سلاح هدایت لیزری چند منظوره و ضد پهپاد APKWS

راکت ۷۰ میلی‌متری هایدرا یک راکت بدون هدایت ساخت ایالات متحده آمریکا است که نخستین‌بار در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی طراحی شد و تولید انبوه آن از دهه ۱۹۵۰ آغاز شد.این راکت‌ها توسط شرکت‌های مختلفی از جمله جنرال داینامیکس و لاکهید مارتین تولید شده‌اند.راکت هایدرا در اصل برای پرتاب از هلیکوپترها و هواپیماهای سبک تهاجمی طراحی شده و هدف آن پشتیبانی نزدیک هوایی، انهدام نفرات، خودروهای سبک زرهی و مواضع دشمن است.بدنه این راکت از یک موتور راکتی سوخت جامد، بدنه اصلی و یک سرجنگی تشکیل شده و به‌طور معمول فاقد هرگونه سامانه هدایت است،که همین امر باعث می‌شود تنها در برابر اهداف در فاصله کوتاه و با دقت نسبتاً پایین مؤثر باشد.ارزان‌قیمت بودن، سادگی، تنوع سرجنگی و سازگاری با پرتابگرهای مختلف باعث شده که راکت‌های هایدرا دهه‌ها در زرادخانه ارتش آمریکا و کشورهای متحد آن باقی بمانند.این راکت از پرکاربردترین سلاح‌های هوایی در جنگ‌های کره، ویتنام، عراق و افغانستان بوده است.برخی از مدل‌های رایج سرجنگی آن شامل ترکش‌زا، انفجاری، آتش‌زا و دودزا هستند.راکت‌های هایدرا از پرتابگرهای چندتایی مانند LAU-68 و LAU-131 شلیک می‌شوند که دارای دو لانچر 19 لول و 7 لول است و ظرفیت حمل تعداد زیادی راکت به صورت همزمان را برای سکوی پرتاب فراهم می‌کنندنقص عمده نسخه غیرهدایت‌شونده این راکت، نداشتن دقت لازم در برابر اهداف نقطه‌ای و همچنین ناتوانی در اجرای عملیات در مناطق پرجمعیت بود که همین مسئله بعدها منجر به توسعه نسخه‌های هدایت‌شونده مانند APKWS شد

نیاز به افزایش دقت آتش پشتیبانی نزدیک و کاهش خسارات جانبی در عملیات‌های نظامی به‌ویژه در مناطق شهری و پرجمعیت باعث شد تا ارتش آمریکا به دنبال راهی برای هدایت‌پذیر کردن راکت‌های ارزان‌قیمت و پرتعداد هایدرا باشد.در طول دهه ۱۹۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ تجربه عملیات‌های نظامی در کشورهای مختلف از جمله افغانستان و عراق نشان داد که راکت‌های غیرهدایت‌شونده هایدرا با وجود ارزان بودن، به دلیل دقت پایین، ریسک بالایی برای غیرنظامیان دارند و برای انهدام اهداف نقطه‌ای به چندین شلیک نیاز است که می‌تواند باعث اتلاف مهمات و افزایش آسیب‌های جانبی شود.از سوی دیگر استفاده از موشک‌های هدایت‌شونده گران‌قیمت مانند هلفایر برای انهدام اهداف سبک یا متحرک کوچک از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نبود.بنابراین نیاز به سلاحی احساس شد که هم دقت بالا داشته باشد و هم ارزان‌تر از موشک‌های سنگین باشد و بتوان از همان پرتابگرهای راکت‌های هایدرا استفاده کرد.بر همین اساس پروژه‌ای برای افزودن سامانه هدایت لیزری نیمه‌فعال به راکت‌های ۷۰ میلی‌متری آغاز شد.این پروژه در ابتدا توسط شرکت BAE Systems آغاز شد و بعدها لاکهید مارتین نیز نسخه‌هایی را توسعه داد.اما در نهایت پروژه اصلی که به تولید انبوه رسید Advanced Precision Kill Weapon System یا APKWS نام گرفت که توسط شرکت BAE Systems توسعه داده شد.این سامانه هدایت با طراحی ماژولار، در بخش میانی راکت قرار می‌گیرد و بدون تغییر در سرجنگی یا موتور راکت، آن را به یک راکت هدایت‌شونده با دقت بسیار بالا تبدیل می‌کند.با موفقیت در آزمایش‌ها و مأموریت‌های واقعی، این سامانه از سال ۲۰۱۲ وارد خدمت رسمی در نیروی دریایی و نیروی هوایی آمریکا شد و امروزه نیز در کشورهای مختلف جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد

