جنگنده بمب افکن اف4 فانتوم

جنگنده بمب افکن اف4 فانتوم
کمپانی مگدانل ایرکرافت که در سال 1939 توسط جیمز اس مکدانل تاسیس شد در سال 1945 با ساخت اولین جت نیروی دریایی یعنی اف اچ-1 فانتوم پا به عرصه ساخت جت جنگی گذاشت.تنها 60 فروند اف اچ 1 فانتوم ساخته شد ولی انها بسیار موفق و سریعتر از جنگنده ها جت بودند و راه را برای ساخت جنگنده اف 2 اچ بانشی در این نیرو باز کرد. بانشی که 895 فروند از ان ساخته شد توسط نیروی دریایی در جنگ کره استفاده شد و با ارتقاء ان اف 3 اچ دیمون ساخته شد که 521 فروند ان توسط نیروی دریایی به خدمت گرفته شد.
مکدانل در میانه دهه 1950 کار را روی یک جنگنده بمب افکن برای نیروی دریایی را اغاز کرد. در مرحله نخست طرح اف3 سی و ایی در دستور کار قرار گرفت که هر دو تک موتوره و تک سرنشینه بودند. نتیجه این دو طرح اف3 اچ –جی بود که دارای دو موتور به هم چسبیده جی 65 و یک سرنشین بود. قرار شد مکدانل ایرکرافت اف3 اچ – جی را به عنوان یک جنگنده چند منظوره با توان حمل چهار موشک موج سوار رادار اسپارو 1 و چهار توپ 20 م م توسعه دهد و دارای نسخه تهاجمی و شناسایی نیز باشد. ولی در سال 1953 زمانی که طرح تازه شروع شده بود مکدانل فهمید که اگر قرار باشد با در نظر گرفتن پیشرفت سامانه های رادار یک نفر هم خلبانی کند و هم با رادار و موشک کار کند بار کاری ان بسیار زیاد خواهد شد از این رو تصمیم به ارائه طرح دو سرنشینه برای اف3 اچ جی گرفت.
در اواخر سال 1953 مکدانل طرح اف3 اچ جی را به نیروی دریایی پیشنهاد داد ولی به سرعت طرح رد شد زیرا در ان زمان نیروی دریایی در حال کار روی پروژه اولین جت مافوق صوت خود یعنی اف8 کورسیدر بود که به نظر می رسید میتواند به نیاز نیروی دریایی سریعتر به عنوان یک شکاری جواب دهد ولی نیروی دریایی مکدانل را تشویق برای کار روی طرح جدید کرد و از این رو در اوریل سال 1954 مکدانل یک ماکت در ابعاد واقعی از اف3 اچ جی را در سنت لوئیس ساخت و از مقامات نیروی دریایی دعوت کرد تا برای دیدن ان بیایند.
در میانه سال 1954 نیروی دریایی امریکا اعلام نیاز به یک جنگنده رهگیر همه گونه شرایط اب و هوایی کرد و مکدانل بلافاصله طرح یک موتوره اف3 اچ سی و نسخه دو موتوره و دو سرنشینه اف 3 اچ جی را به نیروی دریایی پیشنهاد داد که نیروی دریایی اف3 اچ جی را برگزید .نیروی دریایی هنوز طرح نهایی را انتخاب نکرده بود و اف3 اچ جی رقیبانی داشت ولی برای مکدانل مشخص کرد که فعلا روی طرح دو موتوره و دو نفر کار کند. نیروی دریایی خواهان یک شکاری رهگیر با شعاع عمل 450 کیلومتر بود و اینکه بتواند دست به دو ساعت کشت پروازی بزند.همچنین باید دارای توان ثانویه حمله به زمین باشد. مکدانل کار روی اف3 اچ جی را اغاز کرد و نام اف4 اچ1 را به طرح داد

نیروی دریایی خواهان برداشتن چهار توپ 20 م م در دماغه اف 4 اچ جی (اف4 اچ1) شدند و فقط برای رزم هوا به هوا چهار موشک اسپارو کافی بود زیرا نیروی دریایی فکر می کرد میتوان با شلیک یک یا چند موشک رزم هوایی را از راه دور تمام کرد و نیازی به توپ نیست … تصمیمی که بعدها معلوم شد اشتباه است
طی چند هفته مکدانل طرح را تغییر داد و همچنین تصمیم به استفاده ار موتور توربوجت جی 79 به جای موتور جی 65 شد که قدرت بیشتری داشت . در حالی که در ارزیابی ها نشان می داد که اف3 اچ جی با موتور جی 65 تنها به سرعت 1.5 ماخ می رسد ولی با نصب موتور جی 79 سرعت به 2 ماخ افزایش می یافت.
قرار بود اف4 اچ 1 در زیر بدنه به چهار اسپارو مسلح شود و یک جایگاه خارجی نیز در همین قسمت برای حمل مخزن سوخت خارجی باشد و مکدانل طرح تک و دو سرنشینه از اف4 اچ 1را اماده کرد که نیروی دریایی نسخه دو سرنشینه را انتخاب کرد و همچنین یک جایگاه در زیر بدنه برای نصب مخزن سوخت نیز اضافه شد. در 25 ژوئن سال 1955 نیروی دریایی قرار دادی برای دو فروند ایکس اف 4 اچ 1و و پنچ وای اف4 اچ 1را با مکدانل امضا کرد.
اولین ایکس اف4 اچ 1 در 27 می سال 1985 توسط خلبان رابرت لیتلی پرواز کرد تا یکی از مشهورترین جنگنده های تاریخ وارد دنیایی هوانوردی شود. در اولین پرواز مشکلاتی وجود داشت ولی در کل کارهای خوب پیش رفت و مشکل بزرگ پیش نیامد .ولی قرار نبود اف4 اچ1 به همین سرعت به خدمت گرفته شود. کمپانی وگت سازنده اف8 طرح بر اساس اف8 با نام ایکس اف 8 یو 3 توسعه داده بود که دارای سرعت و چالاکی بالای بود و توان حمل موشک اسپارو را داشت. نیروی دریایی خواهان رقابت بین این دو طرح شدن و در همان سال ازمون ها اغاز شد.در 17 دسامبر نیروی دریایی اف4 اچ1 را انتخاب کرد . البته ایکس اف8 یو نیز طرح بسیار عالی بود و دارای چالاکی ، برد و سرعت بالاتر از اف4 اچ 1 بود ولی نیروی دریایی معتقد بود یک جنگنده دو سرنشینه با دو جفت چشم بهتر از یک شکاری تک سرنشینه با یک جفت چشم است

