سدشکنان( DAMBUSTERS)
عملیات تنبیه CHASTISE))
نویسنده :مهرداد زائری
در پاییز سال 1942 در حالی که کشور انگلیس در جنگ با آۀمان نازی بود آقای دکتربارنز والیس (BARNES WALLIS) مهندس و طراح هوانوردی در حیاط خانه اش در لندن با استفاده از تیله های دختر بچه اش و یک منجنیق ساده کوچک که خود طراحی کرده بود در حال آزمایش طرحی برای ساخت بمبی بود که بتواند با جهش از روی سطح آب به کشتی برخورد کرده و آن را غرق کند. وی باور داشت اگر بتوان یک بمب قوی را از ارتفاع مناسب و با سرعت کافی روی رودخانه رها کرد انرژی کافی برای چندین بار جهش و رسیدن به هدف و غرق کردن آن را خواهد داشت .
دکتر بارنز والیس مهندس هوانوردی و طراح هواپیما
بارنز ایده خود را به نیروی هوایی سلطنتی پیشنهاد داد که در ابتدا با مخالفت فرماندهان مواجه شد آنها طرح دکتر بارنز را دیوانگی محض خواندند.اما بارنز ناامید نشد و بالاخره با اصرارهایش توانست نخست وزیر و سپس فرماندهان را متقاعد کند که طرح وی را بررسی کنند. آزمایشها از دسامبر سال 1942 در آزمایشگاه فیزیک تدینگتون در لندن بصورت کاملا محرمانه شروع شد .در آزمایشات اولیه بمبها پس از برخورد با سطح آب بر اثر انرژی جنبشی خود متلاشی میشدند که با ایجاد تغییراتی بر روی بدنه آنها مشکل برطرف شد. پس از چندین شکست و ایجاد اصلاحات روی بمب بالاخره نیروی هوایی موافقت کرد تا بصورت جدی بر روی طرح کار کند.
آزمایش بمب بشکه ای با حضور دکتر بارنز
البته نیروی هوایی قصد داشت از بمب برای نابود کردن سدهای کشور آلمان استفاده کند.بارنز قبلا هم روی طرح ساخت بمبی خیلی بزرگ برای رها کردن روی سد که بتواند با ایجاد یک زلزله خفیف آن را تخریب کند کار کرده بود ولی در آزمایشات مشخص شد برای تخریب سد حتی زلزله یک بمب 10 تنی نیز کافی نیست . .کشور آلمان تعداد زیادی سد داشت که علاوه بر تولید نیروی برق, آب شرب کشور و همچنین آب مصرفی صنایع سنگین و کارخانجات مهم نظامی را نیزتامین میکرد و تخریب این سدها میتوانست ضربه مهلکی به ماشین نظامی رایش وارد کند اما مشکل اینجا بود که از این سد ها بدنه بسیار محکمی داشتند و منفجر کردن آنها نیاز به چندین تن مواد منفجره داشت که با عملیات خرابکارانه کماندویی غیر ممکن بود . همچنین در طول رودخانه هایی که سد روی آن ساخته شده بود چندین لایه از تورهای فلزی زیر آبی تعبیه شده بود که جلوی ورود هر گونه زیردریایی و یا اژدر را میگرفت.
یک بمب به اندازه کافی بزرگ میتوانست نیروی لازم برای تخریب سد را فراهم کند به شرط آن که در کنار دیواره و در عمق مناسب رودخانه منفجر شود. مدلهایی از سدهای آلمانی در مقیاس کوچکترساخته شد تا بمبها بر روی آن تست شود. در ابتدا برای اینکه بمب مسافت بیشتری را طی کند قبل از رهاسازی یک انرژی چرخشی به آن وارد میشد اما بررسی ها نشان داد که چرخش بمب باعث میشود تا بمب پس از برخورد با سد به دیواره آن چسبیده و در همان نقطه به زیر آب برود که تاثیر آن را بیشتر میکرد.
نصب بمب زیر بمب افکن لنکستر.مکانیزم چرخاننده بمب در تصویر مشخص است
بمبها میبایست در فاصله معین و در ارتفاع حدود 20 متری و با سرعت تقریبی 400 کیلومتر بر ساعت رها میشدند تا حداکثر کارایی را داشته باشند. طرح نیروی هوایی شامل یک بمب بشکه ای به وزن بیش از 4 تن که حاوی 3 تن ماده منفجره آر دی ایکس بود و مجهز به یک فیوز هیدرواستاتیک بود که بمب را در عمق ده متری از سطح آب منفجر میکرد مکانیسمی شامل چرخ دنده ها و زنجیر طراحی شد که نیروی آن بوسیله یک موتور الکتریکی تامین میشد و قبل از پرتاب بمب را خلاف جهت حرکت هواپیما به چرخش در می آورد تا به دور 500 دور در دقیقه برسد.
