آشنایی با خمپاره و معرفی چند خمپاره انداز ایرانی
آشنایی با خمپاره و معرفی چند خمپاره انداز ایرانی
خمپاره انداز وسیله جدیدی نیست اگرچه شکل امروزی آن به جنگ جهانی اول برمی‌گردد. خمپاره سلاحی است که از روز اول برای پوشش اهدافی در زوایایی که توپخانه توان پوشش آن را نداشت ساخته شده. اولین بار در سال ۱۴۱۳ یعنی بیش از ۷۰۰ سال پیش در کره در جنگ بین دو ژنرال خمپار انداز به وجود آمد .خمپاره‌اندازها برای سالیان متوالی شبیه یک دیگ بزرگ بودند که گلوله های فلزی را با زاویه زیادی به هوا پرتاب می‌کردند تا بتوان آن را با زاویه بالای 70درجه روی سر هدف کوبید
توپخانه در دوران قرون وسطا برای درهم کوبیدن دیوارهای دژها به کار می‌رفت . انها در نهایت میتوانستند برای شلیک در برد بالا تا زاویه ۳۰ لوله خود را بالا ببرند و شلیک کنند . ولی مشکل این بود که اگر می‌خواستند درون قلعه را بکوبند هیچ سلاحی در دسترس نبود گلوله توپ را نمی‌شد با زاویه شلیک کرد که گلوله از روی دیوار رد شود( البته اگر دیوار بلند بود و این مسئله هم مربوط به توپ های سر پر قدیمی بود ) حتی زمانی که برد توپخانه افزایش پیدا کرد مشکل اساسی سر این بود که به دلیل زاویه شلیک که معمولاً نهایتاً در آن زمان تا ۴۵ درجه بود نمی‌شد گلوله را از روی سر برخی از اهداف موانع طبیعی رد کرد .برای همین خمپاره انداز به عنوان یک سلاح با توان شلیک زاویه بیشتر گلوله برای زدن اهدافی که دور از دسترس زاویه اشت توپخانه بود ابداع شد
تا مدت‌ها خمپاره‌اندازها سنگین و ثابت بودند تنها بعد از جنگ داخلی آمریکا برخی از خمپاره اندازهای کوچکتر مثلاً با کالیبر ۷۵ میلیمتری به شکلی ساخته شده بودند که روی ارابه وصل می‌شدند .خمپاره انداز به شکل امروزی در سال ۱۹۱۵ یعنی یک سال بعد از آغاز جنگ جهانی اول توسط یک انگلیسی به نام سر ویلفرد استوکس توسعه یافت. خمپاره اندازی که او ساخت مانند خمپاره‌اندازهای امروزی شامل یک لوله برای پرتاب مهمات خمپاره و دوپایه بود که در آن زمان می‌توانست ۲۵ گلوله بر دقیقه شلیک کند و برد آن به ۷۳۰ متر می‌رسید .ولی به دلیل اینکه مهمات‌هایی که شلیک می‌کرد اصلاً با مهمات‌های موجود در ارتش انگلستان جور نبود برای مدتی این طرح نادیده گرفته شد
طی جنگ جهانی اول نیاز به سلاحی که بتواند درون سنگرها و یا درون خاکریزها را بزند باعث شد تا در اواخر جنگ اقبال به طرح استوکس بیشتر شود. مشکل اساسی این بود که دو طرف در میدان جنگ در خندق موضع می گرفتند. خندقی با تقریباً عرض یک متر تا یک و کمی کمتر و یا بیشتر معمولا از آتش مستقیم گلوله توپخانه در امان بود. مهمات توپخانه معمولاً با زاویه 30تا 45 درجه به زمین می‌آمدند از این رو به درون خندق وارد نمی‌شدند. ولی خمپاره استوکس می‌توانست یک گلوله را با زاویه بالای 70 درجه روی سر هدف بکوبد
در نهایت تنها در سال آخر جنگ طرح خمپاره اندازه استوکس مورد پسند قرار گرفت و تولید شد ولی به شکل گسترده تنها بعد جنگ جهانی اول توسط بسیاری از ارتش‌های جهان به خدمت گرفته شد و تبدیل به سلاح محبوب پیاده نظام شد
خود خمپاره انداز شامل چندین مدل مختلف می‌شود که در زیر به آنها اشاره می‌شود
خمپاره انداز معمولی که خمپاره انداز استوکس نیز گفته می‌شود
این خمپاره انداز ها شامل 1- یک لوله فلزی برای پرتاب پرتابه
2- دو پاییه زیر لوله
3- سایت نشانه روی برای تنظیم زاویه آن برای شلیک
4- سینی انتهای لوله که برای تثبیت آن بر روی زمان استفاده می‌شود
خمپاره‌اندازها از سر لوله پر می‌شوند اگرچه نسخه‌هایی هستند که از انتهای لوله نیز پر می‌شود و معمولا بدون خان هستند اگرچه نسخه خان دار هم دارند. روش شلیک آنها نیز اینگونه است که گلوله خمپاره در انتهای خود دارای چاشنی انفجاری است.. وقتی مهمات آن را به درون لوله رها میکنید ، مهمات سر خورده و ته آن به یک سوزن برخورد میکند و سوزن ماده انفجاری را فعال کرده و با انفجار آن خرج پرتاب گلوله را از لوله به بیرون پرتاب میکند.