در بهار سال 1959 مکدانل سفارش ساخت 40 فروند اف4 اچ1 را دریافت کرد و 3 جولای سال 1959 مکدانل در 20 سالگرد تاسیسش به جنگنده جدید لقب فانتوم 2 را داد. عدد 2 از ان رو امده بود که قبلا اف اچ 1 لقب فانتوم را داشت.
فانتوم بین سال 1959 تا 1961 حدود 20 رکورد سرعت و ارتفاع را به دست اورد که البته بعدها توسط جنگندهای دیگر شکسته شد.
ایکس اف 4 اچ1 که بعدها اف4 اچ1 فانتوم 2 (f-4a)نامید شد پاییه تمامی خانواده فانتوم شد و در اینجا به این مدل می پردازیم
پیکر بندی اف4 اچ1 فرقی با ایکس اف4 اچ جی نداشت .دارای دو دستگاه موتور در زیر بدنه و دو ورودی هوا در دو طرف بدنه بود، دارای یک غلاب فرود روی ناو بین دو موتور بود و از ارابه های تک چرخ در زیر بال و یک ارابه دو چرخ در زیر دماغه بهره می برد.بال یک پارچه و در پایین بدنه کار گذاشته شده بود و نوک بال 12 درجه به طرف بالا برای افزایش پایداری در محور اصلی زاویه داشت . برای افزایش چالاکی دارای پیش بال در لبه جلوی بال بود . دم جنگنده نیز 23 درجه به طرف پایین برای کنترل بهتر زاویه حمله قرار گرفته بود و همچنین اطمینان از اینکه در برابر خروجی موتور اسیب نمی بینند
در قسمت جلوی وروی های هوا از یک طرح ابتکاری ورودی متغییر استفاده شده بود. این طرح شامل قرار داد یک صفحه با فاصله 5 سانتیمتری از بدنه در جلوی ورود تا اشفتگی هوا در این قسمت را کنترل کند. یک سطح هیدرولیکی باعث میشد تا این قسمت به جلو و عقب حرکت کند تا در سرعت های مختلف به صورت خودکار هوای لازم برای موتور تامین شود و حجم هوای ورودی کنترل شود.
در زیر بدنه دارای چهار جایگاه نیم پنهان برای حمل چهار موشک اسپارو بود و در زیر هر بال دو جایگاه خارجی هر کدام دارای سه شاخه برای حمل تسلیحات مختلف بود که می توانست شامل موشک سایندوندر ویا بمب های سقوط ازاد باشد.بیرون ترین جایگاه زیر هر بال برای حمل مخازن کمک در نظر گرفته شده بود اگرچه توان حمل سلاح را نیز داشت. همچنین یک جایگاه خارجی در زیر بدنه نیز برای حمل سوخت یا سلاح در نظر گرفته شده بود. اسما توان حمل 10200 کیلوگرم سلاح را داشت ولی در عمل این رقم بیش تر از 7250 کیلوگرم نمی شد.
میتواند در یک لود سنگی تا 30 بمب مارک 82 را حمل کند ولی این لود برد را به شدت محدود می کرد . فانتوم بسته به مدل سلاح های مختلفی را حمل می کرد ولی در نسخه ههای نیروی دریایی تنها توان حمل تا چهار موشک اسپارو و چهار سایندوندرو بمب های سقوط ازاد و یا رکت انداز را داشت ولی در دو نسخه ایی و دی نیروی هوایی توان حمل موشک ماوریک، بمب هدایت لیزری و اپتیکی و موشک ضد رادار را نیز داشت . بعدها نسخه های چون اف4 دی ، ایی و G توان حمل غلاف نشان گذار لیزری چون Pave Spike را پیدا کرد
سامانه های الکترونیک این هواپیما شامل سامانه تشخیص دوست از دشمن،سامانه ناوبری تاکتیکی،یک ارتفاع سنج رادیویی بود. در داخل کابین تنها یک مکسک الکترونیکی در اختیار خلبان بود و هر دو خدمه یک نمایشگر سی ار تی برای نمایش تصاویر رادار را در اختیار داشتند.
یک لوله سوختگیری جمع شونده در سمت راست در کنار کابین خلبان جنگنده نصب شد بود . فانتوم از الومینیم ساخته شده بود ولی 10 % ان از تیتانیوم بود . شش مخزن سوخت داخلی داشت که چهار عدد از انها در بدنه و یکی در هر بال بود. سامانه کنترل پرواز از سامانه هیدرولیک بهره می برد
تمامی مدل های فانتوم به غیر از نسخه تولید برای انگلستان ، از موتور توربوجت جنرال الکترونیک جی 79 بهره می برد.این موتور اخرین نسخه موتورهای توربوجت امریکایی بود که روی یک جنگنده نصب شد و بعد از ان موتورهای توربوفن با قدرت و مصرف سوخت کمتر وارد میدان شدند
مدل های مختلف فانتوم
ایکس اف اچ 4 فانتوم: دو فروند از این نمونه برای انجام ازمایش ساخته شد که در سال 1959 عملیات فرود بر روی ناو را نیز انجام داد
اف4 اچ-1اف (اف4 ای فانتوم) اولین نسخه تولید که 45 فروند از ان ساخته شد و بعد از اینکه نامگذاری هواگردها در ارتش امریکا استاندارد شد به نام اف 4 ای فانتوم شناخته شد. این نمونه برای نیروی دریایی ساخته شد و معمولا جهت اموزش در سال های نخست عملیات فانتوم مورد استفاده قرار گرفت. دارای دو موتور جنرال الکترونیک جی 79 – جی ایی -2 با توان 10350 پاوند بدون پس سوز و 16150 پاوند با پس سوز برای هر موتور بود . از یک دستگاه رادار ای پی کیو 50 بهره می برد که از فناوری لامپ خلا بهره می برد ولی از نوزدهمین فانتوم تولید به بعد در این مدل رادار ای پی کیو 72 نصب شد که دارای دیش بزرگترین بود و برد ان به 50 کیلومتر می رسد. در اف4 ای فانتوم کابین عقب دید بسیار پایینی داشت و تقربیا می توان گفت کابین عقب اصلا دید نداشت . همچنین این مدل در زیر دماغه از یک کاونده فروسرخ ای ان / ای ای ای -4 برای رهگیری غیر فعال بهر میبرد که برد ان در بهترین حال 15 تا 20 کیلومتر بود. تنها 45 فروند از این مدل ساخته شد

