مهمات توپخانه برای قرنها غیر هدایت شونده بود و با کمک علوم ریاضی حالا چه با محاسبه دستی و چه امروزه رایانه برای هدف گیری دقیق شلیک می شد. این محاسبات برای تنظیم درست زاویه لوله توپ برای شلیک دقیق به هدف در مسافت های مختلف بود.اگرچه امروزه با امدن رایانه کنترل اتش بالستیک هدایت اتش بسیار دقیق شده است ولی حتی همکنون نیز دقت گلوله های توپ در برد بالا دارای دایره خطای 50 متر هستند البته این به این معنی نیست که حتما 50 متر خطا می روند بلکه ممکن است تا 50 متر از هدف خود دور بیفتند
از دهه 1970 با گسترش استفاده از سلاح هدایت لیزری از جمله در امریکا این فکر به وجود امد که بتوان مهمات توپخانه را نیز هدایت کرد. برای اولین بار ارتش امریکا در جنگ ویتنام از مهمات هدایت لیزری استفاده کرد که شامل بمب های هدایت لیزری بود که از هواپیماهای نیروی هوایی افکنده می شد.سلاح هدایت لیزری نشان داد دقت بالای دارد و حتی نسخه هواپرتاب ان زیر 3 متر دقت داشت از این رو از دهه 1970 تحقیقاتی در ارتش امریکا برای ساخت یک گلوله 155 م م هدایت لیزری شروع شد. اگرچه در ارتش های غربی مهمات های توپخانه بسیاری خدمت میکرد ولی گلوله155 م م عملا فراگیر ترین گلوله توپخانه در غرب و حتی جهان است زیرا نه خیلی کوچک است و نه خیلی بزرگ و قدرت مناسبی دارد
گلوله هدایت لیزری در واقع یک سلاح هدایت لیزری نیم خودکار است به این معنی که یک منبع خارجی که میتواند یک سرباز مجهز به یک نشان گذار لیزری باشد(چیزی اندازه یک سامسنت) و یا یک پهپاد و حتی یک بالگرد شناسایی سبک، امواج لیزر را روی هدف قرار داده، لیزر به هدف خوره و منعکس می شود و هدف را مشخص میکند.وقتی سلاح لیزری شلیک و یا پرتاب شد، کاونده سر ان به دنبال محل انعکاس امواج می رود که همان هدف است تا با ان برخورد کند . البته در این سیستم تا زمان برخورد سلاح به هدف باید لیزری روی هدف قرار داشته باشد
پروژه ارتش امریکا در دهه 1980 با صدها تست دنبال شد که شامل یک گلوله هدایت لیزری 155 م م با هشت بالچه جمع شونده بود که چهار بالچه در میانه بدنه و چهار بالچه در انتهای بدنه بود که بالچه های جلوی برای تثبیت و بالچه های عقبی برای هدایت بود. بدون شک داشتن این بالچه ها ان را با تمامی گلوله های توپ قبلی متمایز میکرد. در قسمت جلوی گلوله یک سیکر(کاونده) لیزری وجود داشت که میتواند تا 30 درجه را نیز در هر سمت پوشش دهد و لیزر بازگشتی از هدف را کسب کند. این مهمات در ارتش امریکا ام712 کاپرهد نام گرفت
ام712 دارای برد 3 تا 16 کیلومتر بود. در واقع مختصات هدف به شکل معمولی محاسب شده و گلوله لیزی مانند گلوله معمولی به سمت هدف شلیک می شود ولی در مرحله اخر در هنگامی که فرایند شیرجه را مهمات شروع میکرد کاونده هدف را کسب میکرد و با ان برخورد میکرد. این مهمات دارای دقت 3 متر بود ولی در اکثر شلیک ها با دقت یک متر به هدف خورد . مانند همه مهمات های توپخانه 155 م م ، خرج پرتاب از مهمات جدا بود وزن ان 62 کیلوگرم بود که شامل 6.6 کیلوگرم مواد انفجاری بود. در قیاس با گلوله 155 م م معمولی سنگین تر بود زیرا معمولا این مهمات ها بین40 تا 45 کیلوگرم وزن دارد که شامل 4 تا 7 کیلوگرم مواد انفجاری نیز هستند.