خمپار انداز خودکششی
در این سیستم‌های خمپاره انداز خود خمپاره‌انداز به وسیله یک خودرو حمل می‌شود ، روش‌های مختلفی برای حمل خمپاره توسط خودروهای مختلف وجود دارد برخی از آنها درون نفربرهای قرار دارند برای شلیک سقف نفربر باز شده لوله خمپاره‌انداز از نفربر بیرون امده و اجرای اتش میکند. برخی نیز درن نفر بر قرار دارند ولی توسط یک سیستم هیدرولیک از عقب نفربر و یا خودرو تاکتیکی بیرون امده و روی زمین قرار گرفته و اجرای اتش میکند.در تمامی این مدل ها مهمات به میزان لازم درون خودرو زرهی قرار دارد
خمپاره تفنگی(تفنگ خمپاره ای)
یک نسخه از خمپاره اندازها می‌باشد که از نظر کالیبر با نسخه عای معمولی فرقی ندارد ولی برخی از آنها دارای سیستم گلوله گذاری خودکار هیدرولیک می‌باشند و یا دارای سیستم عقب نشینی می‌باشد .این نسخه ترکیبی از توپ و خمپاره است و برای استفاده در خودروهای زرهی مورد استفاده قرار می‌گیرند. معمولاً این خمپاره‌اند درون برجک نصب شده و حتی توان شلیک مستقیم نیز به هدف دارند
خمپار اندازها در کالیبر های مختلفی ساخته می‌شوند ولی چند کالیبر آن از همه مشهورترند که در زیر به آنها می‌پردازیم
ولی پیش از این بد نیست گفته شود که خمپاره‌اندازها می‌توانند چندین نمونه مهمات شلیک کند که شامل مهمات انفجار قوی ترک شونده یا اچ ای که اصلیترین مهمات خمپاره ها است ، مهمات منوری که برای روشن کردن میدان نبرد استفاده می‌شود و مهمات دودزا که برای ایجاد پرده دود استفاده می‌شود… برخی از خمپاره‌اندازها دارای انواع خوشه‌ای و یا شیمیایی نیز می‌باشد
خمپاره‌اندازها دارای کالیبر مختلفی هستند. ولی برخی از این کالیبره متداولتر هستند. کالیبر 60 تا 120 میلیتری کالیبره‌های متداول در خدمت ارتش‌های جهان هستند .