اف 4 اچ 1(اف 4 بی) در نام گذاری جدید از سال 1964 به این مدل اف4 بی گفته شد. این مدل برای نیروی دریایی و تفنگدارن دریایی ساخته شده بود اولین نسخه فانتوم در تیراژ بسیار بود. تغییراتی بسیاری نسبت به مدل قبلی کرده بود از جمله افزایش دید کابین عقب که باعث ایجاد اصلاحاتی در این ناحیه از بدنه شد بود ، نصب موتور جی 79-جی ایی 8 ای با توان 10900 پاوند بدون پس سوز و 17000 پاوند با پس سوز بود . رادار ای پی کیو 72 و کاونده فروسرخ ای ای ای 4 در زیر دماغه در این مدل حفظ شد. بین سال های 1962 تا 1967 در مجموع 649 فروند از این نسخه ساخته شد

اف4 سی فانتوم: نیروی هوایی چندان علاقه ای به فانتوم نداشت ولی وقتی در ویتنام درگیر شد نیاز به یک شکاری برای اسکورت جنگنده سنگین اف105 پیدا کرد .اگرچه نیری هوایی از سال 1962 دست به بررسی اف4 زد و از ان راضی بود.از این رو در سال 1962 خواهان نسخه ای از اف4 بی برای نیروی هوایی با نام اف110 شد. اولین فروند اف110 در 27 مه سال 1963 تحویل نیروی هوایی شد و زمانی که نام گذاری های از سال 1964 استاندارد شد نام اف4 سی به این مدل داده شد. اف4 سی نسخه جنگنده بمب افکن بود و تفاوت چندانی با اف4 بی نداشت . دارای موتور جی 79 جی ایی -15 بود که با موتور اف 4 بی از نظر قدرت فرقی نداشت و تنها دارای واحد استارت متفاوتی بود ونیاز به واحد استارت خارجی نداشت .همچنین این مدل به جای لوله سوختگیری هوایی به روش نیروی دریایی بر روی پشت جنگنده دارای دریچه سوختگیری هوایی بود . همچنین این مدل در هر دو کابین دارای سامانه هدایت است و حتی افسر رادار نیز در صورت نیاز توان هدایت جنگنده را دارد. در زمینه سامانه الکترونیک نیز این مدل تغییراتی داشت از جمله رادار ای پی کیو100 که نسخه ارتقاء یافته ای پی کیو 72 است و همچنین دارای سامانه ناوبیر ارتقاء یافته و سامانه پرتاب بمب دقیق تری بود و برای هدایت موشک رادیویی در خط دید بولپاپ نیز سامانه هدایت رادیویی بر روی ان نصب شده بود. همچنین این مدل طی چند سال نسخه خدمت در کنار سایندوندر نسخه بی از موشک فروسرخ فالکون در زیر بال بهره برد .بین سال های 1963 تا 1966 در مجموع 563 فروند اف4 سی ساخته شد

اف4 دی فانتوم 2:
اولین فروند این مدل در 9 دسامبرسال 1965 پرواز کرد و یک سال بعد تحویل ارتش امریکا شد. این مدل در نیروی هوایی امریکا ملقب به دیزل شد و در واقع نسخه تهاجمی تر فانتوم بود.از نظر بدنه و موتور با نسخه سی فرقی ندارد و تنها در زیمینه الکترونیکی تفاوت های دارد. از یک دستگاه رادار ای پی کیو 109 بهره می برد که در واقع همان ای پی کیو 100 است ولی با جای لامپ خلا از قطعات رسانی جامد بهره می برد و همچین به بجای کاونده فروسرخ ای ای 4 که کارایی ان ضعیف و نامطلوب بود در زیر دماغه مجهز به هشدار دهنده راداری ای پی ار 25 و برخی مدل های 26 بود.همچنین از انجای که فانتوم بدون توپ داخلی ساخته شده بود و تجربه ویتنام نشان داده بود که موشک ها انچنان که انتظار می رفت کارایی نداشتند اف4 دی توان حمل غلاف 3 لوله 20 م م گاتیلینگ را داشت .غلاف اس یو یو 23 در واقع همان توپ گاتیلینگ ام 61 بود که در غلاف نصب شده بود و 1200 گلوله داشت . بعدها بر روی نسخه های قبلی فانتوم نیز نصب شد
اف4 دی اولین نسخه فانتوم و البته اولین جنگنده نیروی هوایی بود که توان پرتاب بمب های هدایت شونده را داشت . این هواپیما اولین جنگنده نیروی هوایی بود که با تجهیز به غلاف نشان گذاری لیزری …. توان پرتاب بمب های هدایت لیزری جی بی یو 8 و یا بمب هدایت اپتیکی هامبوس را پیدا کرد و از سال 1968 از این سلاح ها در ویتنام بارها بهره برد.بین سالهای 1965 تا 1968 در مجموع 825 فروند از اف4 دی ساخته شد

