جنگنده اف16بلوک60 شاهین صحرا درخدمت نیروی هوایی امارات

در سال ۱۹۹۵ امارات متحده عربی به دنبال یک جنگنده چند منظوره بود که بر اساس نیاز آنها بتواند با سوخت داخلی و دو تن سلاح تا تهران پایتخت ایران پرواز کند. در آن زمان هواپیماهای کمی چنین قابلیتی را داشتند و دست کم برای این کار باید یک بار سوخت‌گیری هوایی می‌کردند .چندین جنگنده در این رقابت شرکت کردند که سه تای آنها به مرحله آخر رسیدند که عبارت بودند از اف ۱۵ ایی استریک ایگل جنگنده فرانسوی رافال و جنگنده اف 16
اف ۱۵ می‌توانست بردی را که اماراتی‌ها به دنبال آن بودند در اختیار آنها بگذارد ، جنگنده فرانسوی رافال نیز با مخازن سوخت خارجی می‌توانست به چنین بردی برسد ، ولی اف ۱۶ عملاً چنین قابلیتی نداشت .لاکهید مارتین سازنده این جنگنده در آن زمان برنامه‌ای برای نصب مخازن سوخت تطبیقی با نام مخازن cft در کنار جنگنده اف ۱۶ داشت که می‌توانست نیاز برد امارات را تامین کند .البته در آن زمان این برنامه روی کاغذ بود و هنوز اجرا نشده بود. امارات متحده طی ارزیابی‌های خود در سال ۱۹۹۶ اف ۱۵ را کنار گذاشت و تنها رافال و اف ۱۶ در رقابت باقی ماندند تا اینکه سرانجام در اوایل سال ۱۹۹۷ آنها تصمیم گرفتند ۸۰ فروند جنگنده اف ۱۶ از نسخه‌ای که با نام بلوک ۶۰ نامیده می شود خریداری کند.

این نسخه در آن زمان وجود خارجی نداشت و یک پیشنهاد به امارات بود. امارات تصمیم گرفت بر روی این طرح سرمایه‌گذاری کند که حدود سه میلیارد دلار تنها هزینه سرمایه گذاری روی این برنامه بود زیرا بسیاری از فناوری های این طرح اصلا کامل نشده بود و در حد یک پیشنهاد بود .

اگرچه اف ۱۶ بلوک ۶۰ حتی بر روی کاغذ از نظر برد و یا توان حمل سلاح در برد در سطح پایین‌تر از اف ۱۵ استریک ایگل قرار می‌گرفت ولی داشتن تجهیزات پیشرفته‌ای که قرار بود بر روی آن نصب شود ان را از نظر الکترونیکی بالاتر از اف ۱۵ قرار می‌داد

البته تا سال ۱۹۹۸ رسماً قراردادی امضا نشد ،فرانسوی‌ها مدعی بودند جنگنده رافال همان چیزی است که اماراتی‌ها می‌خواهند و از نظر الکترونیکی نیز می ‌تواند با اف16 بلوک ۶۰ رقابت کند. مدتی امارات در خرید اف ۱۶ سست شد ولی زمانی که آنها فهمیدن حتی تحویل و تولید رافال بسیار زمان برتر از آن است که لاکهید مارتین یک اف ۱۶ جدید توسعه دهد تصمیم گرفتند دوباره به سراغ اف ۱۶ برگردند

اولین اف ۱۶ بلوک ۶۰ در دسامبر سال ۲۰۰۳ نخستین پرواز خود را انجام داد و یک سال بعد اولین دستی آنها تحویل امارات شد.این جنگنده desert falcon یا شاهین صحرا نام گرفت.به نسخه تک سرنشینه F-16E و به نسخه دو سرنشینه اموزشی رزمی F-16F گفتند
امارات حدود ۶۰ خلبان را از سال ۲۰۱۱ برای آموزش پرواز به اف ۱۶ به امریکا فرستاده بود تا با اف ۱۶ بلوک ۵۰ در آمریکا با جنگنده ای اموزش ببینند که بدون شک از اف 16 هایی که قرار بود امارات تحویل بگیرد بسیار ضعیف‌تر بود. در آن زمان اساتید خلبانان اماراتی به آنها می‌گفتند که آنها به زودی با اف16 ‌های پرواز خواهند کرد که از نسخه‌های موجود در ارتش امریکا نیز پیشرفته‌ترند ولی اف 16 های بلوک ۶۰ چه تفاوتی با اف ۱۶‌های پیش از خود داشتند و به چه دلیل برای مدت‌ها پیشرفته‌ترین جنگنده اف ۱۶ بودند که هیچ کشوری به غیر از امارات مشابه آن را نداشت

