آشنایی با رادار نبو(Nebo)

رادار Nebo-SVU (1L119)

رادار Nebo-SVU با نام فنی 1L119 یک رادار پیش اخطار و جستجوی سه‌بعدیِ ارتقایافتهٔ باند بسیار‌پایین فرکانس (VHF) ساخت روسیه است که از ویژگی مهمِ آنتن آرایه‌ای الکترونیکی با اسکن فعال (AESA) در طول‌موج‌های متری بهره می‌برد. این ویژگی باعث می‌شود رادار قابلیت آشکارسازی بهتر اهداف با سطح مقطعی پایین رادار را داشته باشد و در نقش پشتیبان سامانه‌های پدافندی سطح‌بالا مانند خانوادهٔ اس 300 و اس400 کاربرد داشته باشد

پس از تجربه‌ها و نیاز به مقابله با نسل‌های نوین هواگردهای پنهان‌کار، روسیه به توسعهٔ رادارهای باند VHF که در ناحیهٔ طول‌موج‌های متری عمل می‌کنند علاقه‌مند شد؛ این نوع طول‌موج‌ها در ناحیهٔ «رزونانس» با ساختارهای کلّی هواگردها رفتار متفاوتی دارند و برخی ویژگی‌های پنهان‌کاری را کمتر مؤثر می‌کنند. .Nebo-SVU به‌عنوان نسلِ ارتقایافتهٔ خانوادهٔ Nebo جایگزینی برای Nebo-SV معرفی شد و از اوایل قرن بیست‌ویکم (معرفی رسمی در حدود سال‌های ۲۰۰۱) وارد خدمت شد تا قابلیت‌های کشف اهداف پنهان‌کار و دقت هدف‌گذاری را بهبود دهد.

مشخصات کلی

• باند فرکانسی: VHF (طول‌موج‌های متر)
• نوع آرایه: آرایهٔ فازی (phased array) با اسکن الکترونیکی در راستای ازیموت و ارتفاع — نسخهٔ SVU اولین پیاده‌سازی AESA در باند متری روسی است.
• برد : گزارش‌ها نشان می‌دهند که می‌تواند اهداف بسیار کم-بازتاب مثلاً ~0.1 متر مربعی را در بردهای نزدیک تا میانی کشف کند — نمونهٔ متداول ذکرشده: کشف هدف 0.1 mمتر مربعی در ≈100 کیلومتر است
• زاویهٔ پوشش: چرخش / پوشش ۳۶۰ درجه در ازیموت (با آرایش و مکانیزم‌های استقرار قابل انتقال)
• نقش عملیاتی: هشدار اولیه/پیش‌آگاهی، کشف و تعقیب اهداف هوایی از جمله هواپیماها، پهپادها، و به‌صورت محدود اهداف کروزی و با سطح مقطع راداری کم؛ و نیز تأمین داده برای سامانه‌های ضدموشکی/ضدهوایی جهت قفل و رهگیری.

اجزای اصلی سامانه رادار Nebo-SVU

آنتن-یگان (Antenna-Hardware Post, AAP): آرایهٔ عمودی متشکل از عناصر Yagi یا دیپل‌ها که شکل و آرایش آن برای کار در باند VHF طراحی شده است. آرایه‌ها معمولاً به‌صورت ماژولار هستند (سطرها و ستون‌هایی از عناصر) تا امکان اسکن الکترونیکی و کنترل الگو را فراهم کنند.

واحدهای تولید توان (Diesel power plants / DPPs): برای تأمین برق واحدهای فرستنده/گیرنده و سامانهٔ خنک‌کننده.

واحدهای کنترل/پردازش سیگنال (RPU/Processing): محاسبات مربوط به آشکارسازی، فیلترینگ، جداسازی اهداف و خروجی دادن دادهٔ هدف به شبکهٔ فرماندهی/کنترل.

اجزای مکانی/مکانیزم تلسکوپی و استقرار: در حالت پرتاب و عملیاتی، انتن رادار ممکن است روی بوم تلسکوپی یا دکل قرار گیرد و در حالت حرکت خودروی حامل روی شاسی یا تریلر جمع می شود

در منابع فنی و گزارش‌های تصویری، پیکربندی‌های متنوعی برای حمل و استقرار Nebo-SVU گزارش شده که بسته به سفارش مشتری میتواند بر ریو شاسی کامیونهای مختلف باشد. در تصاویر نمایشگاهی و نمونه‌های میدانی، نسخه‌هایی دیده شده‌اند که رادار را روی تریلرِ متصل به یک کامیون ۸×۸ یا روی یک شاسی بزرگ حمل می‌کنند تا هم توان حمل قطعات و هم پشتیبانی لجستیکی (سوخت، مولد برق، فضا برای اپراتورها) فراهم شود. بعضی مدل‌ها مجموعهٔ پردازش و اتاق کنترل را در بدنهٔ کامیون/شاسی قرار می‌دهند تا هنگام حرکت آمادهٔ انتقال سریع به حالت عملیاتی باشند