راکت هدایت‌شونده APKWS از یک سامانه هدایت لیزری نیمه‌فعال بهره می‌برد که در بخش میانی راکت نصب می‌شود و راکت استاندارد ۷۰ میلی‌متری هایدرا را بدون تغییر در سرجنگی یا موتور، به یک سلاح هدایت‌شونده دقیق تبدیل می‌کند.سامانه هدایت توسط شرکت BAE Systems طراحی شده و از چهار بالک تاشو بهره می‌برد که پس از شلیک باز می‌شوند و وظیفه کنترل پرواز را بر عهده دارند.این بالک‌ها به همراه گیرنده لیزری در بخش میانی نصب می‌شوند که به آن بخش WGU-59/B گفته می‌شود.گیرنده لیزری سامانه قادر است پرتو لیزر منعکس‌شده از هدف را دریافت کند و مسیر راکت را به‌طور خودکار به سمت آن اصلاح کند.حداکثر برد عملیاتی سامانه بسته به شرایط پرتاب و نوع سکوی شلیک بین ۱٫۵ تا ۵ کیلومتر برای پرتاب از زمین و تا حدود ۱۱ کیلومتر برای پرتاب از ارتفاعات بالا می‌باشد.دقت هدف‌گیری آن در شرایط ایده‌آل کمتر از ۱ متر خطای اصابت دارد که برای یک راکت سبک دستاورد بزرگی محسوب می‌شود.سامانه هدایت کاملاً ماژولار است و با انواع سرجنگی‌های موجود هایدرا از جمله ترکش‌زا، انفجاری، ضد زره و تمرینی سازگاری دارد.موتور راکت همان موتور استاندارد MK66 MOD 4 است که از سوخت جامد بهره می‌برد و نیازی به تغییر ندارد.سکوی شلیک می‌تواند انواع هلیکوپترهای تهاجمی مانند AH-64 آپاچی، AH-1Z وایپر، هلیکوپترهای ترابری مسلح UH-60 و همچنین هواپیماهای سبک تهاجمی مانند A-10 یا حتی پهپادهایی مثل MQ-9 Reaper باشد.در کل این سیستم از هر هواپیما و هلیکوپتری ، سرنشین دار و بی سرنشین قابل شلیک است. سامانه با پرتابگرهای استاندارد مانند LAU-68 و LAU-131 نیز سازگار است و تنها نیاز به یک سیستم نشانه‌گیری لیزری دارد که می‌تواند روی سکو یا توسط نیروهای زمینی باشد.این سیستم نیازی به تغییرات عمده در زیرساخت یا آموزش ندارد و به دلیل سادگی، هزینه پایین، و دقت بالا جایگزین مناسبی برای سلاح‌های گران‌قیمت‌تر در مأموریت‌های سبک و متوسط محسوب می‌شود