اف4 ایی فانتوم 2:
تجربه جنگ ویتنام و حضور مدل های مختلف فانتوم در ان به منجر به اولین پرواز اف4 ایی در 30 زوئن سال 1967 شد.
از انجای که موشک اسپارو و سایندوندر و فالکون در مرحله نخست عملیاتی بودند و کارایی ان بسیار نامطلوب بود و فانتوم نیز توپ داخلی نداشت مکدانل در این مدل یک توپ گاتیلینگ ام 61 را با 640 گلوله در زیر دماغه جنگ نصب کرد تا اف4 بتواند از ان به عنوان اخرین تیر ترکش استفاده کند. جالب اینکه هنگامی که در سال1969 این نسخه وارد ویتنام شد موشک های هوا به هوای چون سایندوندر و اسپارو نیز کارایی بهتری یافتند و نیاز به توپ کمتر شد.قرار دادن خزانه توپ در پشت سر رادار در دماغه باعث افزایش طول دماغه این مدل شد. همچنین این مدل دارای موتور جی 79 جی ایی 17 با توان 8120 پاوند بدون پس سوز و 17900 پاوند با پس سوز است. همچنین این مدل دارای رادار ای پی کیو 120 بود که بردش بر ضد یک بمب افکن به 120 کیلومتر نیز می رسد ولی بر ضد یک جنگنده 50 تا 70 کیلومتر بود اگرچه در ویتنام برد ضد یک میگ21 معمولا زیر 50 کیلومتر بود . همچنین این مدل دارای صندلی پرتاب شونده صفر صفر است و دارای بال و فلاپ اصلاح شده برای افزایش چالاکی و کنترل پذیری در زاویه حمله بالا است.1979 فروند از این مدل ساختن شد.
اف4 فانتوم قرار بود در نبرد هوایی از راه دور با اسپارو شرکت کند ولی ویتنام مشخص کرد که نتنها هنوز رادار و موشک ها در اول راه هستند بلکه نبرد فامد خیلی زود به نبرد نزدیک هوایی تبدیل م می شود . در ویتنام خلبان ویتنامی میگ با پرواز در ارتفاع پست مانع از قفل و شلیک اسپارو می شدند و بعد وارد یک داگ فایتر می شدند که به راحتی میتوانست از پس فانتوم بر ایند . از این رو با اصلاحاتی بر روی اف4 ایی و افزایش زاویه حمله از طریق اصلاح پیش بال در جلوی لبه بال تا به صورت خودکار زاویه حمله را کنترل کند، همچنین در این مدل فلپ ها نیز اصلاح شد و البته این تغییرات باعث چالاکی اف4 ایی شد و تغییراتی را در امار نبرد هوایی ویتنام به وجود اورد.
همچنین در اواخر تولید این مدل از سال 1977 به بعد ، این نسخه در میانه بال سمت چپ به یک دوربین دید اپتیکی (TISEO) برای دیدن چشمی هدف از راه دور تجهیز شد . این دوربین با رادار ای پی کیو 120 هماهنگ شده بود و هدفی که توسط این رادار کشف شده بود توسط دوربین بلافاصله کشف می شد. برد این سامانه 20 کیلومتر ذکر شده است. این سامانه بر روی برخی اف4 ایی تولید قبلی نیز نصب شد. تنها محدود نسخه صادراتی اف4 ایی این دوربین را داشت.


اف4جی(F-4J):
نیروی دریایی از اصلاحات انجام شده بر روی سازه اف4 ایی خوشش امد و خواهان به خدمت گرفتن ان شد البته با اصلاحاتی. برخی از ویژگی های مشترک این دو مدل می توان به: استفاده از صندلی صفر ، صفر مارتین بیکر ، نصب موتور جی 79 جی ایی 10 با قدرت مشابه موتور جی ایی 17 نسخه اف4 ایی ولی با استارت متفاوت.
این نمونه دارای بدنه و سازه تقویت شده بود و فاقد توپ داخلی ام 61 بود و در واقع تنها مدلی فانتوم که دارای توپ داخلی بود همان اف4 ایی فانتوم بود.همچنین این مدل از نظر رادار پیشرفت بسیاری داشت و دارای سامانه کنترل اتش ای دبلیو جی 9 به همراه رادار ای پی کیو 59 بود.این رادار دارای بیشترین برد کشف 160 کیلومتر بود و توان نگاه به پایین و شلیک به پاین را داشت و می تواند چهار هدف را رهگیری و با یک هدف درگیر شود(هیچ کدام از این ویژگی ها را نسخه قبلی نداشت).
همچنین این نسخه دارای سامانه ارتباط داده ای ان / ای اس دبلیو 25 برای فرود ایمن روی ناو بود و به سامانه هشدار دهنده راداری ای ان / ای پی ار 32 مجهز بود .
اولین بار سه فروند اف4 بی به اف 4 جی تبدیل شدند و تولید این مدل از سال 1966 اغاز شد و تا سال 1972 در مجموع 522 فروند از این مدل ساخته شد.

اف4 اس فانتوم2
در سال 1978 نیروی دریایی امریکا 302 فروند اف4 جی را به به نسخه اس ارتقا داد. این ارتقا شامل پیش بال ارتقا یافته، نصب رادار ای دبلیو جی 10 با دقت و برد بیشتر،سامانه ناوبری خودکار پیشرفته تر و نصب موتور پر توان تر جی 79، جی ایی 10 بی که دود سیاه کی همیشه از خروجی فانتوم بیرون می امد را نداشت . این دود که در تمامی مدلهای فانتوم وجود داشت باعث لو رفتن فانتوم در اسمان در ویتنام و کشف ان توسط توپخانه ضد هوایی میشد.

اف4 ان فانتوم 2
در سال 1972 تعداد 228 فروند اف4 بی به اف4 ان ارتقا یافتند که در واقعا دارای استاندارد برابر با اف4 جی بود
(F-4G) Wild Weasel
ارتش امریکا از اواخر دهه 1950 از اف100 و بعدها اف105 به عنوان شکارچی رادار های و سامانه های پدافند هوایی را به خدمت گرفت. این ارتش در اوائل جنگ ویتنام دست به ارتقاء 36 فروند اف4 سی با لقب Wild Weasel IV زد که مسلح به وشک ضد رادار شرایک شد ولی در واخر دهه 1960 نیروی هوایی امریکا 116 فروند اف4 ایی به F4 G Wild Weasel V ارتقا داد که شامل برداشتن توپ ام 61 در زیر دماغه و نصب هشدار دهنده راداری ای ان/ ای پی ار 38 که می توانست جهت رادار را تشخیص داده تا بتواند با شلیک موشک ضد رادار هارم و شرایک رادار های انها را نابود و با کمک موشک های ماوریک و بمب های خوشه ای لانچر ها را نیز نابود کند.

