موشک کروز و یا بالستیک؟

موشک کروز بهتر است ویا موشک بالستیک

این قیاس چندان درست نیست زیرا هر کدام بر اساس تفکری ساخته شده اند و نمی تواند یک وانت بار را 3 تنی را با یک کامیون  ده تنی قیاس کرد زیرا هر کدام نقش خود را دارند و نمی توانند نقش دیگری را یا بازی کنند ویا درست بازی کنند

داستان هر دو به جنگ جهانی دوم و سلاح وی 1 و وی 2 ساخت المان نازی بر میگردد اگرچه وی 1 یک بمب پرنده و وی 2 یک راکت  بود و کمتر به موشک و سامانه هدایت نزدیک  بودند ولی کار از انجا شروع شد

موشک بالستیک  حرکت بالستیک  دارد . یعنی  بعد از شلیک  بسته به برد ان از چند ده هزار متر تا چند صد کیلومتری از سطح زمین  بالا رفته و نیم کره زمین (گردی زمین ) را در نزدیکی جو ویا خارج از جو دور زده و در فاز نهایی روی سر هدف شیرجه میرود. از انجای که موشک بالستیک  عمده  بخش پروازیش در ارتفاع بالای 20000 متر است که هوای زیادی یا وجود ندارد و در ارتفاع بالاتر اصلا وجود ندارد  سوخت و اکسید کننده(که نقش هوا را بازی میکند ) برای ایجاد احتراق همراه  خود حمل میکنند .

موشک کروز پروازی شبیه یک هواپیما دارد و دارای  موتور توربوجت و برخی نسخه ها یک موتور توربوفن است . این موشک ها  در ارتفاع پایین پرواز میکنند البته بستگی به نحوه   برنامه ریز دارند مثلا تا نزدیک هدف را گهگاه  در ارتفاع  100 تا 50 متر پرواز میکنند ولی در فاز اخر باز هم ارتفاع را کم میننند. معمولا از سوخت جت استفاده میکنند

موشک بالستیک  به دلیل نحوه پروازش میتواند حتی بیش از  12000 کیلومتر را طی کند(البته بسته  به موشک دارد) زیرا در واقع با بالا رفتن و قلبه  به جاذبه  میتواند مسافت  زیادی را دست به دور زدن زمین  بزند و از این رو بیشترین سوخت موشک تا ارتفاع زیر 100  کیلومتر مصرف  میشود زیرا جاذبه بیشتر است. از طرفی این موشک  دارای سرعت نهایی زیادی است. هر چه برد بیشتری بشود   موشک برای دور زدن زمین  ارتفاع بیشتری را می گیرد  از این رو در مرحله اخر سرعتش بیشتری را به دست می اورد . مثلا موشک  با برد 300 کیلومتر دارای بیشترین ارتفاع 70 کیلومتر  است  و موشکی با برد 3000 کیلومتر دارای  ارتفاع 300 کیلومتر ولی موشکی با برد 10000 کیلومتر بالا تر 2000 کیلومتری  سطح زمین  است  (البته این اعداد  موشک های مختلف فرق دارد این مثال بود) از این رو سرعت نهایی موشک  بستگی به برد ان دارد اگرچه شکل کلاهک موشک نیز بسیار تاثیر دارد . معمولا موشکی  با برد 300 کیلومتر سه ماخ   سرعت دارد ولی موشک های قاره پیما دارای سرعت بیش از 20 ماخ هستند. امروزه  اکثر موشک های  قاره پیما مانند ام51 و یا ترایدنت  تا 24 ماخ سرعت نهایی دارد.