در سال‌های اخیر با افزایش استفاده از پهپادهای کوچک و متوسط توسط گروه‌های غیردولتی و نیروهای متخاصم، نیاز به سلاحی دقیق، سریع‌العمل، و مقرون‌به‌صرفه برای انهدام این تهدیدات هوایی افزایش یافته است.راکت هدایت‌شونده APKWS به‌دلیل وزن سبک، برد مناسب، دقت بالا و هزینه بسیار کمتر نسبت به موشک‌های ضد هوایی کلاسیک مانند استینگر ، به گزینه‌ای بسیار مؤثر برای مقابله با پهپادها تبدیل شده است.این سلاح می‌تواند پهپادهایی از نوع انتحاری، شناسایی یا مسلح را که معمولاً در ارتفاع پایین و با سرعت متوسط پرواز می‌کنند، با دقت بسیار بالا هدف قرار دهد.از آنجا که سامانه APKWS برای استفاده در سکوهای متحرک مانند هلیکوپترها، پهپادهای رزمی و جنگنده‌های سبک طراحی شده، توانایی واکنش سریع به تهدیدات پرنده را داردو به دلیل هدایت لیزری، قابلیت هدف‌گیری دقیق پهپادهایی با سطح مقطع راداری پایین را نیز دارد.استفاده از این راکت در مقابله با پهپادها نخستین بار در عملیات‌های ضدتروریستی در خاورمیانه آزمایش شد و سپس نیروی هوایی و نیروی دریایی آمریکا آن را برای این مأموریت به‌کار گرفت.در سال‌های اخیر، نسخه‌های جدیدی از APKWS با سرجنگی‌های ویژه برای بهبود اثرگذاری روی اهداف کوچک پرنده توسعه یافته‌اندو حتی قابلیت شلیک این سلاح از خودروهای زمینی سبک یا سکوی ثابت برای دفاع نقطه‌ای علیه پهپادها نیز آزمایش شده است.در مقایسه با موشک‌هایی مانند استینگر یا سایدرایندر، سامانه APKWS به‌مراتب ارزان‌تر است و در سناریوهای پرشمار تهدید پهپادی برتری اقتصادی قابل توجهی دارد.این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که بسیاری از کشورها این سیستم را به‌عنوان بخشی از راهکار دفاع نزدیک هوایی خود در برابر تهدیدات پهپادی در نظر بگیرند و کاربرد آن از یک سلاح هوا به زمین به یک ابزار ضد پهپاد نیز گسترش یابد

ارتش آمریکا در سال‌های اخیر به‌طور گسترده از راکت هدایت‌شونده APKWS در نقش ضد پهپاد از سکوهای هوایی خود به‌ویژه هواگردهای سبک تهاجمی و هلیکوپترها استفاده کرده است.در ابتدا این سناریوها بیشتر توسط هلیکوپترهای AH-64 آپاچی و AH-1Z وایپر برای انهدام اهداف زمینی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما با افزایش تهدید پهپادهای کوچک در عراق، سوریه و مناطق دیگر، فرماندهان میدانی به کاربرد موفق این راکت در مقابله با پهپادها پی بردند.در ادامه نیروی هوایی آمریکا استفاده از APKWS را روی هواپیماهای تهاجمی سبک مانند A-10 Thunderbolt II و حتی جنگنده‌های اف16 و اف15 به‌صورت آزمایشی آغاز کرد، تا بتوان از این راکت برای هدف قرار دادن پهپادهای انتحاری و شناسایی در فضاهای هوایی عملیاتی استفاده کرد.در برخی از گزارش‌های عملیاتی در عراق و سوریه، جنگنده‌های A-10 با استفاده از APKWS توانستند پهپادهای دشمن را با موفقیت در فاصله چند کیلومتری منهدم کنند.ویژگی مهم این سلاح در مقابله با پهپادها، امکان استفاده از پرتابگرهای چندتایی و شلیک پیاپی راکت‌ها است که با توجه به قیمت پایین‌تر نسبت به موشک‌های دفاع هوایی مانند AIM-9 یا استینگر، گزینه‌ای ایده‌آل برای تهدیدات پرتعداد و ارزان‌قیمت پهپادی محسوب می‌شود.همچنین آزمایش‌های موفقی روی نصب و شلیک APKWS از پهپادهای رزمی MQ-9 Reaper برای رهگیری پهپادهای کوچکتر انجام شده و این سیستم به عنوان یک راهکار دفاعی مقرون‌به‌صرفه برای حفاظت از پایگاه‌ها و کاروان‌ها در برابر تهدیدات پهپادی معرفی شده است.