طرح گرافیکی از روش کار بمب سدشکن
یکی از چالشهای اصلی اندازه گیری ارتفاع و فاصله مناسب مناسب بود .ارتفاع سنجهای آن زمان که ارتفاع را بر اساس تغییرات فشار جو را اندازه گیری میکردند دارای دقت کافی در حد چند متر نبودند بنابراین در زیر بمب افکنها دو نورافکن رو به پایین در جلو و عقب و با زاویه مشخص تعبیه شد. خدمه از روی انعکاس نور آنها روی آب ارتفاع را تشخیص میدادند با کم شدن ارتفاع بمب افکن فاصله این نورها از هم کمتر میشد تا اینکه این دو نقطه همدیگر را پوشش میدادند وتشکیل یک دایره نورانی میدادند.برای تشخیص فاصله بمب افکن تا سد نیز یک ابزار دستی که یک زاویه سنج ساده بود بکار میرفت .در دو انتهای سد دو مسلسل قرار داشتند که هر دو مجهز به نورافکن بودند و کمک خلبان این وسیله را به سمت نورافکنها میگرفت و بصورت چشمی فاصله خود را تا سد تخمین میزد.
سیستم اندازه گیری ارتفاع بمب افکن که شامل دو نورافکن رو به پایین بود
ایزار اندازه گیری فاصله تا سد
برای این عملیات یک اسکادران ویژه شامل 19 فروند بمب افکن لنکستر تشکیل شد .فرماندهی اسکادران به عهده خلبان (گای گیبسون) سپرده شد.حمله برای تاریخ 16 ماه می برنامه ریزی شده بود یعنی زمانی که سطح آب سد به دلیل ذوب شدن برفها در بالاترین ارتفاع قرار داشت .هیچکدام از نیروهای شرکت کننده در حمله بجز فرمانده اسکادران نباید از محل و زمان حمله تا شب حمله اطلاعی می داشتند. گیبسون وقت بسیار محدودی داشت او تا شب حمله فقط هشت هفته وقت داشت تا خدمه مورد نظرش را انتخاب کرده و آنها را آموزش دهد .ضمنا در این مدت کم تغییرات لازم باید روی همه هواپیماها اعمال میشد. از آنجا که بمب داخل دهلیزهای بمب افکن جا نمیشد در حالت تقریبا آویزان در زیر بدنه قرار میگرفت و بنابراین درب دهلیزها برداشته میشد. برای سبکتر کردن هواپیما هم یکی از برجکها و مقداری اززره بدنه و مسلسلها نیز از روی آن برداشته شدند.هدفهای تعیین شده شامل سه سد موهن (MOHNE ) سد ادر (EDER) سد سورپ(SORPE) و نام عملیات تنبیه (CHASTISE) انتخاب شد .سه سد دیگر نیز به عنوان اهداف جایگزین در نظر گرفته شده بود تا در صورت بروز هرگونه مشکل در عملیات به آنها حمله شود.
حمله
بمب افکن ها در سه موج جداگانه به فاصله ده دقیقه از هم پرواز کردند آنها باید برای گریز از رادارها و توپ پدافند آلمانیها در ارتفاع حدود30متری پرواز میکردند. بیشتر توپهای پدافند آلمانیها از نوع فلک ( FLAK) بودند که بسیار مرگبار بود. دو فروند از هواپیماها مدتی پس از پرواز بدلیل مشکلات فنی مجبور به بازگشت شدند. از آنجایی که سدها در دره قرار داشتند و اطراف آنها کوه و تپه قرار داشت هواپیماها باید مانورهای سنگینی را در تاریکی شب انجام میدادند تا در مسیر رودخانه قرار بگیرند.باران گلوله های پدافند که به سمت آنها شلیک میشد نیز تمرکز را بشدت سخت میکرد .یک بمب افکن به بدلیل ارتفاع پایین به سطح آب برخورد کرد و بمب خود را از دست داد و مجبور شد به پایگاه برگردد یکی فروند دیگر به سیم برق فشار قوی برخورد کرد و سقوط کرد و بمب آن نیز به به گوشه ای پرتاب شد که بعدا سالم به دست آلمانها افتاد. یکی دیگر نیز هدف توپخانه آلمانیها قرار گرفت و منهدم شد .پنج فروند بمب افکن در طول مسیر هدف قرار گرفتند. جمعا از تعداد نوزده فروند بمب افکن یازده فروند موفق شدند خود را به اهداف برسانند .بعضی از خلبانها مجبور شدند چندین بار مسیر رودخانه را دور بزنند و دوباره برای پرتاب بمب تلاش کنند با این حال بعضی از بمبها پس از پرتاب نتوانستند به دیواره سد برسند .یکی از بمب افکن ها بر اثر ترکش انفجار بمب خود آسیب دید و سقوط کرد .