در واقع این برد و سرعت نهایی باعث شده که موشک های بالستیک در نقش اتمی مورد استقبال قرار بگیرد زیرا نسخه های سوخت جامد  نتنها به سرعت اماده شلیک میشود بلکه میتوانند یک مسافت 10000 کیلومتری را کمتر از یک ساعت طی کنند( این مسئله  دقت شود که سرعت چند ده ماخ فقط در مرحله نهایی است و نه در مرحله سعود  ویا مرحله میانی). همچنان هیچ  سلاحی سرعت موشک های بالستیک  را ندارد از این رو در نقش اتمی بسیار موثر هستند

موشک کروز سرعت کمی دارد اکثر نسخه های  های تهاجم زمینی  مادون سوخت هستند. انها دارای موتور های ضعیف نسبت به موتور های هواپیماهای نظامی هستند و اکثرا حتی از هواپیمای غیر نظامی نیز کند تر پرواز میکنند  و به دلیل پرواز در ارتفاع کم برد کمتری به دلیل  تراکم هوا و جاذبه دارد. حتی دوربرتری ای موشک های کروز جهان به ندرت بیش از 3000 کیلومتر برد دارد و چنین مسافتی  را طی 3.5 ساعت طی میکنند برای همین موشک  های کروز معمولا برای نقش اتمی مناسب نیستند

خوب البته این مسئله شاید اینجا پیش بیاد خود یک موشک با چنین سرعتی چه برتری میتواند نسبت به موشک  بالستیک  با سرعت نجومی  دارد

سرعت بالای موشک های  بالستیک  مشکلات خود را  دارد . دقت موشک بالستیک  رابطه مستقیم  به برد ان دارد. هر چه برد بیشتری میشود دقت کمتر می شود البته باز به فناوری ساخت موشک دارد. زیرا با افزایش سرعت سامانه هدایت خطا میکند. موشک های بالستیک  از سامانه اینرسی از چند ژیرسکوپ برای هدایت موشک استفاده میکند . هدایت اینرسی یکی از راه های نگه داشتن موشک  در مسیر خود می باشد. هدایت اینرسی شامل سه ژیروسکوپ (گردش نما) می باشد که در مقابل نیرو های  که درصدد تغییر سرعت یا مسیر موشک  هستند، مقاومت می کنند. این ژیروسکوپ ها سیگنال هایی را به کامپیوتری که در قسمت تصحیح ضروری سرعت و مسیر کار می کند، می فرستند.

مشکل این است که با افزایش سرعت ژیروسکوپ ها  دچار خطا در محاسبه  میشود و دقت کاهش می یابد  امروزه با فناوری ژیرسکوپ حلقه لیزری  بسیار شرایط بهبود یافته ولی هنوز دقت کمتر است دست کم نسبت به موشک های کروز  است. امرزه فناوری هدایت جی پی اس در کنار اینرسی استفاده می شود . هر  جا اینرسی دچار  خطا شد و موشک کمی خطا پیدا کرد جی پی اس  بر اساس نقشه  خان خودکار خود خطا را جبران میکند ولی مشکل اینجا که به دلیل سرعت بالای موشک بالستیک  دریافت امواج ماهواره ای  نیز گهگاه موثر نیست. سامانه های جی پی اس هر ثانیه یک بار امواج را دریافت میکنند و شما فرض کنید یک موشک که با سرعت 24 ماخ در حال فرود است در هر ثانیه  کم بیش حدود  7 کیلومتر را طی میکند و تنها ثانیه  یک بار امواج  ماهواره ای  دریافت میکند و تا  موشک بخواهد اصلاح مسیر کند  چند ده کیلومتر راطی کرده .

با وجود این امروزه موشک های  بالستیک  تاکتیک  با برد زیر 500 کیلومتر دارای دقت مناسبی هستند اکثر موشک های بالستیک  با برد زیر 300 کیلومتر دارای دقت زیر 10 متر هستند ولی همچنان دقت 150 تا 200 متر برای موشک  های با  برد بالای 1000 کیلومتر صدق میکند. امروزه دقیق ترین موشک بالستیک  جهان نسبت به بردش ترادینت است که با برد 11000 کیلومتر دارای  دقت 100 متر است.