نسخه های انگلیسی
ارتش انگلستان در دهه 1960 به دلیل لغو پروژه تی اس ار 2 و لغو خرید اف111 از امریکا تصمیم به خرید فانتوم از امریکا برای نیروی هوایی و دریایی گفذت . در مرحله نخست قرار بود 400 فروند فانتوم دریافت شود ولی از انجای انگلستان می خواست بر روی فانتوم ها موتور بومی نصب کند هزینه هر فانتوم برای انگلستان به سه برابر یک F4J رسید و از این رو سفارش برای هر دو نیرو کاهش پیدا کرد.
انگلستان دست به نصب موتور توربوفن انگلیسی رولز ریس اسپی بر روی فانتوم زد. از انجای که این موتور کشیده تر از موتور اصلی فانتوم بود از این رو قسمت عقبی و ورودیها دوباره طراحی شد و این مسئله باعث افزایش وزن این نمونه شد. علارقم اینکه موتور انگلیسی یک نسل جلوتر از نسخه امریکایی بود و همچنین قدرت بیشتری داشت ولی در نهایت نسخه انگلیسی به دلیل طراحی دوباره چالاکی و رانش به وزن کمتری نسبت به نسخه امریکایی داشت
اف4 کا فانتوم(اف جی 1) یکی از نسخه های انگلیسی برای نیروی دریایی انگلستان بر گرفته شده از F4J نیروی دریایی امریکا برای عملیات از روی ناو مجهز به موتور اسپی با توان 12140 پاوند بدون پس سوز و 20500 پاوند با پس سوز. این نمونه دارای رادار ای دبلیو جی 11 بر اساس رادار ای دبلیو جی 10 جنگنده اف 4 جی بود. این نمونه در کنار موشک سایندوندر به جای اسپارو به موشک انگلیسی اسکای فلش مجهز بود و دارای بمب های خوشه ای انگلیسی بی ال 755 و راکت انداز 68 م م بود در مجموع 54 فروند از این نسخه تولید شد.
اف4 ام فانتوم(اف جی ار 2) نسخه دیگر از فانتوم انگلیسی برای نیرویی هوایی انگلستان که بین سال های 1966 تا 1969 تولید شد. این نمونه در خدمت جایگزین بمب افکن کانبرا و جنگنده هاوکر هانتر شد و خود در دهه 1980 با جگوار جایگزین شد . 118 فروند از این مدل تولید شد

نسخه های شناسایی
ار اف4 سی فانتوم
نیروی هوایی از ار اف101 در نقش شناسایی تاکتیکی بهره می برد ولی بلافاصله بعد از تولید اف4 سی خواهان تولید نسخه جدید شناسایی بر اساس ان شد.اولین فروند در سال 1963 تحویل نیروی هوایی شد.این مدل 84 سانتیمتر کشیده تر است . سه ایستگاه تصویربردار در این نمونه در دماغه وجود داشت .
یک ایستگاه دوربین رو به جلو که می توان از یک دوربین کی اس 72 و یا 87 بهره ببرد
ایستگاه شماره دو برای تصویر برداری از زیر هواپیما برای جا دادن دوربین پانورما ارتفاع بالا کی ای 91 و کی ای 55 و یا دوربین برای تصویر برداری ارتفاع پایین
ایستگاه سوم دارای دو دریچه برای تصور برداری از دو طرف جنگنده که دوریبنهای مشابه ایستگاه دو حمل میکرد
همچنین این نسخه در دماغه مجهز به یک رادار پهلونگر برای نقشه برداری از زمین در هر شرایط جوی از نوع ای پی کیو99 و بعدهای ای پی کیو 172 بود ،این رادار می توان هر هدفی را که دارای سرعت بیشی از 9.5 کیلومتر در ساعت بود را تشخیص دهد و بر روی فیلم مشخص کند،از جمله دیگر تجهیزات این مدل می توان به سامانه عکس برداری فروسرخ،سامانه هشدار رادار و جمع کننده علائم رادار برای جاسوسی الکترونیکی،سامانه حاشیه نویسی فیلم برای دادن اطلاعات بهتر به افسران بررسی کننده فیلم ،این اطلاعات حاشیه فیلم شامل تاریخ وساعت،ارتفاع، سرعت باد و دمای هوا و… می باشد. در مجموع 503 فروند ار اف4 سی به عنوان پیشرفته ترین نسخه شناسایی فانتوم ساخته شد

ار اف 4بی فانتوم2
نسخه شناسایی بر اساس اف4 بی برای تفنگداران دریایی امریکا که در میانه دهه 1960 تولید شد. این مدل کوتاه تر بود و دارای رادار ای پی کیو99 در دماغه بود، در دماغه دارای سه دوربین کی اس 87 برای تصویر برداری از جلو، زیر و دو طرف هواپیما،دوربین ارتفاع پایین کی اس 87 ، دوربین ارتفاع بالای پانورمای کی اس 91 و رادار ای پی کیو 102 با توان روزنه ساختگی برای تصویر برداری رادار از زمین که توان تصویر برداری در 24 ساعت شبانه روز و هر شرایط اب و هوایی را ممکن می ساخت .بعدها در دهه 1970 دوربین تصویر برداری دید حرارتی نیز بر روی این نسخه نصب شد . در مجموع 46 فروند ار اف4 بی برای تفنگدارن دریایی ساخته شد.

ار اف 4 ایی فانتوم 2
بعدها مکدانل داگلاس نسخه شناسایی RF4E را نیز تولید کرد که در واقع نسخه شناسایی مدل پر تولید و پر فروش F4E بود.تنها 143 فروند از ان ساخته شد که همگی صادر شدند و تقریبا تمامی مشتریان نسخه رزمی فانتوم ، بغیر از مصر و انگلستان نسخه ار اف4 ایی را دریافت کردند ولی ار اف4 ایی اصلا قابلیت های ار اف4 سی را نداشت از جمله اینکه مجهز به رادار پهلونگر نقشه بردار نبود

دیگر مدل های فانتوم
تی اف4 ای: نسخه اموزشی دو کنترله برای نیروی دریایی که تعداد محدودی از ان تولید شد
ایی اف 4 بی: تنها یک فروند از این نمونه از ارتقا اف4 بی برای جنگ الکترونیک ساخته شد
ان اف4 بی: تنها یک فروند برای ازمایشات از ارتقاء اف4 بی به دست امد
ایی اف 4 سی: نسخه سرکوپ پدافند هوایی که با ارتقاء 36 فروند اف4سی نیروی هوایی و تجهیز ان به هشدار دهنده راداری ای پی ار 25و 26 و سامانه جنگ الکترونیک ای ال کیو 119 به دست امد .این مدل توان شلیک موشک ضد رادار شرایک و استاندارد برای نابودی رادار های سایت های پدافندی را داشت
ایی اف 4 دی:نسخه سرکوب پدافند که با ارتقاء اف4 دی به دست امد و تنها دو فروند ارتقاء یافت
اف4 ایی کورناس 2000: :نسخه ارتقاء یافته در اسرائیل توسط خود اسرائیل که در دهه 1980 انجام شد.این ارتقاء شامل نصب رادار ای پی جی76 با توان کامل هوا به هوا و هوا به زمین با توان درگیر همزان با 4 هدف.این رادار توان نقشه برداری از سطح زمین را نیز داشت و دارای یک حالت روزنه ساختگی بود.دارای اچ یو دی ودو نمایشگر رنگی در درون کابین خلبان بود و پرتاب کننده پوشاله وشراره بود .دارای سامانه ناوبری جدید ویک سامانه تهاجمی دیجیتال بود .کورناس در سال 2004 میلادی از خدمت بازنشسته شد.

