موشک هوا به هوای اسپارو اولین موشک هوا به هوای رادار نیمه فعال و در واقع هدایت راداری در خدمت نیروی هوایی اسرائیل بود که با جنگنده چون اف ۴ فانتوم وارد ارتش اسرائیل شد و بعدها بر روی جنگنده چون اف ۱۵ ایگل نیز نصب شد .اسرائیلی‌ها در اواخر دهه ۱۹۸۰ تصمیم به توسعه یک موشک هوا به هوای هدایت راداری در داخل گرفتند .اسرائیل از دهه ۱۹۶۰ دست به طراحی موشک‌های هوا به هوای مختلفی از جمله موشک‌های فروسرخ چون شفریر و پایتون ۳ و ۴ زد ولی این بار هدف طراحی یک موشک bvr یعنی موشکی با برد بیش از ۱۵ کیلومتر برد و همچنین با سیستم هدایت رادار فعال بود
زمانی که اسرائیلی‌ها تصمیم به طراحی موشک رادار فعال گرفته بودند تنها موشک رادار فعال هوا به هوای موجود در جهان فونیکس بود .در آن زمان تمام موشک‌های هوا به هوا اکثراً رادار نیمه فعال بودند .در سیستم رادار نیمه فعال هدف توسط رادار جنگنده روشن شده یا به عبارتی بر روی آن قفل می‌شود امواج رادار به سمت هدف رفته به آن برخورد کرده و برمی‌گردد موشک بعد از شلیک با آشیانه‌یابی محل انعکاس امواج رادار که همان هدف باشد به طرف آن پیش می‌رود .در این روش باید تا آخرین لحظه رادار جنگنده بر روی هدف قفل بماند و هر چیزی که باعث شکسته شدن قفل رادار شود مانند جنگ الکترونیک نابودی جنگنده شلیک کننده یا دور زدن جنگنده شلیک کننده باعث می‌شد موشک به خطا برود
ولی در موشک رادار فعال این مشکل وجود نداشت .وقتی رادار بر روی هدف قفل می‌کرد مختصات کلی هدف را به موشک می‌داد کامپیوتر محاسبه می‌کرد که جنگنده دشمن هم اکنون با این سرعت و این زاویه مثلاً ۵۰ یا ۱۰۰ کیلومتر دیگر البته بسته به فاصله جنگنده تا هدف داشت در چه موقعیتی تقریباً قرار دارد و بعد موشک رادار فعال شلیک می‌کرد . موشک رادار فعال تا نزدیکی هدف با کمک خلبان خودکار پرواز می‌کرد در حالی که در دماغه خود دارای یک رادار کوچک است که سطح آسمان را جستجو میکند تا هدف را کسب و بر روی هدف قفل کند. موشک رادار فعال که از دهه ۱۹۹۰ به بعد جایگزین موشک‌های رادار نیمه فعال در جهان شدند
موشک رادار فعال این ویژگی را داشتند که عملاً بعد از شلیک کاملاً مستقل بودند جنگنده شلیک کننده می‌توانست رادار خود را خاموش کند و یا دور زده و منطقه را ترک کند و موشک خودش به سمت هدف می‌رفت .برای همین به این گونه موشک‌ها را موشک‌های شلیک کن فراموش کن یا بزن و در رو نیز می‌گویند.
