جنگنده تهاجمی اتاندارد 4 و سوپر اتاندارد
در سال 1953 ناتو به یک جنگنده پشتیبانی و حمله به زمین اعلام نیاز کرد که توان حمل تا چهار مسلسل 12.7 م م را داشته باشد و از دو موتور جت بهره ببرد.
در ان زمان شرکت فرانسوی داسا بر روی طرحی با نام Mystere XXVI کار میکرد که یک طرح تک موتوره مادون صوت بود.
در مرحله نخست سه پیش نمونه از Mystere XXVI توسط داسا ساخته شد که اولین پرواز این نمونه در 15 مارس سال 1957 انجام شد . این هواپیما شباهت کمی به میراژ 3 نیروی هوایی بود که در ان زمان در حال ازمون های پرواز بود . هواپیما دارای بالی پس گرا و دمی تی شکل در میانه سکان عمودی بود. این هواپیما دارای دو ورودی هوا در دو طرف بدنه و دماغه نوک تیزی بود و دارای کابینی شبیه به پیش نمونه میراژ 3 بود.
با تغییر این طرح اتاندارد 6 ساخته شد که دارای یک موتور انگلیسی بریستون بود و دارای دو جایگاه جنگ افزاری زیر هر بال بود. این هواپیما در 14 سپتامبر سال 1957 اولین پرواز خود را انجام داد . در ان زمان این هواپیما برای خدمت در ناتو رقیبی مانند جی 91 ساخت فیات داشت که در نهایت جی 91 فیات مناقصه را برد و اتاندارد 6 به تولید انبوه نرسید.اتاندارد در فرانسوی به معنی استاندارد است که نام گذاری با این نام برای این جنگنده نشان دهنده مطابقت با استاندارد های ناتو بود
فرانسه برای شرکت در رقابت جنگنده تهاجمی ناتو به غیر از اتاندارد 6 نسخه دو موتوره مشابه ای با نام اتاندارد 2 را نیز توسعه داد . سه پیش نمونه از این هواپیما سفارش داده شد که همگی مجهز به دو موتور فرانسوی توربومکا گابیز بود که 2070 پاوند رانش تولید می کرد و بدون پس سوز بود.این هواپیما دارای 13 متر طول بود و دارای دو توپ 30 م م بود . یک پیش نمونه از این هواپیما پرواز کرد و ساخت دو پیش نمونه دیگر لغو شد
اتاندارد 4
اگرچه طرح اتاندارد 6 لغو شد ، ولی داسا با بودجه داخلی دست به توسعه نسخه ارتقا یافته زد. طراح جدید مجهز به موتور پر توانتر انسکاما اترا 101 ایی -4 با توان 7495 پوند بود و از دو توپ داخلی 30 م م بهره می برد. طرح جدید اتاندارد 4 نامیده شد
داسا به سرعت روی کاغذ دست به توسعه چندین نمونه از اتاندارد 4 زد که شامل نسخه اموزشی ، نسخه شناسایی و نسخه تهاجمی ولی نیروی هوایی علاقه ای به این طرح نداشت ولی در همان زمان نیروی دریایی نسبت به این طرح علاقه نشان داد تا از ان به عنوان یک جت ناونشین بهره ببرد و 5 فروند پیش نمونه را سفارش داد. داسا نسخه ناونشین را اتندارد 4 ام نامید
اتاندارد 4ام اولین پرواز خود را در 21 مه سال 1958 انجام داد . این نسخه دارای موتور اترا 8 سی با توان 9700 پاوند بدون پس بود ولی پیش نمونه دوم دارای موتور قویتر با توان 11200 پاوند بود.این نمونه بعد از طی ازمایشات مختلف در سال 1962 رسما وارد خدمت شد
اتاندارد 4 ام شباهت بسیار به اتندارد 4 داشت . دارای دماغه ای کشیده ولی نه نوک تیز با دو ورودی هوا در دو طرف بدنه به شکل نیم دوکی و البته ثابت و یک موتور بود. دارای بالی پس گرا بود
نسخه تولیدی از یک دستگاه موتور توربوجت اترا 8 سی با توان 11200 پاوند با رانش بهره می برد اگرچه قدرت بهینه کمتر از این رقم بود و در زمان خود موتور پر مصرفی بود. هواپیما دارای غلاب برای فرود روی ناو هواپیما بر و گرفتن کابل فرود بود و یک غلاب در زیر هر بال برای بستن کابل کاتاپلت بخار اب برای پرتاب هواپیما از روی ناو هواپیمابر داشت .