اف4 ایی Peace Icarus 2000: اف4 ائی ارتش یونان طی بهسازی در دهه1990 مجهز به رادار ای پی جی65(مشابه نسخه نصب شده بر روی فانتوم المانی) و موشک امرام شدند.این ارتقاء که با کمک اسرائیل فرانسه و امریکا انجام شد شمال سامانه ناوبری جدید، کابین شیشه ای مجهز به دو نمایشگر رنگی چند کاره، اچ یو دی، و جی پی اس و پرتاب کننده پوشاله و شراره بود شد.مجهز به غلاف لیزر ساخت اسرائیل برای نشان گذاری نسخه هدایت لیزر ماوریک شد.38 فروند به این مدل ارتقاء یافتند
اف4 ایی ترمیناتور 2020: ارتقاءی افته ترکیه هستد که انها را باید پیشرفته ترین فانتوم های جهان داشت.این ارتقاء توسط اسرائیل انجام شد که شمال نصب رادار ائی ال 2032 اسرائیل با برد 150 کیلومتر و توان درگیری با دو هدف و همچنین توان کامل هوابه زمین(ائی ال 3023 دارای چند مدل در اندازهای مختلف است و تفاوت برد انها در نمونهای نصب شده بر روی جنگندهای مختلف به نوع ان بر میگردد)، دو نمایشگر رنگی در درون کابین ،هوتاس، اچ یو دی،جی پی اس، هشدار دهنده راداری، هشدار دهنده فروسرخ، پرتاب کننده شراره و پوشاله سامانه جنگ الکترونیک پیشرفته،کامپیوتر جدید و خط انتقال داده امن راداری ،این نمونه میتواند موشک های پاپی اسرائیلی،ضد رادار هارم انواع مختلف ماوریک و بمب های لیزری جی بی یو 10 و 12 را حمل کند. اف4 ترمینتارو 2020 در ارتش ترکیه در نقش یک جنگنده تهاجمی به کار میرود و دفاع هوایی بر عهده اف16 است .54 فروند فانتوم به این استاندارد ارتقاء یافته اند.