سد سورب هدف قرار گرفت اما تخریب نشد سد ادر با موفقیت منهدم شد سد موهن نیز در ابتدا مقاومت کرد چهار فروند از بمب افکن ها بمبهای خود را رها کردند ولی انفجار آنها نتوانست دیواره سد را تخریب کند تا اینکه بمب پنجم دیواره سد موهن را شکافت و حفره به طول 70 متر و ارتفاع 20 متر ایجاد کرد و سیل عظیمی به ارتفاع 10 متر دره روهر را فرا گرفت که باعث نابودی تعداد زیادی کارخانه ,خط راه آهن, معادن, نیروگاه برق و ساختمانهای زیادی شد .هواپیماها پس از رها کردن بمب ها بلافاصله مسیر برگشت را در پیش گرفتند. سه فروند نیز پس از حمله و در مسیر برگشت به خانه هدف توپخانه قرار گرفته یا به دلیل ارتفاع کم به درختان برخورد کرده و سقوط کردند و در کل فقط هشت فروند موفق شدند سالم به پایگاه خود برگردند .از 133 نفر خدمه 53 نفر کشته شده و 3 نفر به اسارت آلمانها درآمدند که تا آخر جنگ در اردوگاه اسرا بودند که با این حساب تلفاتی حدود 40 درصد تخمین زده شد. سیل باعث کشته شدن 1600 نفر و از بین رفتن تعداد زیادی دام شد. بیشتر کشته شدگان اسرای جنگی کشورهای روسیه و اوکراین بودند که در اردوگاه های کار اجباری ساکن بودند.در کل تلفات غیر نظامی این حمله بیش از حملاتی بود که نیروی هوایی تا به آن زمان انجام داده بود.
تصویر سد موهن پس از تخریب که توسط جنگنده های اسپیت فایر تیم شناسایی گرفته شده
خط راه آهن در هم پیچیده بر اثر سیل
این حمله درتضعیف روحیه آلمانی تاثیر زیادی داشت و آنها را مجبور کرد تا بسیاری از نیروهای خود را برای ترمیم خسارت ها به محل گسیل کنند بطوری که برای تعمیر و عملیاتی کردن دوباره سدها حدودا سی هزار نفر نیرو به محل فرستاده شدند. نیروهایی که در شرق یعنی جنگ با روسیه بشدت به آنها نیاز داشتند . چندین ماه طول کشید تا سدها مجددا عملیاتی شود.
لوح یادبود کشته شدگان غیر نظامی در کشور آلمان
در کشور انگلستان با اینکه دولت تبلیغات زیادی از موفقیت این حمله در روزنامه ها کرد و تاثیر زیادی در تقویت روحیه مردم داشت اما بسیاری تلفات بالای نیروهای خودی را در مقایسه با حجم آسیبی که به صنایع آلمان وارد شده بود قابل توجیه نمیدانستند.
دکتر بارنز نیز پس از شنیدن آمار بالای تلفات نیروهای خودی بسیار مایوس و سرخورده شد . او اعلام کرد کشته شدن تعداد زیادی از جوانان کشور در این حمله باعث شد خوشحالی او به سرعت محو شود. وی مبلغ ده هزار پوند جایزه نقدی را که به وی اهدا شده بود به سیستم آموزشی برای آموزش فرزندان خدمه نیروی هوایی اهدا کرد.تجربه این حمله و نیز آزمایشات بیشتر بعدها توسط بارنز در ساخت بمب 10 تنی تالبوی شد که در تخریب پناهگاه زیردریاییهای آلمانی وکارخانه ساخت موشکهای V2 بکار رفت.
بنای یادبود خدمه کشته شده بمب افکن ها در کشورانگلیس
گای گیبسون فرمانده اسکادران که بعدها لقب اسکادران سدشکنان DAMBUSTERS)) را به آن دادند مدال صلیب ویکتوریا دریافت کرد و از بقیه خدمه نیزبه عنوان قهرمانان جنگ تجلیل وتقدیر شد .بعدها این اسکادران به اسکادران بمبارانهای دقیق تخصصی تبدیل شد.(گیبسون کمتر از یک سال بعد در یک عملیات دیگر بر فراز آلمان سقوط کرد و کشته شد).
پس از جنگ در سال 1977 سازمان ملل سدها را جزو اهداف غیر نظامی دسته بندی کرده و حمله به آنها را ممنوع اعلام کرد..
مقالات مشابه