کالیبر ۶۰ که به کالیبر چریکی نیز مشهور است کوچکترین کالیبری‌ست که به طور معمول استفاده می‌شود اگرچه کوچکتر از آن نیز است.شعاع کشندگی یک خمپاره 60 م م حدود 15 متر است
دیگر کالیبر ۸۱ میلیمتری که کالیبر متوسط خمپاره اندازها است و بسیار فراگیر، کالیبر ۸۲ میلیمتری یک کالیبر روسی است که توسط ارتش شوروی و هم اکنون روسیه استفاده می‌شود. کالیبر ۸۲ میلیمتری برای این یک میلی‌متر بزرگتر گرفته شده که اگر در جنگ به دست نیروهای غربی افتاد نتوانند از آن از لوله 81 میلیمتری استفاده کنند.81 و 82 از نظر مقدورات مشابه هم هستند.شعاع کشندگی یک خمپاره 81 م م حدود 25 متر است
کالیبر ۱۲۰ میلیمتری بزرگترین کالیبری است که به شکل متداول استفاده می‌شود که یکی از فراگیرترین مهمات‌های خمپاره نیز می‌باشد.شعاع کشندگی یک گلوله خمپاره 120 م م حدود 35 متر است
البته کالیبر های بزرگتر مانند ۱۶۰ و یا ۲۴۰ میلیمتری نیز در جهان موجود است ولی به ندرت از آنها استفاده می‌شود
در زیر مشخصات کلی چند خمپاره انداز در چهار کالیبر امده است… تقریبا تمامی خمپاره انداز های هم کالیبر در دنیا دارای مشخصات نزدیک به این جدول هستند
“”البته شایان به ذکر است که اینکه مثلاً یک خمپاره‌انداز میتواند ۲۵ یا ۳۰ گلوله گلوله در دقیقه شلیک کند مربوط به چند دقیقه اول آتش است، با گذشت دقایق اولیه سرعت آتش کاسته می‌شود زیرا به سرعت لوله داغ شده و شما مجبورید تعداد گلوله کمتری در دقیقه شلیک کنید””
نام خمپاره انداز : ام227 ساخت امریکا ، کالیبر 60 میلیمتری ، وزن کامل 21.1 کیلوگرم ، طول لوله 100 سانت ، برد اتش 70 تا3500 متر ، وزن مهمات انفجار قوی ترکش شونده 1.7 کیلوگرم ، میزان مواد انفجاری 190 گرم تی ان تی ، نرخ اتش 20 گلوله بر دقیقه
نام خمپاره انداز : ام6 ساخت استرالیا ، کالیبر 60 میلیمتری وزن کامل 21کیلوگرم ، طول لوله 97 سانت ، برد اتش 3800 متر ، وزن مهمات انفجار قوی ترکش شونده 1.7 کیلوگرم ، میزان مواد انفجاری 220 گرم تی ان تی ، نرخ اتش 12 گلوله بر دقیقه
نام خمپاره انداز : ال81 ساخت انگلستان ، کالیبر 81 میلیمتری ، وزن کامل 35 کیلوگرم ، طول لوله 128 سانت ، برد اتش 100 تا5676 متر ، وزن مهمات انفجار قوی ترکش شونده 4.7 کیلوگرم ، میزان مواد انفجاری 750 گرم تی ان تی ، نرخ اتش 12 گلوله بر دقیقه
نام خمپاره انداز : ام252 ساخت امریکا ، کالیبر 81 میلیمتری ، وزن کامل 41 کیلوگرم ، طول لوله 127 سانت ، برد اتش 100 تا 5930 متر ، وزن مهمات انفجار قوی ترکش شونده 4.7 کیلوگرم ، میزان مواد انفجاری 750 گرم تی ان تی ، نرخ اتش 16 گلوله بر دقیقه
نام خمپاره انداز 2 بی14ساخت شوروی ، کالیبر 82 میلیمتری ، وزن کامل 41 کیلوگرم ، طول لوله 132 سانت ، برد اتش 4270 متر ، وزن مهمات انفجار قوی ترکش شونده 3.1 کیلوگرم ، میزان مواد انفجاری 420 گرم تی ان تی ، نرخ اتش 24 گلوله بر دقیقه
نام خمپاره انداز کا6 ساخت اسرائیل ، کالیبر 120 میلیمتری ، وزن کامل 146 کیلوگرم ، طول لوله 176 سانت ، برد اتش 9500 متر ، وزن مهمات انفجار قوی ترکش شونده 13 کیلوگرم ، میزان مواد انفجاری 2.9 کیلوگرم تی ان تی ، نرخ اتش 10 گلوله بر دقیقه
نام خمپاره انداز 2 بی 11 ساخت شوروی ، کالیبر 120 میلیمتری ، وزن کامل 210 کیلوگرم ، طول لوله 174 سانت ، برد اتش 9800 متر ، وزن مهمات انفجار قوی ترکش شونده 16.8 کیلوگرم ، میزان مواد انفجاری 3.4 کیلوگرم تی ان تی ، نرخ اتش 12 گلوله بر دقیقه