اف4 ایی جی:نسخه تولید شده اف4 ایی در صنایع سنگین میتسابیشی ژاپن که در مجموع 140فروند از ان تولید شد. اخرین فانتوم تولید در جهان در زاپن ساخته شد. 138 فروند از 140 فروند درژاپن تولید شد
اف4 ایی جی کای:نسخه ارتقاء یافته فانتوم در خدمت ارتش ژاپن مجهز شده به رادار ای پی جی 66 جنگنده اف 16 ای و بی با توان حمل موشک ضد کشتی رادار فعال ای اس ام 1 و موشک های فروسرخ هوا به هوای ژاپنی . این نمونه مجهز به نمایشگر رنگی در درون کابین و اچ یو دی در کابین شده و دارای هشدار دهنده و سامانه جنگ الکترونیک به روز است
اف4 ایی(اس):سه فروند فانتوم اف4 ایی ارتش اسرائیل به این مدل ارتقا یافتند که با حذف توپ در دماغه مجهز به دوربین شناسایی برای تصویر برداری در فاصله دور به صورت مایل و یا تصویر برداری ارتفاع بالا شدند.
ار اف 4 ایی جی: نسخه از ار اف4 ایی برای ارتش ژاپن که 14 فروند از ان ساخته شد
ار اف 4 ایی جی : نسخه ارتقا یافته ار اف 4 جی در ژاپن مجهز به سامانه شناسایی جدید و رادار ای پی جی 66
اف4 اف فانتوم 2:نسخه ساخته شده برای المان غربی بر اساس اف4 ایی . به دلیل محدودیت های وضع شده برای ارتش المان بعد از جنگ دوم این نمونه فاقد توان حمل اسپارو و بمب بود .175 فروند از این نمونه ساخته شد
اف 4 اف ICE: نسخه ارتقاء یافته اف4 اف ارتش المان غربی که در دهه1980 ارتقاء پیدا کرد.این ارتقاء طی برنامه آ سی ائی که شامل دو مسئله مهم یکی نصب رادار ای پی جی65 جنگنده اف18 ای و بی با توان پایین نگری، درگیر همزمان با دو هدف، و رهگیر و کشف اهداف زمینی و مسئله بعد نصب موشک امرام بود.110 فروند فانتوم در المان به این استاندارد ارتقاء پیدا کردند.در مرحله بعد این ارتقاء در اوائل دهه 1990 فانتوم های مجهز به گیرنده هشدار راداری ای ال ار 68 و ژیرسکوپ حلقه لیزری شدند .مجهز به کامپیوتر کنترل اتش دیجیتال ، سامانه ناوبری جدید بر مبنای جی پی اس شدند.تجهیز اف4 به امرام توان رهگیر ارتش المان را به شدت افزایش داد.در نهایت فانتوم های المانی در سال 2013 میلادی از خدمت خارج شدند.
تاریخچه خدمت
نیروی هوایی ایالت متحده امریکا
نیروی هوایی در اواخر سال 1962 اولین فانتوم اف4 سی خود را دریافت کرد. برخلاف نیروی دریایی که کابین جلو خلبان و کابین عقب افسر رادار بود در نیروی هوایی هر دو کابین را خلبان اشغال می کردند و از این رو کابین عقب اف4 سی نیز دارای سامانه هدایت ساده ای بود.در 10 زوئن سال 1964 نیروی هوایی اسکادران تاکتیکی شماره 45 را راهی تایلند کرد تا در برابر میگ های 17 ویتنام شمالی مقابله کند.در 26 اوریل سال 1966 نیروی هوایی با اف4 سی خود اولین پیروزی هوایی فانتوم این نیرو را با شکار یک میگ21 فیش بد را به دست اورد . در 24 ژوئن سال 1965 نیز یک فروند اف4 سی قربانی سام 2 شد که اولین شکار فانتوم توسط سام 2 بود و در 5 اکتبر سال 1966 نیز اولین فانتوم نیروی هوایی قربانی یک میگ 21 شد.ار اف4 سی نیز از 30 اکتبر سال 1965 در ویتنام خدمت کرد و اف4 ایی از 1969 در ویتنام خدمت کرد.
نیروی هوایی امریکا از سال 1964 از اف4 سی در نقش بمب باران هوایی ویتنام شمالی و لائوس بهره برد . فانتوم در روز اول در کنار اف100 و اف105 در این نقش استفاده شد ولی به مرور زمان با خروج از خدمت این دو جنگنده ، نقش هر دو را نتنها در نقش بمب باران هوایی گرفت بلکه نسخه ایی اف4 سی در نقش ضد رادار نیز جای ایی اف 105 را نیز گرفت.دست کم 16 اسکادران فانتوم از سال 1965 تا 1973 در ویتنام حضور داشتند و دست کم 17 اسکادران دیگر نیز در این دوران در صورت لزوم استفاده شدند
در مجموع نیروی هوایی امریکا 445 فروند اف4 فانتوم نسخه رزمی خود را از دست داد که از این میان 370 فروند به اتش دشمن و ما بقی بر اثر حوادث غیر رزمی بود. از 370 فروند سرنگون شده توسط دشمن ، 33 فروند بر اثر اتش میگ های ویتنام شمالی ،30 فروند موشک های سام و 307 فروند توپ ضد هوایی بوده است.
همچنین 83 فروند ار اف4 سی از دست رفت که 72 فروند بر اثر اتش دشمن بود که هفت فروند بر اثر اتش سام و 65 فروند بر اثر اتش توپ ضد هوایی.
همچنین فانتوم های نیرویی هوایی 107 پیروزی هوایی به دست اوردند که 50 فروند توسط اسپارو ،31 فروند توسط سایندوندر 5 فروند توسط فالکون و 15.5 فروند توسط توپ به دست امد.
نبرد بعدی برای فانتوم در نیروی هوایی امریکا به جنگ اول خلیج فارس در سال 1991 بر می گردد .در این نبرد 24 فروند F4G و شش فروند ار اف 4 سی را برای نبرد علیه عراق روانه جنگ شد . در این جنگ اف4 جی با هارم و شرایک به پدافند هوایی عراق تاخت و با وجود اینکه ار اف4 سی و اف4 جی هر روز پرواز داشتند تنها یک ار اف 4 سی بر اثر حوادث غیر رزمی سقوط کرد و یک اف4 جی نیز صدمه دید . در نهایت اخرین فانتوم نیروی هوایی از نوع F4G در سال 1996 از خدمت خارج شد . همکنون کیو اف4 نسخ بدون سرنشینه فانتوم به عنوان هدف پرنده در ارتش امریکا خدمت میکند
نیروی دریایی امریکا
نیروی دریایی در 30 دسامبر سال 1960 اولین اسکادران اف4 ای (اسکادران وی اف 121) خود را عملیات کرد.بعد از تکمیل ازمایشات این اسکادران همراه با ناو فرستال به اقیانوس ارام فرستاده شد.این نیرو نیز در سال 1962 اولین اسکادران اف4 بی را تحویل گرفت.در 5 اوت سال 1964 به نبرد در جنوب شرق اسیا اعضام شد و در 9 اوریل سال 1965 با شلیک یک اسپارو و سرنگونی یک میگ17 اولین پیروزی هوایی خود را به دست اورد . همچنین در 17 ژوئن همان سال نیز یک اف4 به اتش میگ17 از دست رفت.
در طول جنگ نیروی دریایی 84 فانتوم را از دست داد که 7 فروند بر اثر اتش هوایی، 13 فروند سام و مابقی بر اثر توپ ضد هوایی.
اخرین فانتوم رزمی از نوع اف4 اس در سال 1987 از خدمت نیروی دیایی امریکا خارج شد
سپاه تفنگ دار دریایی
این نیرو در سال 1962 اولین اسکادران اف4 بی را در یافت کرد و از سال 1965 در ویتنام از انها بهره برد .این نیرو 75 فانتوم از دست داد . در میانه دهه 1980 فانتوم را از خدمت خارج و با اف18 جایگزین کرد ولی ار اف4 بی نسخه شناسایی اف4 بی که تنها در خدمت تفنگدارن بود تا سال 1992 در خدمت باقی ماند و در طی جنگ اول خلیج فارس هم شرکت کرد.