اولین تفاوت ظاهری اف ۱۶‌های اماراتی که البته در برخی از اف16 ‌های بعد از آن نیز دیده شد وجود دو مخزن سوخت تطبیقی بر روی پشت جنگنده در دو طرف است .این مخازن سوخت تطبیقی در دهه ۱۹۹۰ توسط لاکهید مارتین بر روی کاغذ مورد ارزیابی قرار گرفته بود ولی تا زمانی که امارات در این زمینه سرمایه‌گذاری نکرد و به شکل عملیاتی بر روی اف ۱۶ نصب نشد. این مخازن سوخت سی‌اف‌تی ۴۵۰ کیلوگرم بیشتر وزن ندارد ولی حدود ۲۲۷۱ لیتر سوخت را در مجموع می‌توانند حمل کند هر دو مخزن ماژولار است به این معنی که قابل برداشتن از روی جنگنده هستند و می‌توان در عرض دو ساعت آنها را نصب و یا جمع کرد. مخازن طبق آزمایشات تاثیر بسیار کمی در کاهش سرعت جنگنده دارد به شکلی که اف ۱۶ با این مخازن نیز به راحتی به سرعت صوت می‌رسد .این مخازن به اف ۱۶ کمک کرده تا ۲۵ درصد برد رزمی‌اش افزایش پیدا کرده و در صورت نیاز به جای حمل مخازن سوخت در زیر بال سلاح حمل کند

بعد از اف ۱۶‌های اماراتی چندین نوع جنگنده اف ۱۶ در جهان مجهز به این مخازن شدند مانند اف16 های اسرائیلی آیا اف ۱۶‌های بلاک ۵۲ برخی از کشورها چون یونان ترکیه و یا لهستان و چند کشور دیگر. البته اندازه و ظرفیت cft‌ها در اف ۱۶‌های مختلف یکی نیست سی‌اف‌تی‌ها از ۱۶۵۰ لیتر تا ۲۲۶۱ لیتر سوخت می‌توانند حمل کنند میزان قدرت موتور اف ۱۶ در تعیین اندازه مخزن سوخت سی‌اف‌تی اهمیت دارد

در نهایت برای درک بهتر از عملکرد cft کافی است به این مسئله اشاره شود که اف ۱۶ سی با سه مخزن سوخت خارجی و سوخت داخلی دارای برد یکسره ۴۲۱۵ کیلومتر است ولی اف ۱۶ مجهز به سی اف تی تنها با مخازن cft بدون مخزن سوخت خارجی به این برد می‌رسد و عملاً با مخازن سوخت خارجی حتی تا ۴۸۰۰ کیلومتر نیز برد دارد

مورد دیگر از تغییرات اف ۱۶ بلوک ۶۰ این است که این نسخه اولین اف ۱۶ است که مجهز به رادار آرایه فازی فعال شد. رادار ارایه فازی فعال یک نسل جلوتر از رادار پالاس داپلری است که پیش از این بر روی اف ۱۶ نصب می‌شد. بهترین رادار پالاس داپلر اف ۱۶ رادار پالاس داپلر ای پی جی ۶۸ وی9 است که دارای بیشترین برد حدود ۳۰۰ کیلومتر است و می‌تواند دست به رهگیری ۱۰ هدف و آتش همزمان به چهار هدف بزند. ولی رادار اف ۱۶ اماراتی از نوع ای پی جی ۸۰ یک رادار آرایه فازی فعال با ۱۰۰۰ گیرنده و فرستنده است که دارای برد کشف ۲۰۰ کیلومتر بر ضد یک هدف ۱۰ متر مربعی است بیشترین برد کشف او این رادار هنوز اعلام نشده