بال دارای 45 درجه پسگرایی بود و دو تکه فلاپ داشت و در بالای محفظه خروجی موتور دارای یک چتر ترمز برای زمان بود که در پایگاه زمینی فرود می اید.دارای 3300 لیتر سوخت داخلی بود و میتوانست در زیر هر بال یک مخزن سوخت خارجی 625 لیتری را حمل کند.
اتاندارد 4 ام ، پنج جایگاه خارجی داشت دو عدد زیر هر بال و یکی در مرکز بدنه. می توانست تا دو راکت انداز 18 لول 68 م م ماترا و یا تا چهار بمب 250 کیلوگرمی و یا دو بمب یا 400 کیلوگرمی را حمل کند . همچنین در نقش ضد کشتی توان حمل موشک ای اس 30 با هدایت رادیوی را داشت. این نسخه را خلبان بعد از شلیک با تعقیب شعله انتهای موشک و هدایت همزمان به طرف هدف هدایت می کرد . این موشک دقت کمی داشت زیرا سرعتش بیش از سرعت صوت بود و از این رو هدایت همزمان چشمی ان کار سختی بود. واحد ارسال کننده امواج هدایت زیر دماغه اتندارد 4 ام نصب بود. در مجموع اتندارد 4 ام تنها توان حمل 1300 کیلوگرم سلاح را داشت که به صورت چشمگیری از جنگنده های مشابه امریکایی چون ای 4 اسکای هاوک با توان حمل بیش از 5 تن مهمات کمتر بود.
همچنین تمامی مدل های اتندارد 4 توان حمل یک غلاف سوخت رسانی یار به یار در زیر بدنه را داشتند
بیشترین سرعت اتندارد 4 ام ، 1100 کیلومتر بر ساعت بود اگرچه در حالت مسلح حدود 980 کیلومتر بر ساعت بود . در حالت شیرجه به سرعت صوت نزدیک میشد ولی از ان عبور نمی کرد . برد انتقالی ان با دو مخزن سوخت خارجی 3100 کیلومتر بود و شعاع رزمی ان به دو راکت انداز 68 م م عدد1300 کیلومتر بود
هواپیما دارای یک لوله سوختگیری هوایی جمع شونده در جلوی کابین خلبان بود که به طرف بالا باز میشد.خلبان بر روی صندلی ساخت مارتین بیکر فرانسه قرار داشت و از دید خوبی نسبت به دیگر جنگنده های فرانسوی هم دوره خود برخوردار بود. در داخل کابین همه نشانگرها انالوگ بودن و بر روی پنل دارای یک مگسک الکترونیکی ساده بود.
هواپیما در بینی دارای یک رادار ناوبری ساده بود(در واقع راداری برای جلوگیری از برخورد به مانع) و از یک رایانه بمب باران ساخت ساب سوئد بهره می برد. نسخه اتاندارد 4 ام دارای دو توپ 30 م م در زیر بدنه هر کدام با 150 گلوله بود که دارای برد 2000 متر بود و بر روی اکثر جنگنده های فرانسوی نصب شده بود.
یک نسخه دیگر اتاندارد 4 با نام اتاندارد 4 پی در نقش شناسایی ساخته شد که فاقد توپ بود و در دماغه دارای سه دوربین تصویر بردار برای تصویر برداری از جلو و دو طرف بود و همچنین به جای توپ دارای یک دوربین برای تصویر برداری از زیر هواپیما بود. همچنین این مدل دارای یک لوله سوختگیری دراز ثابت بود . این نسخه نیز دارای توان تسلیحاتی مشابه نسخه ام بود.