استرالیا
این کشور برای سه سال 24 فروند اف4 ایی را اجاه کرد تا زمانی که اف111 سی سفارشی را تحویل بگیرد . این فانتوم های بین سال 1970 تا 1973 در خدمت استرالیا بود
مصر
این کشور در سال 1979 به صورت دست دوم 35 فروند اف4 ایی فانتوم را از امریکا تحویل گرفت که در سال 2016 انها را از خدمت خارج کرد
المان
المان اولین بار در سال 1968 نسخه شناسایی ار اف 4 ایی را سفارش داد و در مجموع 88 فروند ار اف4 ایی دریافت کرد که حتی به انها توان حمله به زمین نیز داده شد.در سال 1973 نیروی هوایی المان توانست جنگنده اف4 اف فانتوم نسخه رزمی را نیز به دست اورد.المان 175 فروند اف4 اف را به دست اورد که در اواخر دهه 1980 انها را به سطح ICE ارتقا داد که در بالا به ان اشاره شده. این کشور در اوائل دهه 1990 ار اف4 خود را از خدمت خارج کرد که بسیاری از انها به صورت دست دوم به کشور های دیگر داده شد .المام اخرین فانتوم خود را در سال 2013 از خدمت خارج کرد.
یونان
این ارتش در سال 1974 دست به تحویل اف4 ایی فانتوم زد و در سال 1991 تعداد از ار اف 4ایی دست دوم ارتش المان را دریافت کرد. این کشور بعد از موفقیت برنامه ارتقاء فانتوم المانی در سال 1997 دست به ارتقاء 34 فانتوم اف4 ایی و 1 فروند ار اف 4 ایی کردند.
ایران
این کشور در دهه 1960 و 1970 در مجموع 32 اف 4 دی،177 فروند اف4 ایی و 16 فروند ار اف 4 ایی را دریافت کرد. همچنین در پی برنامه حضور امریکا در ایران برای جاسوسی از شوروی این کشور دو تا سه فروند ار اف 4 سی نیز به دست اورد.با شروع جنگ ایران و عراق اف4 فانتوم به عنوان ستون فقرات نیروی هوایی ایران نقش بیاری در عملیات بر ضد عراق داشت و دست کم 73 پیروزی هوایی را در برابر ارتش عراق به دست اورد و از سوی دیگر نیز بین 30 تا 50 فانتوم را در رزم هوایی از دست داد. همچنان بین 40 تا 80 فانتوم در خدمت این ارتش است
اسرائیل
بزرگترین اپراتور خارجی فانتوم بود که به صورت نو و دست دوم در مجموع 247 اف4 ایی و 12 فروند ار اف4 ایی را به دست اورد.اسرائیل در جنگ های سال 1973 و 1982 و طی نیرد در جنوب لبنان از فانتوم بهره برد و در مجموع 116 فروند جنگنده اعراب را با فانتوم به زیر کشید و بین 15 تا 30 فانتوم را نیز از دست داده است. همچنین این کشور باید بین 50 تا 70 فانتوم نیز بر اثر اتش پدافند از دست داده باشد. اسرائیل فانتوم های خود را با نام کورناس بهسازی کرد و در نهایت در سال 2004 از خدمت خارج کرد
ژاپن
این کشور در اواخر دهه 1960 فانتوم را انتخاب کرد و تصمیم به منتاژ تحت امتیاز این جنگنده در کشور گرفت. فانتوم ژاپنی به دلیل محدودیت های وضع شده بر علیه این کشور توان پرتاب بمب و سوختگیری هوایی را نداشت.در مجموع 140 فروند اف4 ایی جی و 14 فروند ار اف4 ایی جی در این ارتش به خدمت گرفته شد . ژاپن در دهه 1990 فانتوم های خود را بهسازی کرد و توان حمل موشک ضد کشتی رادار فعال را به ان داد که به ان در بالا اشاره شده است . در سال2021 ژاپن فانتوم های خود را از خدمت خارج کرد
اسپانیا
اسپانیا تنها مشتری خارجی اف4 سی فانتوم بود که به صورت دست دوم این جنگنده را دریافت کرد . این کشور د ر بین سال های 1971 تا 1972 در مجموع 40 فروند اف4 سی و 18 فروند ار اف4 سی را در خدمت داشت . اسپانیا در دهه 1980 اف4 سی خود را با اف18 هورنت جایگزین کرد ولی ار ف4 سی که با بالاترین استاندارد نیروی هوایی امریکا نیز تحویل شده بود تا سال 2002 در خدمت باقی ماند
کره جنوبی
این کشور در مجموع 27 ار اف 4 سی ، 92 فروند اف4 دی و 103 فروند اف4 ایی را دریافت کرد که بسیاری به صورت دست دوم بود و برای نمونه تعداد از اف4 دی و ایی دست دوم ارتش امریکا که در کره جنوبی پایگاه داشتند بعد از خروج از خدمت تحویل این نیرو شد. کره جنوبی در دهه 1990 تصمیم یه ارتقاء مشابه ارتقاء یونان و المان داشت ولی مشکلات مالی باعث لغو برنامه شد و در نهایت این کشور تعداد بیشتری اف16 تحویل گرفت.ولی با وجود اینها این کشور برخی فانتوم ها را به غلاف نشان گذاری لیزر و موشک دوربرد اپتیکی پوپی تجهیز کرد.این نیرو همکنون حدود 70 اف4 ایی را در خدمت دارد
ترکیه
این کشور طی چند مرحله فانتوم را تحویل گرفت ولی اولین سری را در سال 1974 تحویل گرفت . این کشور در مجموع 163 فروند اف4 ایی و 44 فروند ار اف4 ایی را به خدمت گرفت که تعداد زیادی از ار اف ایی ارتش المان بودند که بعد از خروج از خدمت بین سال 1992 تا 1994 به صورت دست دوم تحویل گرفته و بعدها با کمک اسرائیل تعداد از هر دو مدل را ارتقاء داد که در بالا به انها اشراه شد. ترکیه بارها از فانتوم بر علیه کرد های جنوب این کشور استفاده کرد و همکنون 35 فروند اف4 ایی ترمیناتور و 35 فروند ار اف 4 ایی در خدمت دارد.
مقالات مشابه
فانتوم های ارتقا یافته در جهان
مشخصات اف 4 ایی فانتوم | |
تولید کننده | امریکا،مکدانل اریکرافت |
تعداد خدمه | دو سرنشینه |
طول و ارتفاع | 19.2 متر و 5.0 متر |
وزن خالی | 13757 کیلوگرم |
بیشترین سرعت | 2.2 ماخ برابر با 2370 کیلومتر در ساعت |
برد | 2600 کیلومتر با سه مخزن سوخت خارجی و بدون مهمات |
سقف پرواز | 18300 متر |
موتور | دو دستگاه موتور جنرال الکتریک جی79 –جی ایی 17 با توان 17845 پاوند با پس سوز |
تسلیحات | یک توپ 20 میلیمتری شش لول گاتیلینگ ام 61،توان حمل 8480 کیلوگرم تسلیحات شامل تا 24 بمب 250 کیلوگرمی یا تا 5 بمب 900 کیلوگرمی،انواع موشکهای تلویزیونی ماوریک،ضد رادار شرایک،هارم.بمب های هدایت لیزری و تلویزیونی،تا هشت موشک هوا به هوای سایندوندر و اسپارو(4*4) و در برخی از مدل های بهسازی شده موشک امرام |
تعداد تولید شده و قیمت5195 فروند فانتوم بین سالهای 1958 تا 1981 تولید شد.قیمت برای هر فروند 2.4 میلیون دلار به سال 1967
ترجمه : عبدالحمید تارخ