ولی موشک کروز با دلیل سرعت کمترش دقت فوق العاده ای دارد . تا پیش از این سامانه هدایت تراکام یعنی ناوبری بر اساس پستی بلندی زمین   دقت کمتر از ده متر را به ارمغان اورده بود ولی طی دو دهه گذشته تنها با کمک یک رادار ارتفاعی یاب برای پرواز در ارتفاع کم + یک سامانه ناوبری  جی پی اس و معمولا یک دوربین دید حرارتی برای تایید  نهایی هدف توسط تصاویر از قبل داده شده به  حافظه موشک  دقت موشکها را کمتر از 5 متر و حتی 1 متر کرده است. برد در دقت موشک  کروز تاثیری  ندارد حتی اگر برد انها هزاران کیلومتر باشد دقت همان است

پس میبیند اگرچه در سرعت برتری با بالستیک  است ولی در دقت موشک کروز قهرمان میدان نبرد است

مسئله بعد نحوه برخورد به هدف و نوع هدفی است که میتوان با این دو موشک  ضد اهداف مختلف است . موشک بالستیک  از بالا بر روی سر هدف فرود میاید این یعنی  شما نمی تواند با ان پاییه یک پل ویا یک هدف درون یک اشیانه بتونی را بزندی  این کار نیاز به موشک کروز  است(البته امروز موشک های بالستیک تاکتیکی کوتاه برد بسیار پیشرفته ای با حرکت بالستیک  البته در برد کم برای این در کار توسعه هستند) . داستان زمانی پیچیده  می شود  که دقت کنید موشک های بالستیک   در برد بالا دقتشان کم می شود . شما برای زدن یک اشیانه بتونی نیاز به برخورد مستقیم یک کلاهک نفوذ کننده به اشیانه  دارید این موشک کنار اشیانه فرود بیاید نیز دیگر کارگر نیست ولی موشک کروز میتواند از درب یک اشیانه وارد شود و هدف را بزند و یا دقیقا روی سر ان فرود بیاید کما اینکه هدف قرار دادن اشیانه  های نیروی هوایی سوریه  توسط موشک های کروز تاماهاوک را دیده اید .در  واقع امتیاز موشک کروز این است که از پهلوی یک هدف را نیز میتواند به هدف برخورد کند  ولی موشک  بالستیک نه

موشک کروز را می توان از  بالا ویا با هر زاویه به هدف زد، میتوان ان را روی سر هدف منفجر ویا با برخورد به هدف منفجر کرد هیچ کدام از این امتیازات  را موشک بالستیک ندارد . البته موشک بالستیک به دلیل برخورد با سرعت پتانسیل بالا توان تخریب  بیشتری بسته به وزن کلاهکش دارد

شاید این مسئله پیش بیاید که خوب ایا موشکی با سرعت زیر صوت اصلا ایمنی دارد … بله دارد زیرا به دلیل گردی زمین  اکثر سامانه های پدافندی  از جمله نسخه های کوتاه بردی مانند تور ویا پانتسیر در برد زیر30 کیلومتر  تنها در ارتفاع پایین دید دارند و از طرفی  سطح مقطعی موشک های کروز کم است  و کشف  انها سخت اگرچه غیر ممکن نیست  ولی نباید فراموش  کرد که طی دو دهه گذشته نتنها موشک های ضد بالستیک  در فاز نهایی بسیار رشد کرده اند(یعنی موشک های  چون پاترویت3 و یا اس  400 ویا اروا که در مرحله اخر در شیرجه موشک بالستیک  را میزنند) بلکه سامانه های چون تاد و یا استاندارد3 نیز عملیاتی شدند که موشک را در فاز میانی زمانی که در حال دور زدن  گردی زمین  است را مورد هدف قرار میدهد(البته باز بستگی به نوع موشک بالستیک  و ارتفاع پروازی ان دارد). البته هنوز دفاع در برابر موشک  های قاره پیما سخت است ولی موشک های تاکتیک با برد زیر 500 کیلومتر  به دلیل سرعت نهایی کمتر راحتر شکار می شوند(کما اینکه عربستان دست کم بیش از 80 موشک های بالستیک  یمنی را با پاترویت هدف قرار داد). حالا بماند که نسل جدید موشک  های کروز مانند ای جی ام 158 و یا استروم شادو بر اساس  فناوری  پنهانکاری ساخته شده است