شرکت رافال در اسرائیل ر اواخر دهه ۸۰ با الگوبرداری از اسپارو و البته با تغییرات آیرودینامیکی بر روی بالچه‌های جلوی موشک و توسعه یک رادار کوچک برای دماغه آن موشک هوا به هوای دربی را ساخت .این تقریبا همزمان با موشک آمرام آمریکایی که امروزه موشک هوا به هوای اصلی ارتش امریکاست وارد خدمت شد. دربی در سال ۱۹۹۱ بر روی یکی از اسکادران‌های جنگنده اف ۱۵ نصب و عملیاتی شد اگرچه تا سال ۱۹۹۶ به شکل گسترده در ارتش اسرائیل به خدمت گرفته نشد
با وجود این این موشک هرگز به شکل گسترده وارد خدمت خود اسرائیلی‌ها نشد. دلیلش آن نیز ورود موشک هوا به هوای آمریکای امرام به خدمت در اسرائیل بود .دربی یک موشک اسرائیلی بود که برای هماهنگ شدن با جنگنده‌های آمریکایی نیاز به اجازه آمریکا داشت. امریکایی‌ها با در نظر گرفتن قابلیت دربی و اینکه ممکن است این موشک رقیب موشک آمرام در بازار جهانی شود تصمیم گرفتند تا این اجازه را به اسرائیل ندهند. این دقیقاً همان اتفاقی بود که زمانی برای جنگنده اسرائیلی لاوی افتاد.جنگنده‌ای که در دهه ۱۹۸۰ در اسرائیل طراحی شد و کارایی آن از هر نظر از اف ۱۶ دست کم اف16 ای وبی برتر بود .ترس ایالات متحده برای اینکه این جنگنده رقیب اف ۱۶ در بازار جهانی شود باعث فشار بسیار بر اسرائیل برای لغو طرح این جنگنده شد. ولی در نهایت دربی توانست در بازار جهانی برای خود جایگاهی دست و پا کند
دربی موشک هوا به هوای است با طول ۳.۶ متر و قطر ۱۶۰ میلی‌متر که وزن کامل آن ۱۱۸ کیلوگرم است .موشک دارای بالچه‌های مثلثی در جلو بالچه‌های لبه‌دار در عقب است .موشک در واقع بر اساس موشک تصویرساز حرارتی پایتون ۴ ساخت خود اسرائیل ساخته شده و دارای بدنه و پیشرانه همان موشک است تنها کمی کشیده‌تر شده تا سوخت بیشتری حمل کند که البته طول آن نیز چندان بیشتر نیست
سیستم هدایت در دماغه ساخت البیت سیستم است که یک شرکت مستقر در اسرائیل است ولی این موشک را می‌توان بسته به سفارش مشتری حتی با سیستم هدایت موشک آمرام آمریکایی نیز عرضه کرد .موشک در نسخه هوا به هوای متداول که دربی نسخه A نیز شناخته می‌شود دارای برد ۵۰ کیلومتر در صورت پرتاب از جنگنده در سرعت زیر صوت و ارتفاع ۵ تا ۷ کیلومتری از سطح زمین است . ولی در صورت پرتاب در ارتفاع بالاتر و سرعت بیشتر برد آن به ۷۰ کیلومتر نیز می‌رسد .عملاً با در نظر گرفتن این برد این موشک در کلاس نسخه A موشک آمرام است. برد کاونده موشک ۲۰ کیلومتر است، ولی در واقع اگر موشک در برد ۵۰ کیلومتری به طرف هدف شلیک شود ۳۰ کیلومتر را با خلبان خودکار طی کرده تا بتواند از ۲۰ کیلومتری البته بسته به اندازه هدف آن را با رادار خود کشف کند .موشک می‌تواند به سرعت ۴ ماخ برسد و در درون بدنه موشک جلوی پیشرانه سوخت جامد و پشت سر رادار در دماغه کلاهک جنگی 23کیلوگرمی آن قرار دارد
کلاهک از نوع انفجار قوی است و از یک چاشنی انفجار مجاورتی برای انفجار در نزدیکی هدف در صورت عدم اصابت مستقیم به هدف استفاده میکند. دربی را می‌توان به عنوان یک موشک هوا به هوا به شکل رادار فعال و حتی نیمه فعال به کار برد و قابلیت شلیک بدون قفل را دارد یعنی اینکه موشک را بدون اینکه حتی بر روی هدف قفل کرد تنها به سمت موقعیت هدف شلیک کرد تا خود با کمک رادار خود هدف را کسب کند