برای درک بهتر از برد این رادار باید اشاره شود که گفته شده یک اف ۱۶ سی مجهز به رادار ای پی جی ۶۸ یک هدف یک متر مربعی را از فاصله ۷۴ کیلومتری کشف می‌کند ولی رادار آرایه فازی ای پی جی ۸۰ اف ۱۶ اماراتی همین هدف را از 110 کیلومتری کشف می‌کند از این رو رادار آرایه فازی اف ۱۶ اماراتی اهداف ریزتر را در برد بیشتری کشف می‌کند .برای نمونه گفته شده یک هدف ۱۰ متر مربعی را از فاصله ۱۹۵ کیلومتری کشف می‌کند این میزان برای رادار معمولی قدیمیتر ای پی جی ۶۸ بر روی نسخه‌های قبلی اف ۱۶ رقم ۱۲۰ کیلومتر است. همچنین رادار آرای فازی جدید می‌تواند همزمان به ۸ هدف درگیر شود این قابلیت را دارد که همزمان به ۸ هدف در هوا و یا زمین درگیر شود و یا می‌تواند در حالی که چند موشک را به طرف چند هدف در آسمان هدایت می‌کند دست به جستجوی سطح زمین و یا دریا بزند. در حالی که در رادارهای قبلی دیش آنتن رادار برای کشف هدف باید حرکتی مکانیکی می‌کرد .در رادار شاهین صحرا بدون حرکتی مکانیکی در هر سمت ۶۰ درجه در مجموع ۱۲۰ درجه را جستجو می‌کند .سرعت اسکن یک دور کامل در یک ثانیه است رادار توان کشف اهداف زمینی و دریایی را دارد و می‌تواند دست به نقشه برداری راداری با کیفیت یک متر از سطح زمین در ارتفاع بالا از ۱۲۰ کیلومتری بزند
تقریبا از سال ۲۰۰۴ که اولین اف ۱۶ بلوک ۶۰ تحویل امارات شد تا سال ۲۰۱۹ که اولین اف ۱۶ ویپر عملیاتی شد هیچ اف ۱۶ در جهان مجهز به رادار آرایه فازی نبود
ولی اگر امروزه اف ۱۶‌های ویپر دارای رادار ارایه فازی هستند و در این زمینه اف16 های اماراتی دیگر تنها نیستند ، ولی یک ویژگی اف16 های اماراتی دارند که هنوز هیچ اف ۱۶ آن را ندارد و آن نیز داشتن یک کاوندی تصویرساز حرارتیAAQ32 بر روی دماغ است. کاونده تصویرساز حرارتی وظیفه‌اش کشف اهداف در آسمان به روش حرارتی است و این امکان را می‌دهد که خلبان دست به کشف اهداف به شکل غیر فعال بزند .دوربین دید حرارتی این سیستم می‌تواند از فاصله 70 کیلومتری یک جنگنده دشمن را به شکل حرارتی کشف کرد و خود سیستم جلوی جنگنده را تا زاویه ۴۰ درجه در هر سمت با حرکت مکانیکی پوشش می‌دهد .تا پیش از این هیچ جنگنده نسل چهارو یا چهار و نیم آمریکای مجهز به چنین سیستمی به شکل ثابت نبود این سیستم به خلبان اجازه می‌دهد تا در زمانی که محیط آلوده به جنگ الکترونیک است با این کار هدف را کسب کند

این کاوند به کلاه خلبان متصل است کلاه پیشرفته خلبان جنگنده تصاویر این غلاف را بر روی عینک آن برای خلبان به نمایش می‌گذارد و خلبان به هر سمت نگاه کند در حد زاویه پوشش این کاونده کاونده نیز به همان سمت متمرکز شده که باعث افزایش آگاهی خلبان از محیط اطراف می‌شود
البته اف ۱۶ اماراتی توان حمل غلاف‌های مختلف لیزری و ناوبری را دارد برای نمونه امارات دست به سفارش غلاف نشانه گذار لیزری و ناوبری لاینترینگ برای جنگنده‌های اف ۱۶ خود زد که در جایگاه کنار ورودی هوا نصب می‌شود این غلاف نه تنها توان نشانه گذاری اهداف از فاصله حدود ۲۰ کیلومتری را دارد بلکه آن نیز به خلبان اجازه می‌دهد با دوربین دید حرارتیش اهداف را در زمین هوا و دریا در فاصله زیر 80 کیلومتر بسته به اندازه هدف کشف کند

همچنین دیگر غلاف در خدمت امارات غلاف اسنایپر است.اسنایپر غلاف نشانه گذار لیزری با حالت دید حرارتی است که می‌تواند یک تانک را از فاصله بیش از ۲۰ کیلومتری با دوربین دید حرارتی خود کشف کند و حتی گفته شده یک کشتی را از ۵۰ کیلومتری… این غلاف می‌تواند حتی برای کشف اهداف هوایی نیز در برد بیش از ۳۰ کیلومتر استفاده شود، برای همین نه تنها یک سامانه نشان لیزری است بلکه یک سامانه هشدار دهنده به کاونده غیر فعال نیز است

هم سیستم مستقر بر روی دماغه و هم سیستم غلاف با رادار آرایه فازی هماهنگ است و هر هدفی که توسط رادار کشف شود بلافاصله توسط غلاف بر روی آن قفل و تصاویر آن به خلبان نشان داده می‌شود اینگونه خلبان می‌تواند به هدفی که توسط رادار کشف شده در برد غلاف‌های خود به صورت بصری نگاه کند