طراحی Nebo-SVU طوری است که برای عملیات میدانی متحرک مناسب باشد: امکان سفر در جاده، استقرار سریع و سپس جمع‌آوری و عزیمت مجدد دنبالَ هدف‌های متحرک یا پیشگیری از ضربهٔ متقابل فراهم شده است. با این حال، مانند هر رادار بزرگ، استقرار کامل (بسته به سطح پشتیبانی) چند ده دقیقه تا بیش از یک ساعت طول می‌کشد و حفاظت از آن در محیط عملیاتی نیازمند تدابیر دفاعی و تکراری است

کاربرد اصلی Nebo-SVU، بهره‌گیری از مزایای طول‌موج‌های متری برای کاهش اثربخشی پوشش‌های پنهان‌کاری و در نتیجه آشکارسازی انواع هواگردهای با سطح راداری کوچک است.استفاده از رادار ارایه فازی در باند VHF نسبت به رادارهای قدیمی‌تر VHF دقت و پایداری بهتری در تعیین زوایا و ارتفاع فراهم می‌آورد ولی خوب محدودیت های نیز وجود دارد، باند VHF دقت کمتری در مقایسه با باندهای مایکروویو مانند باند ایکس و اس محدودتر است؛ بنابراین معمولاً Nebo-SVU برای کشف/هشدار و تعیین تقریبی موقعیت استفاده می‌شود و برای قفل نهایی و هدایت موشک از رادارهای باند ایکس و اس دقیق‌تر بهره گرفته می‌شود. همچنین VHF در برابر جنگ الکترونیک اسیب پذیر تر هستند. رادار Nebo-SVUمعمولاً در زنجیرهٔ پدافندی برای فراهم کردن هشدار اولیه وهشدار در مورد وجود تهدید برای سامانه های پدافندی چون اس 300 و اس400 عمل میکند. بدین ترتیب شبکه سازی پدافند میتواند ایرادات باند VHF را کاهش دهد

گفته شده این نسخه در ایران نیز در خدمت است و طی دهه 2010 میلادی از روسها تحویل شده است.دست کم یکی از این رادارها بر اساس تصاویر منتشر شده اسرائیلی ها در حملات جنگ 12 روزه در ایران منهدم شده

 

در جریان درگیری‌های اخیر (از جمله گزارش‌های میدان جنگ اوکراین) چند مورد حمله به رادارهای سری Nebo گزارش شده و دست‌کم در برخی گزارش‌ها اعلام شد که Nebo-SVU توسط پهپادها یا حملات دقیق مورد هدف قرار گرفته و تخریب شده است. این سوابق نشان می‌دهد که در میدان نبرد مدرن، رادارهای بزرگِ زمینی باید با حفاظت فعال و تاکتیک‌های جابجایی همراه باشند

رادار Nebo-M (55Zh6M / Nebo-ME)

رادار Nebo-M به روسی: Небо-М, شناخته‌شده با کد 55Zh6M و در نسخه صادراتی( 55Zh6ME / Nebo-ME) یک سامانهٔ راداری چندباندِ متحرک است که توسط مؤسسهٔ NNIIRT روسیه طراحی شده تا ترکیبی از رادارهای متریک، دسی‌متریک و سانتی‌متریک را با هم تلفیق کند و در عین حال داده‌های ادغام شده را برای ارائهٔ آگاهی فضایی کامل به سیستم‌های پدافند هوایی فراهم آورد.
هدف از طراحی Nebo-M مقابله با هواگردهای پنهان‌کار و افزایش توان نظارتی فضا در بردهای طولانی و ارتفاع بالا است

طرح اولیه برای ایجاد یک رادار چندباند تلفیقی متحرک به اواخر دههٔ ۱۹۹۰ بازمی‌گردد، به‌ویژه پس از رویدادهایی مانند مداخلهٔ ناتو در یوگسلاوی که در آن هواگرد F-117 شناسایی و سرنگون شد؛ روسیه دریافت که باید رادارهایی داشته باشد که بتوانند هواگردهای پنهان‌کار را در باندهای بلندتر تشخیص دهند.