در زمینه استفاده زمینی (زمین‌پرتاب) از راکت هدایت‌شونده APKWS، چند سامانه مهم توسعه یافته‌اند که نسخه‌های زمینی این سلاح را قادر ساخته‌اند در نقش ضد پهپاد و ضد اهداف سبک عمل کنند. در زیر به چند سامانه کلیدی اشاره شده است:

سیستم «FLETCHER» ground‐launcher ساخت ایالات متحده شرکت ارلوند دیفنس
سامانه‌ای توسعه یافته توسط Arnold Defense و BAE Systems که برای شلیک APKWS از خودروهای زمینی طراحی شده است. آزمون‌های عملیاتی در میدان‌های آزمایش یومای ایالات‌متحده در سال ۲۰۲۰ چند شلیک موفق را نشان داد. این راهکار ثابت کرد APKWS می‌تواند بدون نیاز به حمایت هوایی، اهداف را دقیقاً در برد مؤثر مورد هدف قرار دهد، به‌ویژه علیه پهپادها.

سامانه دفاع هوایی وامپایر در خدمت اوکراین
وامپایر سامانه‌ای ماژولار نصب‌شونده روی خودروهای سبک نظامی که میتواند یک خودروی هاموی باشود و یا یک هایلوکس که با لانچر 4 تایی ساخت ارلوند دینس، شش تا چهار راکت APKWS II را حمل و شلیک می‌کند. طبق منابع معتبر، این سامانه توسط نیروهای اوکراینی برای حملات دقیق زمینی و همچنین مقابله با پهپادها به‌کار رفته است. ویدئوهای منتشرشده نشاندهنده کارایی آن در مأموریت ضد پهپاد است.

این سامانه‌ها نشان می‌دهند که چگونه APKWS از یک راکت هوایی به ابزار ضد پهپاد و ضد اهداف زمینی کم‌هزینه، دقیق و انعطاف‌پذیر برای نیروهای زمینی تبدیل شده است

سوابق عملیاتی

اوکراین

ایالات متحده در بسته کمک نظامی به اوکراین، سامانه‌های VAMPIRE را که برای شلیک راکت‌های هدایت‌شونده APKWS طراحی شده‌اند، تحویل داد. این سامانه توسط ارتش اوکراین برای مقابله با پهپادهای انتحاری ایرانی‌شده شاهد-۱۳۶ و پهپادهای شناسایی روسی به‌کار گرفته شده است.
شواهد و ویدئوهای منتشرشده نشان می‌دهند چند پهپاد توسط این سامانه منهدم شده‌اند. همچنین منابع رسمی مانند وزارت دفاع آمریکا تأیید کرده‌اند که این سامانه‌ها در اوکراین به‌کار رفته‌اند.

۲. عراق و سوریه

سامانه FLETCHER مجهز به APKWS توسط نیروهای ویژه آمریکا و تفنگداران دریایی در عراق و سوریه مورد آزمایش میدانی قرار گرفت.
در چند مورد از این سامانه برای پشتیبانی زمینی سریع در برابر حملات پهپادی و خودروهای انتحاری استفاده شد. طبق گزارش‌های داخلی پنتاگون، چند حمله با پهپاد توسط شلیک APKWS از سامانه FLETCHER خنثی شده است.

۳. افغانستان

در برخی پایگاه‌های کوچک ناتو در افغانستان، سامانه‌های کوچک دفاع نقطه‌ای بر پایه APKWS نصب شدند تا از آن‌ها در برابر نفوذ پهپادها یا حملات ناگهانی با خودروهای انفجاری استفاده شود. هرچند استفاده محدود و بیشتر آزمایشی بود، اما نتایج رضایت‌بخشی ثبت شد.