از دیگر تجهیزات الکترونیکی شاهین صحرا می‌توان به سیستم مدیریت میدان نبرد فالکن ادگی اشاره کرد که مجموعه‌ای از سامانه‌های هشدار دهنده راداری هشدار دهنده نزدیک شدن موشک و همچنین سامانه جنگ الکترونیک است که بسته به ماهیت تهدید از جمله موشک‌های هدایت راداری دست به ایجاد جنگ الکترونیک بر علیه آنها می‌زند

از موارد دیگر نخستین بار در اف16 نصب شد می توان به نصب یک hud بزرگ سبز رنگ اشاره کرد که دیجیتال بوده و می‌تواند تصاویر غلاف‌ها را بر روی آن نشان داد.این یعنی به غیر از اینکه اطلاعات پروازی و تسلیحات را خلبان می‌تواند بر روی آن ببیند تصاویر غلاف‌ها نیز قابل دستیابی است و این توانی است که اچ یو دی نسخه‌های قبلی اف ۱۶ نداشت

همچنین شاهین صحرا در کابین خود دارای سه نمایشگر رنگی کریستال مایع قابل برنامه‌ریزی دارد که دست کم یک نمایشگر بیشتر از نسخه‌های قبلی اف ۱۶ است

موتور نصب شده بر روی اف ۱۶ اماراتی از نوع جنرال الکترونیک اف ۱۱۰ جی ای ۱۳۲ است که در در حالت پس سوز 32000 پوند قدرت فراهم می‌کند که در بین موتورهای نصب شده بر روی اف ۱۶ نیز یکی از قدرتمندترین نسخه‌های موجود است

در بعد تسلیحاتی از نظر میزان جایگاه‌های خارجی شاهین صحرا مشابه اف ۱۶‌های سی است و در مجموع ۱۱ جایگاه تسلیحاتی است که شامل سه جایگاه زیر هر بال یکی بر نوک هر بال یکی در زیر بدنه دو عدد در کنار ورودی‌های هوا است که این دو عدد برای نصب غلاف‌های مختلف ناوبری استفاده می‌شود
امارات در جریان سفارش ۸۰ فروند شاهین صحرا دست به سفارش تسلیحات زیر نیز به میزان ذکر شده زد
‌
در سال ۲۰۰۳ امارات دست به سفارش ۴۹۱ تیر موشک هوا به هوای رادار فعال آمرام از نسخه بی با برد ۵۰ کیلومتر زد که برای رزم هوایی میانبرد استفاده می‌شود شاهین صحرا با ترکیب آمرام و رادار ارایه فازی فعال می‌تواند با ۸ هدف در یک زمان درگیر شود ولی در ادامه در سال ۲۰۱۳ میلادی امارات دست به سفارش ۲۲۴ تیر موشک امرام نسخه سی زد. این نسخه با برد ۱۰۵ تا ۱۲۰ کیلومتر برد بیشتری داشت و همچنین قابلیت شبکه محوری دارد که به این معنیست که می‌توان توسط یک رادار دیگر از یک جنگنده دیگر آن را روی هدف قفل و توسط جنگنده دیگر آن را شلیک کرد که این موضوع در روش بزن و فرار کن مهم است

در سال ۲۰۰۴ امارات ۲۶۷ تیر موشک سایدواندر نسخه ام برای نصب بر روی جنگنده‌های اف ۱۶ خود سفارش داد که موشک هوا به هوای رزم نزدیک هوایی است .ولی بدون شک با در نظر گرفتن سامانه فروسرخ در دماغه که این امکان را به خلبان می‌داد بدون استفاده از رادار اهداف هوایی را کسب کند نیاز به موشک پیشرفته‌تر بود این مسئله تا سال ۲۰۱۸ زمانی که امارات ۳۰۰ تیر موشک سایدواندر نسخه ایکس که موشک تصویرساز حرارتی بود سفارش داد محقق نشد .این موشک نه تنها برد بیشتری داشت بلکه قابلیت شلیک بدون قفل را نیز به خلبان می‌داد و خلبان تنها با نگاه کردن به سمت هدف توسط کلاه پیشرفته خود کاونده موشک را به آن سمت می‌گرداند و بعد از شلیک موشک دست به تعقیب و قفل روی هدف و درگیری با آن می‌زند

در بحث تسلیحات هوا به زمین ۱۱۶۳ موشک هوا به زمین ماوریک از نسخه جی که نسخه تصویرساز حرارتی است با برد ۲۲ کیلومتر برای درگیری با اهداف زمینی و یا دریایی سفارش داده شد. ۵۰۰ تیر دیگر نیز در سال ۲۰۱۱ سفارش داده شد