تولید انبوه آن از حوالی سال ۲۰۱۰ آغاز شد و در سال ۲۰۱۱ نمونه‌های آزمایشی آن مورد ارزیابی قرار گرفتند؛ سپس در سال‌های بعد وارد خدمت نیروهای دفاع هوایی روسیه شد. نسخهٔ صادراتی آن با نام Nebo-ME یا کد 55Zh6ME معرفی شده که ممکن است برخی ویژگی‌ها کاهش یافته باشند.نبو -ام در واقع یک مجموع شبکه ای از رادار است که شامل چند رادار برای کاربرد های مختلف است از این رو با نسخه قبلی تفاوت بسیار دارد 

رادار چندباندی Nebo-M که در روسیه با کد 55Zh6M شناخته می‌شود، یکی از پیشرفته‌ترین سامانه‌های هشدار زودهنگام و کشف اهداف پرسرعت در جهان به شمار می‌رود. این رادار در واقع ترکیبی از سه نوع آرایه فازی فعال است که هرکدام در باند متفاوتی فعالیت می‌کنند تا پوشش کامل‌تری در برابر اهداف گوناگون از جمله هواپیماهای رادارگریز، موشک‌های کروز و اهداف بالستیک فراهم شود. ساختار Nebo-M به گونه‌ای طراحی شده است که اطلاعات حاصل از هر رادار به‌صورت بلادرنگ با یکدیگر ادغام می‌شود و تصویری سه‌بعدی از فضا، سرعت، برد و ارتفاع هدف را ارائه می‌دهد.

بخش VHF این سامانه، که با نام RLM-M شناخته می‌شود، قادر است اهدافی را با سطح مقطع راداری بسیار پایین فواصل بسیار دور تشخیص دهد. این بخش در باند متری کار می‌کند و به دلیل طول موج بلندتر، نسبت به فناوری‌های پنهان‌کاری حساسیت بیشتری دارد. بخش دوم، RLM-D، در باند S فعالیت می‌کند و وظیفه افزایش دقت ردیابی اهداف و پایش هم‌زمان چند هدف را بر عهده دارد. سومین ماژول، RLM-S، در باند X یا L عمل می‌کند و برای شناسایی دقیق موقعیت و ارتفاع هدف به کار می‌رود. داده‌های حاصل از این سه رادار در یک مرکز فرماندهی مشترک ادغام و تحلیل می‌شوند که در یک کانتینر جداگانه روی کامیون مخصوص نصب شده است.

رادار Nebo-M می‌تواند اهدافی را تا فاصله تقریبی ۶۰۰ کیلومتر در برد افقی و تا ارتفاع ۶۰ تا ۸۰ کیلومتر کشف کند. این میزان پوشش، آن را قادر می‌سازد تا موشک‌های بالستیک میان‌برد و حتی برخی اهداف در لایه‌های بالایی جو را شناسایی نماید. سامانه از فناوری آرایه فازی فعال بهره می‌برد و می‌تواند در چند حالت مختلف شامل هشدار اولیه، رهگیری خودکار و هدایت سامانه‌های پدافندی عمل کند. توان پردازشی بالا و الگوریتم‌های حذف نویز دیجیتال نیز موجب می‌شود Nebo-M بتواند در محیط‌های جنگ الکترونیک مقاومت خوبی نشان دهد.

تمام اجزای Nebo-M شامل سه آنتن بزرگ و مرکز کنترل، روی کامیون‌های BAZ-6909 نصب می‌شوند. این خودروهای سنگین ۸×۸ ضمن فراهم کردن تحرک بالا، امکان استقرار کامل سامانه را در کمتر از ۴۵ دقیقه فراهم می‌سازند. سیستم از طریق لینک داده امن می‌تواند با سامانه‌های دفاعی دیگر مانند S-300، S-400 و S-500 تبادل اطلاعات کند.

رادار از منبع تغذیه مستقل، سیستم‌های موقعیت‌یاب ماهواره‌ای و پشتیبانی کامل لجستیکی بهره می‌برد و قابلیت کارکرد در دمای بین منفی ۵۰ تا مثبت ۵۰ درجه سانتی‌گراد را دارد. سطح خودکارسازی در Nebo-M نسبت به نسل‌های پیشین خانواده Nebo به‌طور چشمگیری افزایش یافته و تنها به دو یا سه نفر خدمه برای کنترل نیاز دارد.

به‌طور کلی Nebo-M را می‌توان ترکیبی از دقت، برد زیاد، و توانایی کشف اهداف پنهان‌کار دانست که آن را به یکی از پایه‌های اصلی شبکه هشدار زودهنگام پدافند هوایی روسیه تبدیل کرده است.

اجزای اصلی سامانه

رادارهای باندهای مختلف (ماژول‌های متعدد):

Nebo-M معمولاً شامل چند ماژول راداری است؛ به‌طور معمول یک ماژول متریک برای تشخیص در باند VHF، یک ماژول دسی‌متریک (مثلاً باند L یا UHF) و یک ماژول سانتی‌متریک (باند X/S) که همه با هم کار می‌کنند و داده‌ها را در مرکز فرمان ادغام می‌کنند .