همانطور که گفته شد مهمات‌های خمپاره توسط یک سایت چشمی بر روی لوله خمپاره‌انداز هدف‌گیری می‌شود ولی طی چند دهه گذشته نسخه‌های هدایت شونده آنها نیز وارد میدان نبرد شدند نسخه‌های با هدایت لیزری و یا نسخه‌های ساخت اسرائیل و آمریکا با سیستم هدایت ماهواره‌ای برخی از نسخه‌ها دارای راکت در انتهای مهمات روشن شده و سرعت آن را افزایش می‌دهد تا برد افزایش پیدا کند. نسخه راکتی ممکن است هدایت شوند یا غیر هدایت شونده باشند. برای نمونه خمپاره‌های ۱۲۰ میلیمتری معمولاً ۹ کیلومتر برد دارند ولی نسخه‌های راکتی ۱۲ تا ۱۵ کیلومتر برد دارند
ایران طی جنگ تحمیلی دست به تولید مهمات خمپاره زد. ولی از اواخر جنگ انواع خمپاره‌اندازها شامل سایت لوله و مهمات را تولید می‌کرد. در زیر نگاه کوتاه به خمپاره‌اندازهای تولید شده در ایران می‌اندازیم
خمپاره انداز ۶۰ میلیمتری فاتح
یک خمپاره انداز کوچک چریکی با قابلیت شلیک دستی(یعنی لوله خمپاره بدون دو پاییه استفاده شود و با دست لوله گرفته شود ) دارای طول لوله ۵۷ سانتی‌متر است و برد آن از ۱۰۰ متر تا ۱۰۵۰ متر عنوان شده . وزن کل سیستم ۸ کیلوگرم می‌باشد و میتواند ۲۰ گلوله بر دقیقه آتش کند این سیستم خمپاره بیشتر برای نیروهای چریکی و یا کماندو استفاده می‌شود
خمپاره انداز ۶۰ میلیمتری حدید
این خمپاره انداز که اچ ام ۱۲ نیز شناخته می‌شود یک خمپاره انداز شش و نیم کیلوگرمی با طول لوله ۶۷ سانتی‌متر است که دارای بیشترین برد ۱۵۰ تا ۲۵۰۰ متر است .وزن کل سیستم ۱۷ کیلوگرم می‌باشد متر است و میتواند ۲۰ گلوله بر دقیقه شلیک کند برای استفاده
خمپاره انداز حدید ۸۱ میلیمتری که اچ ام ۱۵ نیز نامیده می‌شود
وزن کل این نسخه ۴۰ کیلوگرم است و دارای یک لوله به طول ۱۴۵ سانت است برد آتش آن تا ۴۹۰۰ متر عنوان شده مهمات‌هایی که این نسخه شلیک میکند در نسخه انفجار قوی ترکش شونده ۴کیلوگرم وزن دارد که تا ۲۰ متری ایجاد ترکش میکند
خمپاره اداز خودکار81 م م
این سیستم تسلیحاتی بر اساس خمپاره انداز 82 م م خوکار روسی واسیلک ساخته شده ولی نسخه نسخه ایرانی 81 م م است . این سیستم خمپاره انداز از همان گلوله 81 م م معمولی شلیک میکند ولی از عقب سلاح مسلح شده و مهمات از روی یک سینی 4 گلوله ای درون خمپاره انداز لود می شوند .میتوان با ان دست به شلیک مستقیم و یا غیر مستقیم زده. فرایند مسلح سازی اتوماتیک بوده و تا 120 گلوله بر دقیقه البته به شکل تئوری(به دلیل گرم شدن لوله) قابل شلیک در دقیقه است
خمپار انداز ۱۲۰ میلیمتری حدید ۱۲۰ که اچ ام ۱۶ نیز نامیده می‌شود
این خمپاره انداز ۱۲۰ میلیمتری دارای وزن کامل ۱۰۸ تا ۱۴۰ کیلوگرم بسته به سینی وزن سینه مهار کننده است و دارای لوله‌ای به طول، ۱۷۳ سانتی‌متر است برد. آن با با مهمات معمولی 7200 و با خرج راکتی ۹۸۰۰ متر است. گلوله‌های انفجار قوی ترک شونده آن دارای 12.7 کیلوگرم وزن است و گلوله‌های منوری آن میتواند تا ۷۵۰ متر را روشن کند بین ۵ تا ۵۶ ثانیه روشن می‌ماند(برای نسخه 81 م م حدود 48 ثانیه است)
وفا یک خمپاره انداز ۱۶۰ میلیمتری که در سال ۹۱ رونمایی شد .خمپاره انداز حدود ۳۵۰ کیلوگرم وزن دارد و بسته به نوع مهمات ۹ تا ۲۰ کیلومتر برد شلیک آن است و میتواند ۵ تا ۸ گلوله در دقیقه در ۵ دقیقه اول شلیک کند البته به نظر می‌رسد این خمپاره انداز در نهایت وارد خدمت نشده است
عبدالحمید تارخ
مقالات مشابه
بزرگترین خمپاره انداز عملیاتی جهان