۴. آزمایش‌های مشترک ایالات متحده و عربستان – ۲۰۲۰

در تمرینات نظامی مشترک در خاک عربستان سعودی، نیروهای آمریکایی و سعودی سامانه‌های زمین‌پرتاب APKWS را برای شبیه‌سازی مقابله با پهپادها مورد استفاده قرار دادند. این تمرینات بخشی از آماده‌سازی برای مقابله با حملات پهپادی حوثی‌ها بود.

راکت هدایت‌شونده APKWS تا امروز توسط کشورهای مختلفی خریداری یا در خطوط عملیاتی وارد خدمت شده و به‌عنوان یک گزینه دقیق، ارزان و سازگار با سکوهای موجود مورد استقبال قرار گرفته است. در ادامه، مشتریان رسمی و شناخته‌شده این سامانه همراه با توضیح مختصر آورده شده‌اند:

ایالات متحده آمریکا

بزرگ‌ترین کاربر و توسعه‌دهنده این سامانه؛ در خدمت ارتش، نیروی هوایی، نیروی دریایی، تفنگداران دریایی و گارد ملی است. از آن در هلیکوپترهای AH-64، AH-1Z، هواپیماهای A-10، F-16، پهپاد MQ-9 و سامانه‌های زمین‌پرتاب مانند VAMPIRE و FLETCHER استفاده می‌شود.

استرالیا

برای تجهیز هلیکوپترهای تایگر و MH-60R  سی هاوک نیروی هوایی و دریایی از APKWS استفاده می‌کند. عملکرد خوب آن باعث سفارش‌های مکرر شد.

عربستان سعودی

در جنگ یمن، عربستان از این سامانه در هلیکوپترهای AH-64 اپاچی و سایر پلتفرم‌ها برای مقابله با پهپادهای حوثی‌ها استفاده کرده است. چند خرید رسمی نیز از طریق FMS ثبت شده است.

امارات متحده عربی

یکی از اولین کاربران خاورمیانه‌ای APKWS است. از آن برای حملات دقیق علیه مواضع در یمن و پشتیبانی از عملیات‌های زمینی استفاده شده است.

اردن

جزو مشتریان اولیه بود و از APKWS روی هلیکوپترهای AH-1F Cobra برای پشتیبانی از عملیات‌های ضد تروریستی در مرز سوریه استفاده کرده است.

لبنان

ارتش لبنان این سامانه را برای نصب روی هلیکوپترهای UH-1H دریافت کرده و از آن برای مقابله با تهدیدات شورشیان و داعش استفاده کرده است.

تونس

در فهرست کشورهای آفریقایی دریافت‌کننده APKWS قرار دارد و برای نصب روی بالگردهای سبک از آن استفاده می‌کند.

نیجریه

در سال‌های اخیر از این راکت روی هواپیماهای سبک تهاجمی A-29 Super Tucano استفاده می‌کند. هدف: عملیات‌های ضد شورشی در شمال نیجریه.

اوکراین

از سال ۲۰۲۳ این سامانه را برای دفاع در برابر پهپادها دریافت کرده و روی سامانه‌های زمین‌پرتاب VAMPIRE به‌کار می‌برد. کارایی آن در جنگ ثابت شده است.

هلند، انگلیس، کره جنوبی، تایلند، فیلیپین، بحرین و چند کشور دیگر

این کشورها یا در حال ارزیابی، یا دریافت محدود، یا استفاده عملیاتی از APKWS هستند. در اکثر موارد این راکت برای هلیکوپترهای AH-64، UH-60 یا هواپیماهای سبک رزمی در نظر گرفته شده است.

نکته مهم:

چون APKWS از راکت‌های استاندارد Hydra 70 استفاده می‌کند و تنها یک کیت هدایت اضافه می‌شود، امکان ارتقاء سریع زرادخانه راکت‌های غیرهدایت‌شونده کشورهای مختلف به نسخه هدایت‌شونده فراهم است. همین موضوع باعث شده کشورهای بسیاری آن را در فهرست خریدهای اولویت‌دار قرار دهند.

عبدالحمید تارخ