این مهمات در رزمایشات بسیار خوب نشان داد به شکلی که اهداف ثابت و متحرک را با دقت بالای میزد و از اواخر دهه 1980 به عنوان اولین مهمات هدایت شونده توپخانه در جهان رسما وارد خدمت شد وطی جنگ خلیج بارها استفاده شد و در چند ارتش نیز استفاده شد
در پی امریکا چندین کشور نیز به دنبال ساخت مهمات هدایت لیزری رفتند..روسها در دهه 1990 مهمات هدایت لیزری 152 م م کراسنپول را توسعه دادند که یک مهمات هدایت لیزری بود که اولین بار نیز در چچن استفاده شد .این سیستم اول برای شلیک از توپ152 م م اکاتسیا ساخته شد که دارای وزن50 کیلوگرم و 6.5 کیلو مواد انفجاری بود و تا 20 کیلومتر برد داشت ولی روسها در ادامه نسخه دارای پیشرانه راکتی این مهمات با برد 40 کیلومتر نیز توسعه دادند. این مهمات را میتوان با کمک سامانه مسافت یاب لیزری نصب شده روی تانک های روسی که برای هدایت موشک لوله پرتاب ضد تانک نیز است نیز هدفگیری کرد .روسها یک نسخه از این مهمات با کالیبر 155 م م را صادرات توسعه دادند
چین بر اساس نسخه روسی یک نسخه 155 م م با نام جی پی1 و جی پی6 ساخته که البته با نام عمومی جی پی155 نیز شناخته می شود
مهمات هدایت لیزری بسیار خوب بود ولی یک مشکل نیز داشت و ان نیز داستان نشان گذار لیزری است. هدف برای مهمات باید روشن باشد از طرفی در اب هوایی بد دقت این مهمات کاهش می یافت .. ولی مشکل اساسی همان روشن شدن هدف با لیزر بود.. یکی از مشکلات این بود که شما مثلا در عقبه دشمن که فردی برای نشان گذاری هدف نداشتید و از طرفی پرواز پهپاد هم همیشه برای نشان گذاری هدف میسر نبود از این رو ارتش امریکا از دهه 1990 با ورود اولین بمب های هدایت ماهواره که هم ارزان بودند و هم کارا، به دنبال ساخت مهمات هدایت ماهواره ای رفت
دو پروژه در این زمینه اجرا شد که یکی از انها با نام ایکسکالیبر شناخته می شود
ام982 ایکسکالیبر یک مهمات 155 م م هدایت ماهواره است که دارای نه بالچه در انتهای بدنه و چهار بالچه در جلو است که همگی نیز جمع شونده هستند. این گلوله در چندین مدل تا کنون ساخته شده که نسخه های جدید ان تا 50 تا 60 کیلومتر نیز به خوبی برد دارند و دقت انها به شکل میانگین طی تمرینات 2 متر بود و از سال 2007 طی رزم واقعی در عراق توسط ارتش امریکا به کار رفت و 92% انها دقیقا با دقت زیر دو متر به هدف خوردند اگرچه دایره خطای این سلاح 5 متر اعلام شده است. خود گلوله48 کیلوگرم وزن دارد که 8 تا 10 کیلوگرم ان بسته به مدل شامل مواد انفجاری است.اکسکالیبر در انواع مختلف ساخته شد که شامل کلاهک انفجار قوی ، تریموباریک هوا سوخت و خوشه ای ضد نفر است.البته این مهمات گران است همکنون هر تیر ان 68000 دلار قیمت دارد ولی به یک فرمانده تیپ اجازه میدوند بدون داشتن پشتیبانی هوایی تا برد اتش این گلوله هر هدفی را بزند و به دلیل توان تنظیم مهمات برای انفجار برفراز هدف، و یا نفوذ و بعد انفجار قدرت بالای دارد. البته زمانی قرار بود قیمت هر گلوله 4000 دلار باشد.همکنون ایکسکالبیر در چند ارتش خدمت میکند و حدود سی هزار گلوله ان توسط نیروی زمینی امریکا و تفنگداران دریای خریداری شده و بارها از ان استفاده شده است
مهمات هدایت ماهواره ای ایکسالیبر عالی است ولی قیمت ان بالا است از این رو شرکت Alliant Techsystems در امریکا یک کیت برای توپخانه توسعه داد. در واقع همان طور که شما تنها با نصب یک کیت هدایت ماهواره ای جیدم از یک بمب سقوط ازاد بمب هدایت ماهواره ای میسازید، این کیت نیز همین نقش را دارد
کیت جدید که با نام ام1156 نامیده می شود که در واقع به جای ماسوره سر گلوله توپ قرار میگیرد. در گلوله توپ ماسوره روی سر گلوله پیچیده می شود و این کیت همانجا پیچ شده که نقش ماسوره و سیستم هدایت را بازی میکند . کیت دارای چهار بالچه است که با چرخش خود مسیر گلوله را تغییر داده و باعث افزایش دقت ان می شوند. در حالی که یک گلوله 155 م م از یک هویتزر ام777 که دارای سیستم محاسبه اتش است دارای دقت 50 متر است با این کیت دارای دقت 5 متر تا 10 متراست .این کیت بسیار ارزانتر است و هر عدد ان 10000 دلار بیشتر قیمت ندارد .به غیراز ارتش امریکا چندین ارتش دیگر مانند هلند کانادا و استرالیا نیز این کیت را سفارش داده اند و کشورهای چون المان ، ترکیه، اسرائیل، فرانسه نیز کیت های مشابه را میسازند
در حال حاظر چند کشور گلوله های هدایت لیزری تولید میکنند و کشورهای چون امریکا چین و اسرائیل نیز گلوله های هدایت ماهواره ای تولید میکند از طرفی امروزه گلوله های خمپاره هدایت ماهواره ی نیز در خدمت هستند برای نمونه در امریکا ام395 و یا در اسرائیل جی ام ام 120 که البته دارای سیستم هدایت ماهواره و لیزری است .
در ایران نیز گلوله 155 م م هدایت لیزری بصیر بر اساس نسخه روسی ان کارسنپول تولید شده است که 20 کیلومتر برد دارد و از قرار توسط سپاه سفارش داده شده و در برد علیه داعش البته در عراق نیز شلیک شده است
مهمات های هدایت شونده توپخانه و خمپاره اگرچه گران هستند ولی برای فرمانده هان این امکان را فراهم میکنند که با دقت بالا بدون نیاز به اتش هوایی عقبه دشمن را بزنن(از جمله نسخه هدایت ماهواره ای ) از این رو در کنار مهمات متعارف توپخانه فصل جدید را در نبرد های امروزی باز میکنند
عبدالحمید تارخ
برای عضویت در اینستاگرام جنگاوران اینجا را کلیک کنید