در اواخر دهه 1980 اتاندارد 4 پی ارتقا یافت و مجهز به سامانه هشدار دهنده راداری ، موشک هوا به هوای ماژیک 2 شد . این نمونه با اتندارد 4پی ام خوانده شد. همچنین به دلیل نیاز به هواپیما بیشتر شناسایی در دهه 1970 چهار اتاندارد 4 ام به غلاف های شناسایی در زیر بدنه تجهیز شدند . نسخه رزمی تا اواخر دهه 1980 به صورت رزمی استفاده شد ولی جای خود را به سوپر اتاندارد دارد ولی نسخه شناسایی تا سال 2000 در خدمت باقی ماند و بر فراز عراق و بالکان دست به ماموریت شناسایی زد.
سوپر اتندارد
در اواخر دهه 1960 فرانسه به دنبال یک جنگنده جدید برای جایگزینی با اتندارد 4 ام بود. در مرحله اول امید به نسخه ناونشین جنگنده جگوار با نام جگوار ام بسته بود که برنامه لغو شد. فرانسه مدتی نیز ای 7 را بررسی کرد ولی به جای نرسید. در نهایت داسا یک نسخه ارتقا یافته اتاندارد 4 ام را پیشنهاد داد که بسیار به صرفه بود و شباهت های بسیاری با اتاندارد داشت. طرح جدید در سال 1971 سوپر اتاندارد ( Super Étendard)نامیده شد.
از جمله بهسازی های انجام شده در سوپر اتندارد نسبت به اتاندارد 4ام میتوان به بهبود موتور شامل ارتقا موتور به اترا 8 کا 50 با توان 11025 بدون پس سوز بود . این موتور دارای مصرف کمتری بود ولی ظرفیت سوخت داخلی افزایش نیافته بود و میزان ان 3270 لیتر بود. اترا 8 کا 50 بر اساس موتور اترا 9 کا 50 میراژ اف1 ساخته شده بود ولی فاقد پس سوز بود
همچنین سوپر اتندارد دارای یک رادار اژوا ساخت تامسون در دماغه است که دارای توان کامل هوا به زمین و دریا داشت و توان محدود نیز در نبرد هوا به هوا داشت.رادار توان کشف یک کشتی بزرگ در برد 120 تا 150 کیلومتری را به خوبی داشت. همچنین در کابین دارای یک اچ یو دی و یک نمایشگر سی ار تی برای نمایش رادار بود.
هواپیما دارای یک سامانه ناوبیر اینرسی و یک سامانه کنترل تسلیحات دیجیتال بود و از یک ارتفاع سنج رادیوی بهره می برد . همچنین دارای یک سامانه ناوبری برای مشخص کردن موقعیت ناو هواپیمابر است.
همچنین به دلیل افزایش وزن هواپیما بال دوباره اصلاح شد تا نیروی لازم برای بلند شدن هواپیما ایجاد شود.
با وجود تمامی این تغییرات سوپر اتندارد همچنان بسیار شبیه اتاندارد 4 ام بود. دارای همان میزان جایگاه خارجی زیر بال و لوله سوختگیریی هوایی در بالای دماغه بود. هواپیما توان حمل تسلیحات بیشتری را داشت و برد رزمی ان افزایش یافته بود. سوپر اتاندارد دارای پنج جایگاه جنگ افزاری بود ولی جایگاه زیر بدنه توان حمل دو سلاح را داشت. این نسخه توان حمل تا یک تیره موشکی اگزوست را داشت . این موشک رادار فعال ضد کشتی توسط رادار اژوا روی هدف قفل میشد . همچنین می توانست 4 تا دو راکت انداز 68 م م و یا تا شش بمب 250 کیلوگرمی و یا چهار بمب 450 کیلوگرمی را نیز حمل کند.میزان تسلیحات قابل حمل به 2100 کیلوگرم افزایش یافته است و برای جایگاه زیر بال مخازن سوخت 1100 لیتری بزرگی توسعه یافت اگرچه معمولا به دلیل افزایش وزن معمولا از مخزن سوخت 625 لیتری اتاندارد 4 استفاده می شد.
بیشترین سرعت پرواز ان در ارتفاع بالا 1300 کیلومتر بر ساعت و در ارتفاع پایین 1000 کیلومتر در ساعت بود. شعاع رزمی ان به یک تیره موشکی اگزوست در زیر یک بال و یک مخزن سوخت در زیر بال دیگر 850 کیلومتر است.