مرکز فرماندهی / اتاق کنترل داده: ماژولی که داده‌های ورودی از رادارها را پردازش می‌کند، همگام‌سازی می‌کند و خروجی به سامانه‌های پدافند هوایی ارسال می‌کند.

واحدهای نیروی برق / مولدها: برای تأمین برق همهٔ بخش‌ها و خنک‌کنندگی لازم است.

ساختار استقرار / مکانیزم‌های بازشونده: امکان جمع‌شدن و حمل ماژول‌ها بر روی شاسی، و سپس بازکردن آرایه‌ها و بالا بردن آن‌ها با دکل یا بوم استقرار برای عملکرد کامل

شاسی‌های متحرک: در اغلب گزارش‌ها، هر ماژول رادار بر روی کامیون‌های ۸×۸ یا شاسی‌های سنگین نصب می‌شود تا قابلیت جابجایی بالا فراهم شود.ترکیب ماژول‌ها بر چند شاسی: به جای اینکه کل سامانه بر روی یک شاسی بزرگ قرار گیرد، ماژول‌های مختلف روی چند کامیون جداگانه حمل می‌شوند تا در صورت آسیب به یک بخش، کل سامانه از کار نیفتد؛ این تقسیم‌بندی همچنین کمک به پراکندگی و کاهش هدف‌پذیری می‌کند.سرعت استقرار: برخی منابع می‌گویند که در شرایط بهینه، استقرار کامل مجموعه می‌تواند در حدود ۱۵ دقیقه انجام شود.پیکربندی آرایه‌ها هنگام استقرار: آرایه‌ها به صورت بازشونده یا ارتقاءیاب  هستند تا عملکرد کامل پوشش باندها حاصل شود

یکی از مزایای کلیدی Nebo-M توانایی ترکیب داده از رادارهای متریک و سانتی‌متریک است تا نقاط کور پنهان‌کاری توسط یکی از باندها پوشش داده شود. سامانه قادر است همزمان تعداد زیادی هدف را ردیابی کند (برای مثال برخی منابع از ۲۰۰ هدف به‌طور هم‌زمان یاد می‌کنند).  توانایی پوشش اهداف در برد زیاد و ارتفاع زیاد، از جمله اهداف بالستیک، یکی از ویژگی‌های مهم است. سامانه برای تحمل در برابر جنگ الکترونیک  طراحی شده است و ممکن است دارای امکاناتی برای انتشار امواج کُند یا پالس‌کوتاه برای اجتناب از هدف‌گیری ضدپرتاب تشعشع باشد. می‌توان ان را در حالت‌های متنوع به کار برد، به‌طور مثال فقط ماژول باند VHF یا باند سانتی‌متریک را به‌تنهایی به کار گرفت در صورت نیاز به سبک کردن استقرار یا کاهش مصرف انرژی

رادار نبو- ام در نقش سامانهٔ هشدار اولیه و فراهم‌کنندهٔ دادهٔ اولیه به سامانه‌های پدافندی عمل می‌کند. با توجه به اینکه این سامانه چندباند است، می‌تواند ضعف‌های هر باند را جبران کند و در یک شبکهٔ حسگری به عنوان یکی از اجزای کلیدی تلقی شود.

سوابق عملیاتی و آسیب‌پذیری

گزارش شده است که در جریان درگیری اوکراین، چند دستگاه Nebo-M هدف حملات قرار گرفته و خراب شده‌اند یا آسیب دیده‌اند. .در کریمه، گزارش شده که یکی از اجزای Nebo-M و مرکز فرماندهی آن هدف حملهٔ دقیق قرار گرفت.منابع خبری اذعان می‌کنند که تعداد عملیاتی Nebo-M در روسیه محدود است (گفته شده حدود ۱۰ دستگاه) و هر دستگاه قیمتی بسیار بالا دارد (حدود ۱۰۰ میلیون دلار)

رادار Nebo-M نمونه‌ای قدرتمند از رویکردِ تلفیقی چندباند است که سعی دارد ضعف‌های هر باند را با مزایای باندهای دیگر جبران کند و در عین حال تحرک و انعطاف‌پذیری داشته باشد. همچنان که تجربه‌های میدانی نشان می‌دهد، نه فناوری قوی به تنهایی کافی است، بلکه حفاظت، پنهان‌سازی و تاکتیک‌های مناسب نیز ضروری‌اند. در آینده، احتمال دارد شاهد ادغام بیشتر با سایر سنسورها (لیدار، رادار فضایی، شبکه‌های پهپادی) باشیم تا پوشش حسگری بهینه‌تر شود.