰ میلادی برای مأموریت‌های متعارف و دقیق طراحی شد.
- نوع مأموریت: تهاجمی متعارف با دقت بالا.
- برد: حدود ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ کیلومتر.
- کلاهک: متعارف با قابلیت نفوذ در اهداف مستحکم یا خوشه‌ای.
- سیستم هدایت: ترکیبی از هدایت اینرسیایی، ماهواره‌ای (Beidou/GPS)، و اصلاح مسیر نهایی با سنسورهای اپتیکی یا راداری.
- دقت: حدود ۳۰ تا ۴۰ متر، به‌طوری که قادر است اهداف دقیق مانند باندهای فرود یا پناهگاه‌های زیرزمینی را منهدم کند.
- ویژگی کلیدی: پایه اصلی دکترین “حملات دقیق متعارف” چین در دهه ۲۰۱۰ شد.
نسخه ضد کشتی DF-21D
شاید معروف‌ترین عضو این خانواده، نسخه ضدکشتی یا Anti-Ship Ballistic Missile (ASBM) باشد که در اواخر دهه ۲۰۰۰ رونمایی شد و در غرب به “قاتل ناو هواپیمابر” شهرت یافت.
- نوع مأموریت: انهدام اهداف دریایی بزرگ، به‌ویژه ناوهای هواپیمابر آمریکا.
- برد: حدود ۱۵۰۰ تا ۱۷۰۰ کیلومتر.
- کلاهک: مانورپذیر (MaRV) با توان انجام تغییر مسیر در فاز نهایی برای اصابت دقیق به اهداف متحرک.
- سیستم هدایت: ترکیبی از هدایت اینرسیایی، داده‌های ماهواره‌ای، رادار فعال و لینک داده برای اصلاح مسیر در پرواز.
- دقت: کمتر از ۲۰ متر (در صورت پشتیبانی شبکه سنسورهای دریایی و فضایی).
- ویژگی منحصربه‌فرد: نخستین موشک بالستیکی در جهان با مأموریت اختصاصی ضدکشتی، که تهدیدی بزرگ برای ناوگان دریایی آمریکا در اقیانوس آرام محسوب می‌شود.
عبدالحمید تارخ
مقالات مشابه
موشک بالستیک قاره پیمای دانگ فنگ 5
موشک بالستیک قاره پیمای دانگ فنگ 41