مسئله بعد  قیمت است

خوب فقط کافیست  چند مثال گفته شود. ارتش چین در سال 2008 میلادی اعلام کرد هر تیره موشک  بالستیک  دانگ فنگ 21 با برد 1800 کیلومتر ده میلیون دلار قیمت دارد ویا هند اعلام  کرد هر تیره موشک  اگنی 2 با برد  دو هزار   کیلومتر  دارای  قیمت 5 تا شش میلیون دلار است  ، موشک  بالستیک قاره پیمای ترایدنت  37 میلیون دلار به سال 2005 میلادی قیمت داشت . اتحاد جماهیر شوروی  هر تیره اسکاد را در دهه 1980 به قیمت سیصد هزار  دلار می فروخت  ولی موشک کروز تاماهاوک با برد 2500 کیلومتر همکنون   یکی نیم میلیون  دلار قیمت دارد و یا موشک کروز  در نسخه  دوربرد  یک میلیون  دویست هزار دو دلار(هر دو قیمت  موشک کروز متعلق به سال 2014 است) این اعداد همه چیز را مشخص می کند  موشک بالستیک  با برد 2000 کیلومتر کشوری  مانند هند و چین که قیمت دست  مزد کم و اختلاف ارز نسبت به دلار بالاست بالای  5 میلیون دلار در امده و بعد موشک  کروزی ماند تاماهاوک   و الکوم با همان برد و البته قدرت  بیشتر دارای  قیمت حدود یک تا میلیون  دلار است

 در واقع  موشک بالستیک  به دلیل سوخت گران از جمله نسخه  سوخت  جامد و همچنین استفاده از الیاژ خاص برای  تحمل گرمایی بالا،  بسیار گران است  ولی موشک  کروز تنها بخش گرانش  موتورش است

ولی حتی اگر قیمت موشک  بالستیک به قیمت  موشک کروز برسد و دقت  هم به به پای دقت موشک کروز  هنوز  موشک کروز یک برتری بی چون  چرا دارد

ان برتری انعطاف  پذیر بالای ان است

موشک بالستیک  تنها از زمین  پرتاب می شود  و برد ان به برد موشک محدود است نیم توان  موشک را از خارج مرز یک کشور شلیک  کرد. البته موشک بالستیک  زیر دریایی پرتاب نیز وجود دارد  ولی مشکل اینجاست که موشک های بالستیک  زیر دریایی پرتاب بسیار گران هستند. دلیل گرانی  انها فناوری انها است. برای نمونه موشک قاره پیمای  زمین  پرتاب  مینتومن با برد 13000 کیلومتر دارای  طول 18 متر و قطر 1700  م م است  ویا موشک سجید ساخت ایران با  برد 2000 کیلومتر  دارای  18 متر طول و 1500 م م طول است ولی موشک زیر دریایی پرتاب ترداینت 13 متر طول دارد. در واقع موشک  های بالستیک  زیر دریای یرتاب به دلیل اندازه کوچک گران هستند ولی گرانی به کنار مشکل اساسی  پرتاب انها است. موشک بالستیک  زیر دریایی پرتاب توسط بخار اب که توسط رکتور اتمی تولید می شود  با فشار از عمق گهگاه  50 متری با فشار بالا از زیر  اب  به بیرون پرتاب شده و با امدن از سطح  زیر اب با  فاصله چند  از سطح اب  موتور موشک روشن می شود. حالا بماند چه روش مهندسی  پیچیده ای میخواهد که  شما یک موشکی مانند ترایدنت  با وزن 59 تن را با چه قدرت فشار بخار ابی از عمق مثلا 40 متری زیر اب به بیرون  اب پرتاب کنی ولی مهمتر اینجاست شما تنها زمانی می توانید  موشک از زیر  دریایی پرتاب کنید  که زیر دریایی اتمی داشته باشید   که گرانترین  فناتوری نظامی است و تنها سیاست بازدارندگی اتمی است که انرا توجیه کرده و نه متعارف برای همین  تنها قدرت های اتمی زیر دریایی اتمی و موشک  زیر دریایی اتمی  انهم در نقش اتمی دارند. جالب  اینکه  وقتی   میخواهند  یک موشک بالستیک  زیر دریایی پرتاب نیز ساخت  شود باید برای یک زیر دریایی جدید نیز طراحی شوند زیرا موشک 30 م م کوچکتر و بزرگتر باشد ویا 20 سانتیمتر  کوتاه تر و بلند تر دیگر نیم شود  از زیر دریایی قبلی  استفاده کرد