موشک دربیزدر مرحله اول به عنوان یک موشک هوا به هوا برای جنگنده‌ها ساخته شد .در خود اسرائیل به شکل محدود بر روی اف ۱۵ و اف ۱۶ از جمله اف16 سوفا نصب شد ولی موفقیت صادراتی خوبی به دست آورد و بر روی چندین جنگنده دیگر در خارج از اسرائیل نیز نصب شد . برای نمونه برزیل این موشک را بر جنگنده‌های اف ۵ ارتقا یافته خود که به نام اف ۵ ام شناخته می‌شدند نصب نصب کرد و ۲۰۰ تیر از آن را سفارش داد تا این جنگنده‌های نسل ۳ را در قالب جنگنده‌های نسل ۴ ارتقا داده باشد و کلمبیا نیز ۶۰ فروند از این موشک را برای نصب بر روی جنگنده‌های اسرائیلی کفیر خود سفارش داد، شیلی دیگر مشتری موشک بود که باز ۶۰ تیر از آن را برای نصب بر روی اف ۵های ارتقا یافته خود که مجهز به رادار اسرائیلی نیز شده بودند سفارش داد. هند نیز چند صد تیر از این موشک را برای نصب بر روی جنگنده‌های مختلف خود از جمله جنگنده بومی تجاس و سوخو30 سفارش داد
کشورهای یاد شده همگی موشک پایتون ۵ و دربی را سفارش دادند ولی همه آنها یک نسخه از دربی یعنی نسخه‌ای که در بالا به آن اشاره شد را سفارش ندادند
دربی ER نسخه برد بلندتر موشک دربی است که برد آن با تقویت موتور به ۱۰۰ کیلومتر رسیده . البته وزن کلاهک نیز از قرار از ۲۳ کیلوگرم به ۱۱ کیلوگرم کاهش یافته تا موشک بتواند به برد مورد نظر برسد. بسیاری از کشورها مانند سنگاپور، فیلیپینو چک از جمله سفارش دهندگان نسخه برد بلند دربی بودند این نسخه در نقش پدافندی برد بیشتری دارد در حالی که در نقش پدافندی نسخه قبلی حدود ۲۰ کیلومتر برد داشت برد این نسخه به 40 کیلومتر می‌رسد
نسخه دیگری از این موشک به نام دربی ام آر همکنون در حال توسعه است. این نسخه دارای یک بوستر کمکی است که می‌تواند این موشک را در نقش هوا به هوا به برد ۱۷۰ کیلومتر نیز برساند ولی دربی ام آر به عنوان یک سامانه پدافندی ساخته شده و برد آن در نقش پدافند به ۵۰ کیلومتر نیز می‌رسد و ارتفاع آن عمل آن به ۱۴ کیلومتر. این نسخه در سال ۲۰۲۱ تست شد ولی هنوز عملیاتی نشده است
نسخه دیگر به نام ام ال نیز موجود است که هم اکنون در دست توسعه است این نسخه نیز در نقش پدافندی دارای برد ۸۰ کیلومتر و ارتفاع ۲۰ کیلومتر است .یکی از ویژگی‌های خانواده دربی این است که همه آنها را می‌توان از روی یک ریل شلیک کرد پس مشتریان قبلی چه در نقش هوا به هوا و چه پدافندی فقط کافی است موشک جدید را سفارش دهند و ان را از جنگنده‌هایی که تاکنون دربی را حمل می‌کرده و یا سامانه پدافندی چون اسپایدر شلیک کند
همکنون دربی در نقش پدافندی تنها از سیسم پدافندی اسپایدر شلیک می شود که در ده کشور جهان از جمله در امارات و اذربایجان خدمت میکند
برای مطالعه مقاله سامانه پدافندی اسپایدر اینجا را کلیک کنید
عبدالحمید تارخ
****عضویت در کانال تلگرام سایت جنگاوران برای آگاهی از آخرین اخبار نظامی و آخرین مقالات درج شده در سایت****
موشک های هوا به هوای ساخت اسرائیل