در اواخر دهه 1980 بهسازی های روی سوپر اتاندارد انجام شد که سیم نامیده شد که شامل ارتقا اچ یو دی، تعویض سامانه های جنگ الکترونیک و هشدار دهنده راداری بود ، بعد از ان با ارتقا سیم 2 رادار اژوا با رادار Anemone که دارای برد کشف بیشتر و افزایش قدرت بیشتر در پردازش بود تعویض شد . این رادار دارای برد کشف 200 کیلومتر بر ضد یک هدف دریایی است. اولین سوپر اتاندارد بهسازی شده در سال 1993 تحویل شد.
در میانه دهه 1990 با اجرای برنامه سیم 3 با نصب غلاف هدفگیری لیزری اطلس روی سوپر اتاندارد ، این هواپیما توان پرتاب بمب های لیزری جی بی یو 12 و موشک لیزری ای اس 30 ال را پیدا کرد.اطلس توان کشف و نشان گذاری لیزری را روی هر هدفی داشت و می توانست به کمک دوربین دید حرارتی تنها با کمک خلبان هدف را کسب و با انها درگیر شود.این غلاف در جایگاه زیر بدنه نصب میشد
همچنین در دهه 1990 یک غلاف شناسایی خارجی CRM280 با توان عکس برداری در روز و شب در جایگاه زیرین سوپر اتاندارد نصب شد که دلیل ان خروج از خدمت اتاندارد 4 پی بود.این غلاف توان شناسایی تصویر برداری پانورماتیک در ارتفاع بالا و یا تصویر برداری در ارتفاع پایین را دارد.
در ارتقا دیگر با نام سیم 5 در سال 2002 برای افزایش کارایی در نبرد شبانه اجرا شد که شامل نصب دوربین دید در شب و همچنین نصب سامانه مکان یاب جی پی اس می شد و همچنین رایانه مرکزی هواپیما نیز تعویض شد
در حالی که اتاندارد 4 در هیچ نبردی شرکت نکرد…. ولی سوپر اتاندارد زمانی که در سال 1978 وارد خدمت شد تنها چند سال بعد درگیری چندین نبرد بزرگ شد.
در فرانسه اولین بار در سال 1983 پ به عنوان نیروی حافظ صلح وارد لبنان شد و چندین بار مواضع نیروی های سوریه و یا طرفداران انها را بمب باران کرد. در یکی مورد یک سوپر اتاندارد توسط موشک سام 7 و در یک مورد توسط اتش توپخانه ضد هوایی سرنگون شد. همچنین سوپر اتاندارد در نبرد در بالکان در سال 1995 و 1999 حضور داشت و در سال 1999 با استفاده از موشک های و بمب های لیزری نیروی های صرب را مورد هدف قرار داد.
ارژانتین تنها مشتری خارجی سوپر اتاندارد بود که در سال 1981 سفارش 14 فروند را به فرانسه داد. زمانی که نبرد فالکلند اغاز شد تنها 5 فروند سوپر اتاندارد و پنج موشک اگزوست تحویل این کشور شده بود. خلبان انها تنها حدود 50 ساعت با جنگنده جدید پرواز کرده بود و اموزش چندانی ندیده بودند ولی در نهایت ارژانتینیها مجبور به استفاده از انها در جنگ شدند. انها چندین حمله با با سوپر اتاندارد انجام دادند . دو حمله موفقعیت امیز بود. اولین تجربه این جنگنده به جنگ فالکلند در سال 1982 بر می گردد که شهرت زیادی برای ان دست پا کرد.پنج اگزوست موجود در ارژانتین تنها با پنج سوپر اتندارد این ارتش توانست دو ناو مهم انگلیسی را غرق کند. اولین قربانی سوپر اتاندارد ناوشکن شفیلد بود که در 4 می سال 1982 غرق شد. شفیلد در سال 7:50 دقیقه صبح توسط یک گشت دریایی پی 2 نپتون ارژانتینی کشف شد و در ساعت 8:40 دقیقه دو سوپر اتندارد هر کدام مسلح به یک اگزوست پرواز کردند و با سوختگیری از کی سی 130 تحت هدایت نپتون خود را به محدوده شفیلد و چند ناو همراه ان رساندند.