برای انجام عملیات سرکوب پدافند و ضد رادار ۱۵۹ تیر موشک هارم از نسخه سی با برد ۱۴۸ کیلومتر برای سرکوب پدافند سفارش داده شد .امارات جدیداً حدود ۱۰۰ تیر دیگر نیز از این موشک را سفارش داده .ولی نسخه جدید دارای کاونده جی پی اس نیز است که برای درگیری با رادارهایی که خاموش شده‌اند تا امواجی را برای جذب موشک‌های ضد رادار ایجاد نکنند نیز استفاده می شود

همچنین در سال ۲۰۰۴ تعدادی موشک هارپون در نسخه هوا پرتاب در نقش ضد کشتی سفارش داده شد

همچنین امارات در بخش تهاجم زمینی هزار تیر بمب هدایت لیزری جی بی یو ۱۰ و ۲۴ با وزن ۹۰۰ کیلوگرم و برد ۱۷ کیلومتر برای اف ۱۶‌های خود سفارش داد .البته این کشور حدود ۱۶۷۳ بمب از این نوع نیز که بیشتر از نوع ۲۲۵ کیلوگرمی جی بی یو ۱۲ با هدایت لیزری است را در دهه ۹۰ برای نصب بر روی میراژ‌های ۲۰۰۰ سفارش داد که آنها نیز قابل نصب بر روی اف ۱۶ هستند. ولی در سال ۲۰۱۸ در زمان درگیری در یمن به دلیل درخواست زیاد برای بمب‌های هدایت لیزری این کشور یک سفارش بسیار بزرگ شامل بیش از ۱۳۶۴۰ تیر بمب هدایت لیزری به امریکا سفارش داد

در ادامه برای افزایش کارایی از جمله در زمینه سفارش بمب های هدایت ماهواره‌ای آنها ۵۰۰۰ بمب کم قطر بالدار اس دی بی با برد ۷۰ کیلومتر حدود ۱۰ هزار بمب بمب هدایت ماهواره‌ای جیدم با برد ۲۸ کیلومتر از انواع ۲۲۵ و ۹۰۰ کیلوگرمی در چهار سری سفارش نیز برای اف16 سفارش دادند

دیگر سلاح قابل پرتاب از شاهین صحرا الحکیم ساخت خود امارات است. بمب دور ایستای هدایت اپتیکی حرارتی و لیزری PGM:  دو بمب 227 و 900 کیلوگرمی پی جی ام 400 و پی جی ام 2000 ساخت انگلستان است که 1750 تیره از ان تحت نام حکیم برای پرتاب از میراژ 2000 و  اف16 در امارات تولید شد

تاریخچه رزمی

لیبی 2011

F-16 از امارات در اجرای منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی شرکت کردند.

سوریه (2014)

از 23 سپتامبر 2014، هواپیماهای اف-16 اماراتی به مداخله تحت رهبری آمریکا در سوریه پیوستند، بخشی از عملیات تصمیم قاطع بر علیه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) بود .در این عملیات کمتر از 25 پرواز توسط شاهین صحرا انجام شد و در نهایت امارات از ائتلاف بیرون امد

یمن (2015–2019)

30 فروند F-16 اماراتی در مداخله به رهبری عربستان سعودی در یمن به عنوان بخشی از عملیات طوفان قاطع علیه حوثی ها شرکت کردند.هیچ تلفاتی از این جنگنده گزارش نشد

اف ۱۶ بلوک ۶۰ شاهین صحرا به غیر امارات به کشور دیگری فروخته نشد ، ولی پایه‌ای برای توسعه نسل بعدی اف ۱۶ یعنی رشد. فناوری‌های به کار رفته در شاهین صحرا لاکهید مارتین را بر آن داشت دست به توسعه نسخه جدیدی به نام ویپر بزند. اف ۱۶ کارنامه درخشان طی ۴ دهه گذشته داشت این مسئله باعث شد تا لاکهید با مد نظر قرار دادن شاهین صحرا دست به توسعه اف ۱۶ ویپر بزند تا بتواند اف ۱۶ را برای خدمت حتی تا سال ۲۰۶۰ سرپا نگه دارد

عبدالحمید تارخ

****عضویت در کانال تلگرام سایت جنگاوران برای آگاهی از آخرین اخبار نظامی و آخرین مقالات درج شده در سایت****

مقالات مرتبط

نیروی هوایی امارات

سرنوشت اف16 ایران

اف16 عراق

اف16 های ترکیه

جنگنده اف16

جنگنده اف16 ایکس ال

جنگنده اف16 ام یو ال

جنگنده اف16 ویپر