از کشتی نیز نمی توان  موشک را شلیک کرد زیرا مگر  قطر یک کشتی چقدر است  و همچنین از اسمان هم نمیتوان  ان را رها کرد

این بزرگترین محدودیت موشک بالستیک  است ولی موشک کروز اینچنین نیست

برای نمونه موشک کروز  تاماهاوک را در نظر بگیرید این موشک  از ناو های جنگی شلیک می شود  زیرا تنها 5 متر طول دارد حتی از روی یک لانچر روی ناو نیز قابل شلیک است . همچنین زیر دریایی نیز ان را از لوله اژدر افکن خود شلیک میکند . در این روش   پرتاب که توسط هر زیر دریایی  قابل اجرا است   یک پوشش استوانه ای بعد از خروج از لوله اژدر افکن بر  روی اب امده  سر موشک  بالا و ته موشک به طرف زیر اب است. موشک در درون همان محفظه استوانه بوستر  پرتاب را روشن کردن ،تا ارتفاع مناسب  بالا می اید  و بعد از روشن کردن موتور اصلی به سوی  هدف به پیش میرود. همچنین تاماهاوک  زمانی نسخه زمین  پرتاب داشت که البته در نقش اتمی به کار می رفت و امروزه  از خدمت خارج شده و حتی زمانی نسخه هواپرتاب ان حتی برای شلیک از بمب افکن کوچک  ای 6 اینترادر  نیز تست شد.

مثال  چنین موشک های کروزی زیاد است مانند  کلوب روسی ویا خا55 و یا استروم شادو . برای همین  بسیاری از ارتش های غربی یا موشک  بالستیک  ندارند ویا اگر دارند از ان در نقش اتمی به کار می برند زیرا موشک کروز را یک بار طراحی میکنی و با قیمت بسیار ارزانتر می خری و از هر سکوی پرتاب میکند. جالب اینکه حتی امروز نسخه های جدید موشک کروز  ضد کشتی چون اگزوست ، هارپون  ویا ار بی اس 15 هم با تجهیز تنها به یک گیرنده  جی پی  اس تبدیل به یک موشک  بر ضد اهداف زمین  شدن دو به یک قایق تند روی 500 تنی اجازه تبدیل  شدن به یک  سلاح راهبری داده است

موشک های کروز انقلابی  در علوم نظامی ایجاد کردند. انها به زیر دریایی امکان  دادند از زیر  اب اهداف راهبری را در چند هزار کیلومتری عمق خشکی بزند، به یک شناور اجازه  درگیری  با اهداف  زمینی  و به یک جنگنده این امکان را داده که از داخل حریم هوایی خودی بدون رفتن به اسمان  دشمن هدف را بزند. برای  نمونه موشک ای جی ام158 نسخه e دارای برد 1000 کیلومتر است و از جنگنده ای چون استریک ایگل شلیک می شود  . این برد به معنی  عدم  نیاز به ورود به حریف هوایی کشور دیگر است

این انقلاب را موشک های کروز به پا کردند و نه موشک بالستیک  . البته موشک بالستیک  در نسخه تاکتیک  که اتفاقا  محبوب هم است از جمله نسخ های با برد زیر 300 کیلومتر به دلیل دقت بالا و سرعت زیاد برای ضد  اهداف ثابت  میدان جنگ مثل انبار مهمات، ساختمانها ویا سایت های  پدافندی بسیار کاربرد دارند اگرچه همین  موشکها نیز در قیاس با موشک های کروز باز از نظر قیمت و دقت پس تر هستند

گرداوری: عبدالحمید تارخ