در ساعت 10:50 دقیقه در حالی که سوپر اتندارد ها در ارتفاع بسیار پایین پرواز می کردند بالا امده و منطقه را با رادار اژوای خود دید زدند ولی چیزی ندیدند 40 کیلومتر طی کردند و دوباره بالا امدند این بار چندین شناور را دیدند.انها موقعیت هدف را در رادار خود ثبت کرده دوباره به ارتفاع خود را کم کردند. هر دو خلبان موشک های خود را به اولین هدفی در رادار دیدند، شلیک کردند دور زده و برگشتند. موشک ها در فاصله 48 و 32 کیلومتر شلیک شد. یکی از موشک ها به دلیل نقص فنی در اب سقوط کرد ولی موشک دیگری راه خود را ادامه داد و نزدیک شفیلد شد. رادار شفلید سوپر اتندارد ها را ندید ولی متوجه وجود موشک شد ولی با وجود جنگ الکترونیک و هشدار دست کم پنج ثانیه قبل از برخورد ولی کار عملی به دلیل تردید خدمه در مورد هشدار انجام نشد و موشک هشت متر بالاتر از اب خور شفیلد برخورد کرد. موشک بدنه ناو را شکافت و وارد ناو شد ولی عمل نکرد ولی اتش سوزی ایجاد کرد و نقص در سیستم اتش نشانی ناو باعث غرق شفیلد شد. البته بودند برخی که معتقد به انفجار کلاهک نیز بودند.
دومین قربانی این جنگنده کشتی تداروکاتی اتلانتیک بود که در حال حمل تجهیزات لازم برای نبرد در فالکلند بود که در 25 می 1982 توسط موشک اگزوست شلیک شده از سوپر اتندارد ارژانتینی هدف قرار گرفت و باعث نابود صدها هزار تن مهمات و تجهیزات جنگی انگلیسیها شد . جالب اینکه موشک به طرف ناوچه های انگلیسی همراه اتلانتیک شلیک شد ولی جنگ الکترونیک باعث گم کردن هدف توسط رادار موشک و در نهایت پیدا کردن مجدد هدف شد ولی این بار اتلانتیک بود که کشف شد.
عراق نیز 5 فروند سوپر اتندارد را در سال 1983 تا زمانی که میراژ اف1 ام مسلح به موشک ضد کشتی اماده شد از فرانسه قرض کرد.این هواپیما تا پایان سال 1984 در خدمت عرق بود و 34 حمله دست کم توسط این این هواپیما به نفتکش های ایرانی انجام شد .ایران مدعی است که سه سوپر اتاندارد از پنچ سوپر اتاندارد را سرنگون کرده است ولی در سال 1985 چهار فروند از پنج فروند سوپر اتاندارد به فرانسه بازگشت
سوپر اتاندارد در سال 2017 میلادی از خدمت فرانسه خارج شد و با رافال جایگزین شد و امروزه تنها کاربر ان ارژانتین است .ارژانتین 10 فروند سوپر اتندارد از قبل در خدمت دارد که همگی در خدمت نیروی دریایی این کشور هستند.در سال2018 نیز دست به سفارش 5 فروند سوپر اتندارد دست دوم فرانسوی که از خدمت خارج شده بودند زد..
نام | اتاندارد 4 ام | سوپر اتاندارد |
طول | 14.40 متر | 14.31 متر |
ارتفاع | 3.79 متر | 3.86 متر |
وزن خالی | 5900 کیلوگرم | 6500 کیلوگرم |
بیشترین وزن برخواستن | 10200 کیلوگرم | 12000 کیلوگرم |
موتور | یک موتور توربوجت اترا 8 بی | یک موتور توربوجت اترا 8 کا 50 |
قدرت موتور | 9073 پاوند | 11025 پاوند |
بیشترین سرعت | 1099 کیلومتر در ارتفاع پایین | 1000 کیلومتر در ارتفاع پایین |
ارتفاع پروازی | 15500 متر | 13700 متر |
بیشترین برد | 3300 کیلومتر | 3300 کیلومتر |
سلاح | دو توپ 30 م م، پنج جایگاه خارجی با توان 1300 کیلوگرم سلاح | دو توپ 30 م م، پنج جایگاه خارجی با توان 2100 کیلوگرم سلاح |
تعداد تولید شده | 90 فروند | 85 فروند |
گرداوری:عبدالحمید تارخ